Σχέση τραγουδιών και χορών των Vagabond, Tango, Flamenco, Samba, Napoli, Asik. Cifteli, Zeybek,Kasap κ.λ.π
 |
Ρεμπέτικο – Λαϊκή Μουσική (1900 – 1970) α. όλα β. έργα γ. μελέτες / άρθρα δ. ξενόγλωσσα |
Δημήτρης Σταθακόπουλος Δρα Παντείου Πανεπιστημίου Δικηγόρου παρ’Αρείω Πάγω Μουσικολόγου
(Διαβάστε όλη την αρθρογραφία και τις επιστημονικές μελέτες του Δημήτρη Σταθακόπουλου στο 24grammata.com κλικ εδώ)
Mπαγαπόντης, με την έννοια του απατεωνίσκου στα ελληνικά. Προερχόμενη η λέξη από το παλαιογαλλικό , vacabond “περιπλανόμενος, ασταθής, νομάς” , που ομοίως προέρχεται από την ύστερη λατινική λέξη vagabundus με την ίδια έννοια και ρίζα τη λατινική vagari . Vagabondo στα ιταλικά. Γενικά στις ευρωπαϊκές γλώσσες σημαίνει το ανέστιο, ανυπόληπτο πρόσωπο, τον αλητάκο, το νομάδα. Έτσι αρχικά έλεγαν τους τσιγγάνους που περιπλανιόνταν στην Ευρώπη ( Ρουμανία, Ουγγαρία, Τσεχία, Βοημία, Γαλλία ) και αργότερα τους άστεγους που ζούσαν κάτω από τις γέφυρες του Σηκουάνα στο Παρίσι. Τον τύπο αυτό απέδωσε επιτυχημένα στο Σινεμά, ο Τσάρλι Τσάπλιν/ Σαρλώ, Η μουσική τους , ήταν μουσική του δρόμου, λαϊκή με έντονα συναισθήματα, στη δε Γαλλία χαρακτηριστικό τους όργανο η αρμόνικα ( μικρό ακορντεόν ). Τα τραγούδια τους μπορούν να χαρακτηριστούν ως τα ρεμπέτικα της Γαλλίας και της Κεντρ. Ευρώπηs. Εδώ μια τσιγγάνικη προπολεμική Γαλλική ηχογράφηση με βάση το ακορντεόν σε ύφος swing:
https://www.youtube.com/watch?v=c7nMsYD9o4g&feature=player_detailpage
Fado(s) – τα “ρεμπέτικα” της Πορτογαλίας. Μουσικό είδος ήδη από το 1902 . Η λέξη Fado(s), προέρχεται από τη λατινική λέξη fatum «μοίρα, πεπρωμένο» , επειδή τα τραγούδια αυτά μιλούν για την τύχη/μοίρα των ανθρώπων, ή το πεπρωμένο ενός ατόμου και την προκαθορισμένη πορεία της ζωής του ( στα ισπανικά η λέξη είναι Hado, στα πορτογαλικά fado, στα ιταλικά fato και στα παλαιογαλλικά fatefata ). Η πλέον αντιπροσωπευτική τραγουδίστριά τους Amália Rodrigues στο “Βarco Negro” ( μαύρη βάρκα με πανί ) σε ταινία του Henri Verneuil’s (1955) με τίτλο LES AMANTS DU TAGE/ οι εραστές του Τάγου (ποταμού ):
https://www.youtube.com/watch?v=HgkowHa2jZ4&feature=player_detailpage
Tango: Η λέξη, μάλλον είναι Niger–Congo προέλευσης ( βλ. έκφραση: Ibibiotamgu = χορεύω ). Ως είδος χορού αναπτύχθηκε στη Boca, το BuenosAires ( Arg) στα τέλη του 19ου αι. με ρυθμικές επιρροές από την Κουβανέζικη Habanera την Αργεντίνικη Μilonga, τοCandombe, καθώς και αφρικάνικους ρυθμούς. Εν τούτοις φαίνεται πως στην Κούβα και την Ισπανία χορευόντουσαν παρόμοιοι χοροί ήδη από παλαιότερα. Μάλιστα υπήρχαν και τα Flamenco Tangos. Παθιασμένος λαϊκός χορός, που γρήγορα μπήκε στα σαλόνια με συνέπεια να φτάσει στο Παρίσι και σε όλη την Ευρώπη και Η.Π.Α. Οισυντηρητικοίτηςεποχήςτοκατακεραύνωνανωςανήθικοείδος, βλ. : «It is hardly a year ago since the Tango reached this country from South America by way of Paris. It was at first no more than a music-hall freak. But some of those mysterious people who inspire new social fashions were attracted by its sinuous movements and the strange backward kick, and this year it made its way into private houses as well as public ball rooms. [The Living Age, Dec. 13, 1913]» . «”I need not describe the various horrors of American and South American negroid origin. I would only ask hostesses to let one know what houses to avoid by indicating in some way on their invitation cards whether the ‘turkey-trot,’ the ‘Boston’ (the beginner of the evil), and the ‘tango’ will be permitted.” [“Current Opinion,” October 1913, as from a letter to the London Times]». Οι συνθήκες που το δημιούργησαν και τα πρώτα κοινωνικά στρώματα που το εξέφρασαν και το χόρεψαν ( π.χ μετανάστες, στα λιμάνια, στα καμπαρέ κ.λ.π ), το κάνουν κοινωνιολογικά να προσομοιάζει πως το Ρεμπέτικο.
https://www.youtube.com/watch?v=8hu2IyKjif4&feature=player_detailpage
Flamenco: Η λέξη προέρχεται είτε από το ολλανδικό Vlaming ( Φλαμανδός ), μιάς και ο βασιλιάς CarlosI έφερε στην αυλή του στη Μαδρίτη πολλούς Φλαμανδούς (flamencoς), ετυμολογία που δεν ενστερνίζομαι, είτε από τα πουλιά flamingo, τα χρώματά τους και τον τελετουργικό χορό που κάνουν πριν ζευγαρώσουν, είτε ( και το πιθανότερο ) από το λατινικό flama ( φλόγα ) και το μεταλατινικό flamenc ( φλογερός ) της Προβηγκίας, λέξεις συνώνυμες με το αρχαίο ελληνικό φοινικόπτερος ( κοκκινόπτερος / phoinikopteros ).
Ως είδος λαϊκού « φλογερού» χορού έγινε γνωστός μέσω των τσιγγάνων της Ανδαλουσίας. Εδώ η θρυλική CarmenAmaya (1913-1963): https://www.youtube.com/watch?v=8jOILTzgjwo&feature=player_detailpage
Canzone Νapoletana, λέγονται τα Ναπολιτάνικα Ιταλικά τραγούδια σε ύφος σερενάτας και όχι μόνον, συνήθως τραγουδισμένα από άντρες , που μιλούν για έρωτα, χωρισμό, μετανάστευση, αδικία ( θεματολογία που συναντάμε και στα ρεμπέτικα). Έγιναν επίσημος θεσμός από το 1830 χάρις στο φεστιβάλ της ΠαναγίαςτηςPiedigrotta/ του σπηλαίου των ποδιών (εκκλησίαστηνπεριοχήMergellinaτης Napoli). Απ’ ότι λένε οι πηγές, το τραγούδι που κέρδισε τον πρώτο διαγωνισμό ήταν το «je te voglio bene assaje» που ακούστηκε και σε όπερα του GaetanoDonizetti. Άλλα διάσημα παγκοσμίως τραγούδια που κέρδισαν ή συμμετείχαν στο διαγωνισμό ήταν τα: OSolemio, TornaaSurriento, Funiculì Funiculà το SantaLucia και άλλα.Το φεστιβάλ γινόταν μέχρι το 1950, οπότε και εγκαταλείφθηκε. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 τα τραγούδια αυτά ακουγόντουσαν και στο ραδιόφωνο, ενώτη νεότερη αυτή περίοδο δημιουργήθηκαν τραγούδια σαν το Malafemmenaαπό τον Toto, το Maruzzellaαπό τον RenatoCarosone, το Indifferentementeαπό τον MarioTreviκαι το Carmelaαπό τον SergioΜπρούνι.
Εδώ ακούμε το πρώτο του είδους: je te voglio bene assaje (εγώ σε αγαπώ πολύ, κι’εσύ δεν με σκέφτεσαι καθόλου) από τον Mario Abbate: https://www.youtube.com/watch?v=DgZyn_-gZkQ&feature=player_detailpage
Και εδώ το πολύ νεότερο: Tevogliobeneassai ,του LucioDalla: https://www.youtube.com/watch?v=TnJN-HBmBps&feature=player_detailpage
Εδώ η παλιά Νάπολη:
https://www.youtube.com/watch?v=XqfXyCqFP7Q&feature=player_detailpage
Samba : Υπάρχουνδιάφορες θεωρίεςγια την προέλευσητης λέξης. Ίσως από τα αραβικά ZumbaήZamba, όταν οι ΜαυριτανοίκατέκτησαντηνΙβηρικήχερσόνησο τον8οαιώνα. Μια άλληθεωρίαλέει ότιπροέρχεταιαπότην αφρικανική γλώσσα Kimbundu, «Semba» που σημαίνει «άγγιγμα τωνκοιλιών» κατά τη διάρκεια χορού . Βραζιλιάνοι λαογράφοι αναφέρουν ότι πρόκειται για παραφθοράτης λέξηςKikongoSemba, που αποδόθηκε ωςumbigadaστα πορτογαλικά και σημαίνει «χτύπημαμετον αφαλό». Η λέξη Samba εμφανίστηκε στο περιοδικόPernambucoΟCarapuceiro, τον Φεβρουάριο του 1838, ότανο ιερέας MiguelLopesGama καταφέρθηκε κατά του ανήθικου χορού των μαύρων σκλάβων. Σύμφωνα επίσης με τονHiramAraújoda Costa, στο φεστιβάλτων «χορώντωνδούλων»στην Bahia χόρευανSamba. Στα μέσατου19ουαιώνα, η λέξηSamba όριζεδιαφορετικά είδη μουσικής και χορώντων αφρικανών σκλάβων στο ρυθμό batuque ( με προέλευση το πράσινο ΑκρωτήριοCavoverde της Αφρικής ) που είχε ποικίλες μορφές σε όλη τη Βραζιλία, αναλόγως της καταγωγής των μαύρων σκλάβων των φυτειών του καφέ.Μάλιστα αυτοί οι χοροί είχαν ονόματα όπως batebaú, sambacorrido, sambaderoda, sambadeChaveκαιsambadebarraventoστην Bahia. Cocoστην Ceará, Tambordecrioula (ή Ponga) στο Maranhão, trocada, cocodeparelha, sambadecocoκαιSocotravadoστοPernambuco, bambelôστοRioGrandedoNorte, Partidoalto, Miudinho, jongoκαιcaxambuστο ΡίοντεΤζανέιροκαιsambalenço, tiririca, Miudinho, καιjongoστοΣάοΠάολο.
Στην Αργεντινή, υπάρχειένας χορόςπου ονομάζεται“Zamba“, με κοινή ετυμολογικήπροέλευσημετοSamba, αν καιο χορόςείναιαρκετά διαφορετικός.
Ο βασικός ρυθμός Batuqueτου Cavo Verde:
https://www.youtube.com/watch?v=AsNqwQKrw0Y&feature=player_detailpage
Από την ταινία OrfeuNegro – Η παιδική SambadeOrfeu
https://www.youtube.com/watch?v=8CxcnB16Tyk&feature=player_detailpage
Αργεντίνικη Zamba :
https://www.youtube.com/watch?v=CYZHgQmecfM&feature=player_detailpage
Ζεϋ(ϊ)μπέκοι / Ζεϋ(ι)μπέκικος χορός : Φύλο/φυλή της κεντροδυτικής M. Aσίας, με ιδιότυπα κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, που τελικά αφομοιώθηκε, χωρίς ν’ αφήσει επιβιώματα, μέσα στο πολυεθνικό χαρμάνι της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μάλλον προέρχονται από επιμειξία Θρακών μεταναστών της Φρυγίας, που αγωνίστηκαν πεισματικά για την διατήρηση της ελευθερίας και της αυτονομίας τους, με ανάπτυξη συχνά ληστρικής και επαναστατικής δράσης ( μήπως προέρχονται από τους Βυζαντινούς Απελάτες ; ), ενώ στη Μ. Ασία λογίζονταν σαν τους Κλέφτες και τους Αρματωλούς της Ελλάδας ή τους Χάϊντουκς της Βαλκανικής, μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, αλλά όχι με έντονο τρόπο. Επί Κεμάλ, εντάχθηκαν στα τάγματα εκκαθαρίσεων.
Η ζωή και η δράση τους, τροφοδότησε την λαϊκή φαντασία και κυρίως την μουσική σε όλη την αυτοκρατορία και στην συνέχεια σε Τουρκία και Ελλάδα (μην ξεχνάμε τον περίφημο Τσακιτζή ).
Ο μουσικός τους πολιτισμός και ιδιαίτερα ο χορός τους (Ζεϋ(ϊ)μπέκικος), η μετρική του ανάλυση και η ετυμολογία της λέξεως Ζεϋ(ϊ)μπέκικο/ηδες, πυροδότησαν ατέρμονες συζητήσεις μεταξύ των εθνολόγων, αναφορικά με την καταγωγή τους. Από αρχαία Ελλάδα, μέχρι Ανατολία και Αίγυπτο!!!!
Επειδή το θέμα δεν έχει λυθεί ακόμα και επειδή την καλλίτερη μελέτη που έχω διαβάσει μέχρι σήμερα είναι αυτή του Θωμά Κοροβίνη (Οι Ζεϊμπέκοι της Μ. Ασίας, εκδόσεις Άγρα), παραπέμπω στο εν λόγω βιβλίο, όπου όλες οι πιθανές εκδοχές εξαντλούνται διεξοδικά, καθώς και στο βιβλίο με τίτλο: «Περί της λέξεως ρεμπέτικο το ανάγνωσμα και άλλα» του Πάνου Σαββόπουλου, εκδοσ. Οδός Πανός, ενώ σε κάθε περίπτωση παραπέμπω στην Ρεμπέτικη Ανθολογία του Τάσου Σχορέλη, στα Ρεμπέτικα Τραγούδια του Ηλ. Πετρόπουλου, τον Ηλ. Βολιότη-Καπετανάκη, τον Στάθη Δαμιανάκο, το Νέαρχο Γεωργιάδη, την Μαρία Κωνσταντινίδου, τον Στάθη Gauntlett και φυσικά τον Παναγιώτη Κουνάδη που έχει αντιμετωπίσει εξαντλητικά το θέμα.
Εδώ «Τούρκικος Ζεϋ(ι)μπέκικος»:
http://www.youtube.com/watch?v=WSqUeLo7qmM&feature=related
Και εδώ ελλαδικός Ζεϋ(ι)μπέκικος:
http://www.youtube.com/watch?v=lq9C_Mh6Pq4
Χασάπικος από την τουρκική λέξη kasapδηλ. κρεοπώλης, ή Μακελάρης από το ιταλικό Μacellaio. Ο όρος αναφέρεται σε είδος χορού με ρίζες στη βυζαντινή και οθωμανική συντεχνία των Μακελάρηδων/Κασάπηδων/ κρεοπωλών της Πόλης, στην οποία μετείχαν κυρίως Έλληνες, Αρβανίτες και Σέρβοι, εξ’ ού και η παραλλαγή του Χ(Κ)ασαποσέρβικου που σε ρυθμό προσομοιάζει με Κοζάκικη Καζάσκα.
Εδώ: http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=JFjXXSAGDGA
çifteli /τσιφτετέλι: Από το τουρκικόçift ( διπλό/ ζεύγος ) και teli (χορδή). Η λέξη/ όρος αναφέρεται σε 2χορδο μουσικό όργανο της οικογένειας του ταμπουρά ή στη διπλοπενιά ή στο κούρδισμα των χορδών ανά ζεύγη π.χ re-re, la-la αυτό που στη δύση λένε σύστημα unisono. Ως χορός είτε είναι αντικριστός (Karşı), είτε çiftδηλ. ζευγαρωτός, είτε σολιστικόςαυτοσχεδιαζόμενος, διαδεδομένος σε Ελλάδα Βαλκάνια και Ανατολή. Όσο και αν ακούγεται παράξενο και παρά το όνομά του μάλλον έχει αρχαία καταγωγή ως δρώμενο και μάλιστα από τον Αριστοφανικό Κόρδακα.
Εδώ ο Χρ. Τσιαμούλης διδάσκει και διευθύνει το ρυθμό/ χορό çiftτης Καππαδοκίας, στο Ωδείο Αθηνών:
http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=O7fmiHfAxk4
Εδώ ο χορός çift:
http://www.youtube.com/watch?v=IBsXWgPPVqY&feature=player_detailpage
Karşı-lamas/Καρσιλαμάς σημαίνει αντικριστός . Ο όρος αναφέρεται σε είδος χορού που χορεύεται αντικριστά σε διάφορες παραλλαγές π.χ: Πολίτικος, Μ.Ασιάτικος, Κυπριακός κ.λ.π
Εδώ Πολίτικος καρσιλαμάς/αντικριστός:
http://www.youtube.com/watch?v=27Sakihios8&feature=player_detailpage
Ασίκηδες: (عاشقâşık στα οθωμανικά, από το αραβικό عاشقʿāšiq):Την περίοδο της οθωμανοκρατίας, παράλληλα με την λόγια ποίηση , λειτουργούσε και η λαϊκή ποίηση, η οποία εκφραζόταν με τους ασίκηδες (âşık = ερωτευμένος), τους λαϊκούς δηλαδή τροβαδούρους, συνθέτες και οργανοπαίκτες της ενδοχώρας. Κύριο όργανο εκφράσεώς τους ήταν ο ταμπουράς , όργανο ανήκον στην αρχαία ομάδα, εγχόρδων με μάνικο, της ανατολικής μεσογείου και αρχικό όνομα “πανδουρίς“/ τρίχορδον. Επομένως εφόσον η ποίησή τους ήταν ενόργανη, μπορούμε να μιλήσουμε για λαϊκή “λυρική” ποίηση.
O απλός λαός, θεωρούσε τους ασίκηδες σοφούς και αγνούς ανθρώπους, αντίθετα από τους στρατογραφειοκράτες που φοβόντουσαν τον καυστικό ποιητικό τους λόγο, μιας και εκδηλώνονταν σαρκαστικά απέναντι στη θεοκρατία και την αυθαιρεσία των νόμων του εκάστοτε σουλτάνου.
Η ζωή του ασίκη ήταν μια πορεία πνευματική. Αγαπούσε το Θεό, γιατί είναι Η Αγάπη και Η Αλήθεια (Hakikat). Την αγάπη αυτή , στην καθημερινότητα μπορούσε να ενσαρκώσει μια γυναίκα , μέσα από τα κάλλη της, τη φιγούρα της, το πρόσωπο της, μέσα από τα μάτια της, ( τα μάτια μιας λαφίνας όπως έλεγαν ) !
Σ’ αυτούς δεν υπήρχε τίποτα που ν’ απαγορεύεται, αφού η αγάπη του Θεού διαχέεται σε κάθε πράγμα. Ο ασίκηδες με τα τραγούδια τους υμνούσαν μεν αυτή την αγάπη, αλλά μερικές φορές από καημό την επέπλητταν κιόλας.
Τα τραγούδια αυτού του τύπου, ξεσκέπαζαν τη διάβρωση του διοικητικού συστήματος των Oθωμαvώv, αφού επρόκειτο για λαϊκούς πολιτικούς λιβέλους. Όπως είναι ευνόητο, πολλοί ασίκηδες κυνηγήθηκαν και υπέστησαν διάφορα δεινά λόγω της τόλμης, της αθυροστομίας και της επαναστατικότητάς τους, γι’ αυτό η λέξη ΑΣΙΚΗΣ στην ελληνική γλώσσα, αν και οθωμανικό γλωσσικό δάνειο, είχε θετικό νοηματικό πρόσημο ! Θα μπορούσε να πούμε ότι οι Έλληνες Ασίκηδες, ήταν οι προ-ρεμπέτες.
Εδώ ο θρυλικός τυφλός Aşık Veysel στο τραγούδι: Güzelliğin On Par’etmez, η ομορφιά δεν αγοράζεται με παράδες:
https://www.youtube.com/watch?v=JaKTizSCR5A&feature=player_detailpage
Mπαγαπόντης, με την έννοια του απατεωνίσκου στα ελληνικά. Προερχόμενη η λέξη από το παλαιογαλλικό , vacabond “περιπλανόμενος, ασταθής, νομάς” , που ομοίως προέρχεται από την ύστερη λατινική λέξη vagabundus με την ίδια έννοια και ρίζα τη λατινική vagari . Vagabondo στα ιταλικά. Γενικά στις ευρωπαϊκές γλώσσες σημαίνει το ανέστιο, ανυπόληπτο πρόσωπο, τον αλητάκο, το νομάδα. Έτσι αρχικά έλεγαν τους τσιγγάνους που περιπλανιόνταν στην Ευρώπη ( Ρουμανία, Ουγγαρία, Τσεχία, Βοημία, Γαλλία ) και αργότερα τους άστεγους που ζούσαν κάτω από τις γέφυρες του Σηκουάνα στο Παρίσι. Τον τύπο αυτό απέδωσε επιτυχημένα στο Σινεμά, ο Τσάρλι Τσάπλιν/ Σαρλώ, Η μουσική τους , ήταν μουσική του δρόμου, λαϊκή με έντονα συναισθήματα, στη δε Γαλλία χαρακτηριστικό τους όργανο η αρμόνικα ( μικρό ακορντεόν ). Τα τραγούδια τους μπορούν να χαρακτηριστούν ως τα ρεμπέτικα της Γαλλίας και της Κεντρ. Ευρώπηs. Εδώ μια τσιγγάνικη προπολεμική Γαλλική ηχογράφηση με βάση το ακορντεόν σε ύφος swing:
https://www.youtube.com/watch?v=c7nMsYD9o4g&feature=player_detailpage
Fado(s) – τα “ρεμπέτικα” της Πορτογαλίας. Μουσικό είδος ήδη από το 1902 . Η λέξη Fado(s), προέρχεται από τη λατινική λέξη fatum «μοίρα, πεπρωμένο» , επειδή τα τραγούδια αυτά μιλούν για την τύχη/μοίρα των ανθρώπων, ή το πεπρωμένο ενός ατόμου και την προκαθορισμένη πορεία της ζωής του ( στα ισπανικά η λέξη είναι Hado, στα πορτογαλικά fado, στα ιταλικά fato και στα παλαιογαλλικά fatefata ). Η πλέον αντιπροσωπευτική τραγουδίστριά τους Amália Rodrigues στο “Βarco Negro” ( μαύρη βάρκα με πανί ) σε ταινία του Henri Verneuil’s (1955) με τίτλο LES AMANTS DU TAGE/ οι εραστές του Τάγου (ποταμού ):
https://www.youtube.com/watch?v=HgkowHa2jZ4&feature=player_detailpage
Tango: Η λέξη, μάλλον είναι Niger–Congo προέλευσης ( βλ. έκφραση: Ibibiotamgu = χορεύω ). Ως είδος χορού αναπτύχθηκε στη Boca, το BuenosAires ( Arg) στα τέλη του 19ου αι. με ρυθμικές επιρροές από την Κουβανέζικη Habanera την Αργεντίνικη Μilonga, τοCandombe, καθώς και αφρικάνικους ρυθμούς. Εν τούτοις φαίνεται πως στην Κούβα και την Ισπανία χορευόντουσαν παρόμοιοι χοροί ήδη από παλαιότερα. Μάλιστα υπήρχαν και τα Flamenco Tangos. Παθιασμένος λαϊκός χορός, που γρήγορα μπήκε στα σαλόνια με συνέπεια να φτάσει στο Παρίσι και σε όλη την Ευρώπη και Η.Π.Α. Οισυντηρητικοίτηςεποχήςτοκατακεραύνωνανωςανήθικοείδος, βλ. : «It is hardly a year ago since the Tango reached this country from South America by way of Paris. It was at first no more than a music-hall freak. But some of those mysterious people who inspire new social fashions were attracted by its sinuous movements and the strange backward kick, and this year it made its way into private houses as well as public ball rooms. [The Living Age, Dec. 13, 1913]» . «”I need not describe the various horrors of American and South American negroid origin. I would only ask hostesses to let one know what houses to avoid by indicating in some way on their invitation cards whether the ‘turkey-trot,’ the ‘Boston’ (the beginner of the evil), and the ‘tango’ will be permitted.” [“Current Opinion,” October 1913, as from a letter to the London Times]». Οι συνθήκες που το δημιούργησαν και τα πρώτα κοινωνικά στρώματα που το εξέφρασαν και το χόρεψαν ( π.χ μετανάστες, στα λιμάνια, στα καμπαρέ κ.λ.π ), το κάνουν κοινωνιολογικά να προσομοιάζει πως το Ρεμπέτικο.
https://www.youtube.com/watch?v=8hu2IyKjif4&feature=player_detailpage
Flamenco: Η λέξη προέρχεται είτε από το ολλανδικό Vlaming ( Φλαμανδός ), μιάς και ο βασιλιάς CarlosI έφερε στην αυλή του στη Μαδρίτη πολλούς Φλαμανδούς (flamencoς), ετυμολογία που δεν ενστερνίζομαι, είτε από τα πουλιά flamingo, τα χρώματά τους και τον τελετουργικό χορό που κάνουν πριν ζευγαρώσουν, είτε ( και το πιθανότερο ) από το λατινικό flama ( φλόγα ) και το μεταλατινικό flamenc ( φλογερός ) της Προβηγκίας, λέξεις συνώνυμες με το αρχαίο ελληνικό φοινικόπτερος ( κοκκινόπτερος / phoinikopteros ).
Ως είδος λαϊκού « φλογερού» χορού έγινε γνωστός μέσω των τσιγγάνων της Ανδαλουσίας. Εδώ η θρυλική CarmenAmaya (1913-1963): https://www.youtube.com/watch?v=8jOILTzgjwo&feature=player_detailpage
Canzone Νapoletana, λέγονται τα Ναπολιτάνικα Ιταλικά τραγούδια σε ύφος σερενάτας και όχι μόνον, συνήθως τραγουδισμένα από άντρες , που μιλούν για έρωτα, χωρισμό, μετανάστευση, αδικία ( θεματολογία που συναντάμε και στα ρεμπέτικα). Έγιναν επίσημος θεσμός από το 1830 χάρις στο φεστιβάλ της ΠαναγίαςτηςPiedigrotta/ του σπηλαίου των ποδιών (εκκλησίαστηνπεριοχήMergellinaτης Napoli). Απ’ ότι λένε οι πηγές, το τραγούδι που κέρδισε τον πρώτο διαγωνισμό ήταν το «je te voglio bene assaje» που ακούστηκε και σε όπερα του GaetanoDonizetti. Άλλα διάσημα παγκοσμίως τραγούδια που κέρδισαν ή συμμετείχαν στο διαγωνισμό ήταν τα: OSolemio, TornaaSurriento, Funiculì Funiculà το SantaLucia και άλλα.Το φεστιβάλ γινόταν μέχρι το 1950, οπότε και εγκαταλείφθηκε. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 τα τραγούδια αυτά ακουγόντουσαν και στο ραδιόφωνο, ενώτη νεότερη αυτή περίοδο δημιουργήθηκαν τραγούδια σαν το Malafemmenaαπό τον Toto, το Maruzzellaαπό τον RenatoCarosone, το Indifferentementeαπό τον MarioTreviκαι το Carmelaαπό τον SergioΜπρούνι.
Εδώ ακούμε το πρώτο του είδους: je te voglio bene assaje ( εγώ σε αγαπώ πολύ, κι’εσύ δεν με σκέφτεσαι καθόλου ) από τον Mario Abbate: https://www.youtube.com/watch?v=DgZyn_-gZkQ&feature=player_detailpage
Και εδώ το πολύ νεότερο: Tevogliobeneassai ,του LucioDalla: https://www.youtube.com/watch?v=TnJN-HBmBps&feature=player_detailpage
Εδώ η παλιά Νάπολη:
https://www.youtube.com/watch?v=XqfXyCqFP7Q&feature=player_detailpage
Samba : Υπάρχουνδιάφορες θεωρίεςγια την προέλευσητης λέξης. Ίσως από τα αραβικά ZumbaήZamba, όταν οι ΜαυριτανοίκατέκτησαντηνΙβηρικήχερσόνησο τον8οαιώνα. Μια άλληθεωρίαλέει ότιπροέρχεταιαπότην αφρικανική γλώσσα Kimbundu, «Semba» που σημαίνει «άγγιγμα τωνκοιλιών» κατά τη διάρκεια χορού . Βραζιλιάνοι λαογράφοι αναφέρουν ότι πρόκειται για παραφθοράτης λέξηςKikongoSemba, που αποδόθηκε ωςumbigadaστα πορτογαλικά και σημαίνει «χτύπημαμετον αφαλό». Η λέξη Samba εμφανίστηκε στο περιοδικόPernambucoΟCarapuceiro, τον Φεβρουάριο του 1838, ότανο ιερέας MiguelLopesGama καταφέρθηκε κατά του ανήθικου χορού των μαύρων σκλάβων. Σύμφωνα επίσης με τονHiramAraújoda Costa, στο φεστιβάλτων «χορώντωνδούλων»στην Bahia χόρευανSamba. Στα μέσατου19ουαιώνα, η λέξηSamba όριζεδιαφορετικά είδη μουσικής και χορώντων αφρικανών σκλάβων στο ρυθμό batuque ( με προέλευση το πράσινο ΑκρωτήριοCavoverde της Αφρικής ) που είχε ποικίλες μορφές σε όλη τη Βραζιλία, αναλόγως της καταγωγής των μαύρων σκλάβων των φυτειών του καφέ.Μάλιστα αυτοί οι χοροί είχαν ονόματα όπως batebaú, sambacorrido, sambaderoda, sambadeChaveκαιsambadebarraventoστην Bahia. Cocoστην Ceará, Tambordecrioula(ή Ponga) στοMaranhão, trocada, cocodeparelha, sambadecocoκαιSocotravadoστοPernambuco, bambelôστοRioGrandedoNorte, Partidoalto, Miudinho, jongoκαιcaxambuστο ΡίοντεΤζανέιροκαιsambalenço, tiririca, Miudinho, καιjongoστοΣάοΠάολο.
Στην Αργεντινή, υπάρχειένας χορόςπου ονομάζεται“Zamba“, με κοινή ετυμολογικήπροέλευσημετοSamba, αν καιο χορόςείναιαρκετά διαφορετικός.
Ο βασικός ρυθμός Batuqueτου Cavo Verde:
https://www.youtube.com/watch?v=AsNqwQKrw0Y&feature=player_detailpage
Από την ταινία OrfeuNegro – Η παιδική SambadeOrfeu
https://www.youtube.com/watch?v=8CxcnB16Tyk&feature=player_detailpage
Αργεντίνικη Zamba :
https://www.youtube.com/watch?v=CYZHgQmecfM&feature=player_detailpage
Ζεϋ(ϊ)μπέκοι / Ζεϋ(ι)μπέκικος χορός : Φύλο/φυλή της κεντροδυτικής M. Aσίας, με ιδιότυπα κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, που τελικά αφομοιώθηκε, χωρίς ν’ αφήσει επιβιώματα, μέσα στο πολυεθνικό χαρμάνι της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μάλλον προέρχονται από επιμειξία Θρακών μεταναστών της Φρυγίας, που αγωνίστηκαν πεισματικά για την διατήρηση της ελευθερίας και της αυτονομίας τους, με ανάπτυξη συχνά ληστρικής και επαναστατικής δράσης ( μήπως προέρχονται από τους Βυζαντινούς Απελάτες ; ), ενώ στη Μ. Ασία λογίζονταν σαν τους Κλέφτες και τους Αρματωλούς της Ελλάδας ή τους Χάϊντουκς της Βαλκανικής, μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, αλλά όχι με έντονο τρόπο. Επί Κεμάλ, εντάχθηκαν στα τάγματα εκκαθαρίσεων.
Η ζωή και η δράση τους, τροφοδότησε την λαϊκή φαντασία και κυρίως την μουσική σε όλη την αυτοκρατορία και στην συνέχεια σε Τουρκία και Ελλάδα (μην ξεχνάμε τον περίφημο Τσακιτζή ).
Ο μουσικός τους πολιτισμός και ιδιαίτερα ο χορός τους (Ζεϋ(ϊ)μπέκικος), η μετρική του ανάλυση και η ετυμολογία της λέξεως Ζεϋ(ϊ)μπέκικο/ηδες, πυροδότησαν ατέρμονες συζητήσεις μεταξύ των εθνολόγων, αναφορικά με την καταγωγή τους. Από αρχαία Ελλάδα, μέχρι Ανατολία και Αίγυπτο!!!!
Επειδή το θέμα δεν έχει λυθεί ακόμα και επειδή την καλλίτερη μελέτη που έχω διαβάσει μέχρι σήμερα είναι αυτή του Θωμά Κοροβίνη (Οι Ζεϊμπέκοι της Μ. Ασίας, εκδόσεις Άγρα), παραπέμπω στο εν λόγω βιβλίο, όπου όλες οι πιθανές εκδοχές εξαντλούνται διεξοδικά, καθώς και στο βιβλίο με τίτλο: «Περί της λέξεως ρεμπέτικο το ανάγνωσμα και άλλα» του Πάνου Σαββόπουλου, εκδοσ. Οδός Πανός, ενώ σε κάθε περίπτωση παραπέμπω στην Ρεμπέτικη Ανθολογία του Τάσου Σχορέλη, στα Ρεμπέτικα Τραγούδια του Ηλ. Πετρόπουλου, τον Ηλ. Βολιότη-Καπετανάκη, τον Στάθη Δαμιανάκο, το Νέαρχο Γεωργιάδη, την Μαρία Κωνσταντινίδου, τον Στάθη Gauntlett και φυσικά τον Παναγιώτη Κουνάδη που έχει αντιμετωπίσει εξαντλητικά το θέμα.
Εδώ «Τούρκικος Ζεϋ(ι)μπέκικος»:
http://www.youtube.com/watch?v=WSqUeLo7qmM&feature=related
Και εδώ ελλαδικός Ζεϋ(ι)μπέκικος:
http://www.youtube.com/watch?v=lq9C_Mh6Pq4
Χασάπικος από την τουρκική λέξη kasapδηλ. κρεοπώλης, ή Μακελάρης από το ιταλικό Μacellaio. Ο όρος αναφέρεται σε είδος χορού με ρίζες στη βυζαντινή και οθωμανική συντεχνία των Μακελάρηδων/Κασάπηδων/ κρεοπωλών της Πόλης, στην οποία μετείχαν κυρίως Έλληνες, Αρβανίτες και Σέρβοι, εξ’ ού και η παραλλαγή του Χ(Κ)ασαποσέρβικου που σε ρυθμό προσομοιάζει με Κοζάκικη Καζάσκα.
Εδώ: http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=JFjXXSAGDGA
çifteli /τσιφτετέλι: Από το τουρκικόçift ( διπλό/ ζεύγος ) και teli (χορδή). Η λέξη/ όρος αναφέρεται σε 2χορδο μουσικό όργανο της οικογένειας του ταμπουρά ή στη διπλοπενιά ή στο κούρδισμα των χορδών ανά ζεύγη π.χ re-re, la-la αυτό που στη δύση λένε σύστημα unisono. Ως χορός είτε είναι αντικριστός (Karşı), είτε çiftδηλ. ζευγαρωτός, είτε σολιστικόςαυτοσχεδιαζόμενος, διαδεδομένος σε Ελλάδα Βαλκάνια και Ανατολή. Όσο και αν ακούγεται παράξενο και παρά το όνομά του μάλλον έχει αρχαία καταγωγή ως δρώμενο και μάλιστα από τον Αριστοφανικό Κόρδακα.
Εδώ ο Χρ. Τσιαμούλης διδάσκει και διευθύνει το ρυθμό/ χορό çiftτης Καππαδοκίας, στο Ωδείο Αθηνών:
http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=O7fmiHfAxk4
Εδώ ο χορός çift:
http://www.youtube.com/watch?v=IBsXWgPPVqY&feature=player_detailpage
Karşı-lamas/Καρσιλαμάς σημαίνει αντικριστός . Ο όρος αναφέρεται σε είδος χορού που χορεύεται αντικριστά σε διάφορες παραλλαγές π.χ: Πολίτικος, Μ.Ασιάτικος, Κυπριακός κ.λ.π
Εδώ Πολίτικος καρσιλαμάς/αντικριστός:
http://www.youtube.com/watch?v=27Sakihios8&feature=player_detailpage
Ασίκηδες: (عاشقâşık στα οθωμανικά, από το αραβικό عاشقʿāšiq):Την περίοδο της οθωμανοκρατίας, παράλληλα με την λόγια ποίηση , λειτουργούσε και η λαϊκή ποίηση, η οποία εκφραζόταν με τους ασίκηδες (âşık = ερωτευμένος), τους λαϊκούς δηλαδή τροβαδούρους, συνθέτες και οργανοπαίκτες της ενδοχώρας. Κύριο όργανο εκφράσεώς τους ήταν ο ταμπουράς , όργανο ανήκον στην αρχαία ομάδα, εγχόρδων με μάνικο, της ανατολικής μεσογείου και αρχικό όνομα “πανδουρίς“/ τρίχορδον. Επομένως εφόσον η ποίησή τους ήταν ενόργανη, μπορούμε να μιλήσουμε για λαϊκή “λυρική” ποίηση.
O απλός λαός, θεωρούσε τους ασίκηδες σοφούς και αγνούς ανθρώπους, αντίθετα από τους στρατογραφειοκράτες που φοβόντουσαν τον καυστικό ποιητικό τους λόγο, μιας και εκδηλώνονταν σαρκαστικά απέναντι στη θεοκρατία και την αυθαιρεσία των νόμων του εκάστοτε σουλτάνου.
Η ζωή του ασίκη ήταν μια πορεία πνευματική. Αγαπούσε το Θεό, γιατί είναι Η Αγάπη και Η Αλήθεια (Hakikat). Την αγάπη αυτή , στην καθημερινότητα μπορούσε να ενσαρκώσει μια γυναίκα , μέσα από τα κάλλη της, τη φιγούρα της, το πρόσωπο της, μέσα από τα μάτια της, ( τα μάτια μιας λαφίνας όπως έλεγαν ) !
Σ’ αυτούς δεν υπήρχε τίποτα που ν’ απαγορεύεται, αφού η αγάπη του Θεού διαχέεται σε κάθε πράγμα. Ο ασίκηδες με τα τραγούδια τους υμνούσαν μεν αυτή την αγάπη, αλλά μερικές φορές από καημό την επέπλητταν κιόλας.
Τα τραγούδια αυτού του τύπου, ξεσκέπαζαν τη διάβρωση του διοικητικού συστήματος των Oθωμαvώv, αφού επρόκειτο για λαϊκούς πολιτικούς λιβέλους. Όπως είναι ευνόητο, πολλοί ασίκηδες κυνηγήθηκαν και υπέστησαν διάφορα δεινά λόγω της τόλμης, της αθυροστομίας και της επαναστατικότητάς τους, γι’ αυτό η λέξη ΑΣΙΚΗΣ στην ελληνική γλώσσα, αν και οθωμανικό γλωσσικό δάνειο, είχε θετικό νοηματικό πρόσημο ! Θα μπορούσε να πούμε ότι οι Έλληνες Ασίκηδες, ήταν οι προ-ρεμπέτες.
Εδώ ο θρυλικός τυφλός Aşık Veysel στο τραγούδι: Güzelliğin On Par’etmez, η ομορφιά δεν αγοράζεται με παράδες:
https://www.youtube.com/watch?v=JaKTizSCR5A&feature=player_detailpage