ΦΩΣ ΞΑΦΝΙΚΟ ΚΑΙ ΑΚΑΤΑΠΑΥΣΤΟ

 24grammata.com- Ιστορία της Λογοτεχνίας

• Η ελληνικότητα συνιστά το πρώτο και βασικό κριτήριο, εκείνο που κατάστησε τα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη ως ένα εθνικό κείμενο.

• Τα «Απομνημονεύματα» στην ουσία τους αποτελούν ένα σχόλιο πάνω στην ελληνική ιστορία, ένα κεντρικό αποτύπωμα πάνω στην ελληνική σκέψη και τον κεντρικό πυρήνα της.

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Υπάρχουν μελετήματα, τα οποία διακρίνονται για την επιστημοσύνη, το ειδικό τους βάρος, ως προς την εξειδίκευση σε τομείς δράσης ανθρώπινης. Αυτά συνιστούν δίχως αμφιβολία τη βιβλιογραφημένη κατοχύρωση της παγκόσμιας γνώσης, όπως αυτή προέκυψε, εξαργυρώθηκε στην κοινωνική καθημερινότητα και τελικά συντονίστηκε μες στα πλαίσια του γραπτού και διαχρονικού λόγου. Σε τούτα βλέπει κανείς την πρόοδο του παγκόσμιου πολιτισμού, σε τούτα αντικρίζει κανείς τα αλματώδη βήματα που σημείωσε ο άνθρωπος στην αιώνια, ιστορική του παρουσία. Και είναι πραγματικά σπουδαίο κατόρθωμα και κεφάλαιο σημαντικό για την παγκόσμια πνευματικότητα η προσαρμογή του αποδεδειγμένου τούτου λόγου στη γλωσσική ποικιλία. Με αυτόν τον τρόπο η γνώση κατοχυρώνεται ως αγαθό, ξεπερνά τους εθνικούς περιορισμούς, μετατρέπεται σε μια πανανθρώπινη κατάκτηση, σε ένα καθεστώς αγαπητό και χρήσιμο, καθίσταται κτήμα του κόσμου όλου και μένει ζωντανή μες στα χρόνια, τους καιρούς και τις περιστάσεις τους.

Πέρα όμως από την παγκόσμια, βιβλιογραφημένη σκέψη, αυτή που αποκτήθηκε ανά τους αιώνες, υπάρχουν και μελετήματα, τα οποία διατηρούν για τα έθνη ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον. Ενσωματώνονται ως διαχρονικές αλήθειες, τρέφουν και συντηρούν τον εθνικό χαρακτήρα, το ειδικό αυτό στοιχείο που διαχωρίζει τους λαούς, σε ένα επίπεδο πολιτιστικό και ιστορικό, υψηλότερο σε σημασία από κάθε εδαφική οριοθέτηση. Η εντοπιότητά τους, η αναγωγή στον εξειδικευμένο ψυχισμό ενός λαού, η ταύτισή τους με σημαντικές, ιστορικές στιγμές, με κατορθώματα ή λαϊκές δοκιμασίες τα καθιστά κοινά, τους προσδίδει μια προφορικότητα αποφθεγματική και έτσι τούτα σώζονται και διδάσκονται με τρόπο φυσικό και σιωπηρό, όπως η ανάσα ή το βάδισμα.

Η ελληνικότητα συνιστά το πρώτο και βασικό κριτήριο, εκείνο που κατάστησε τα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη ως ένα εθνικό κείμενο. Ο Έλληνας στρατηγός με τη λαμπρή και ανιδιοτελή προσφορά του στον αγώνα της απελευθέρωσης δεν θα μπορούσε να φανταστεί πως ο αδόκιμος, τεχνικά λόγος του θα μπορούσε σήμερα να έχει αναδειχτεί σε μια μείζονα διδασκαλία με προεκτάσεις που ξεπερνούν το χρόνο και τα ειδικά νοήματα κάθε εποχής. Ο αγωνιστής που δεν δίστασε να δοκιμαστεί με τον πιο σκληρό τρόπο από τους σφετεριστές της εθνικής προσπάθειας του 1821, κατέγραψε με τον πιο συγκλονιστικό τρόπο όσα βίωσε κατά τη διάρκεια των ετών της προσφοράς του. Ανένδοτος ως προς την αγάπη προς την πατρίδα, βαθύτατα ορθόδοξος και κοινωνός της ανατολικής, ορθόδοξης πίστης, ως κύριο και βασικό στοιχείο της ελληνικής ψυχοσύνθεσης, η αγάπη προς τον άνθρωπο και το αίσθημα το λαϊκό, συνιστούν πέρα από κάθε αμφιβολία την αναβλύζουσα ουσία του έργου του. Έχοντας καταννοήσει την ουσιώδη σημασία της κατοχής της ελληνικής, ως παράγοντα για τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης, εθνικής συνείδησης, ο Μακρυγιάννης δίνει μες στο έργο του το στίγμα της εποχής του αίματος, αρθρώνει τον πολιτικό του λόγο, θέτει τον άνθρωπο ως επίκεντρο των λογισμών του, πορεύεται μέσα από τις πιο καθαρές ελληνικές οδούς.

Η καταγωγή του απαίδευτου λόγου βρίσκει την αφετηρία του στη σωκρατική διδασκαλία, στην ιστορική καταγραφή του Ηροδότου, στην πρωτοπορία της ιδέας, όπως αυτή ορίστηκε για πρώτη φορά από τον Διονύσιο Σολωμό. Ο Μακρυγιάννης αποτελεί ένα κορυφαίο κρίκο στην αλυσίδα της ελληνικής σκέψης. Η τόλμη του αγγίζει την πιο αγνή ειλικρίνεια, τη μέγιστη πληθωρικότητα, εκείνη που στέκει απαραίτητη για την αναφορά στον ελληνικό ψυχισμό. Δεν πρόκειται για μια άκριτη φλυαρία, μα ούτε και για ματαιόδοξη προβολή της προσφοράς του. Ο Μακρυγιάννης καταθέτει έναν βιωματικό λόγο, του οποίου η λογοτεχνική διάσταση αποκτά μια πολλαπλή σημασία. Η εκφορά του, απλή και ταπεινή, ικανή να φτάσει σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο, αποτελεί μια βαθύτατα θρησκευτική διατύπωση. Μες στη χριστιανική διδασκαλία, με την τραχύτητα και τον ανθρωποκεντρισμό της ο Μακρυγιάννης χωρεί τη δική του ελληνικότητα, την πιο αγνή, αποδεικνύοντας με τούτον τρόπο πως για την ουσία του λόγου του δεν προέχει το περιγραφικό, μήτε το διδακτικό, όσο και αν το τελευταίο ενέχει στα «Απομνημονεύματα» ένα καίριο χαρακτήρα. Ο συγγραφέας καταννοεί την ανάγκη για πνευματική καθοδήγηση. Αντικρίζει με παρρησία τη νέα τάξη των πραγμάτων, διαπιστώνει με ευθύτητα την καταλυτική επίδραση της δυτικής, ορθολογιστικής σκέψης. Και δίχως να στερεί από το κείμενο τη σημασία ή την ισορροπία του παραμένει υποβλητικός με τα παραδείγματά του, απευθύνεται στον πληθυσμό της χώρας με τη σύνεση και την επιχειρηματολογία ενός ανθρώπου σοφού. Ο Μακρυγιάννης αντιλαμβάνεται έγκαιρα το σχηματισμό ενός πλαισίου υγιούς ελληνικότητας και η αντίληψή του ετούτη μεταφράζεται σε ένα ευαγγελικό λόγο. Η ελληνική ψυχή φέρει ως κληροδότημα της ιστορίας το λόγο του Μακρυγιάννη, τον κατέχει, τον αισθάνεται παράφορα. Ακριβώς για το αίσθημα του «ελληνικού», για τη σύλληψή του και όχι για τη σύλληση της ψυχής κάνει λόγο ο ίδιος μες στο κείμενό του.

Η Δύση αποτελεί για τον Μακρυγιάννη έναν παράγοντα εσωτερικής αποσταθεροποίησης. Με το έργο του, το οποίο συνιστά ένα έργο ζωής, ο άνθρωπος αυτός συστήνει ένα πλαίσιο αξιών, κανόνων ηθικών, σιωπηρών με βάση την ορθή αντίληψή του για την τελική έκβαση των πραγμάτων.

«Βασίλειο του Καίσαρα» και «Βασίλειο του Θεού.» Ιδού ο τρόπος με τον οποίο ο Μακρυγιάννης καταδεικνύει την καίρια διάκριση των ανθρώπινων απαιτήσεων. Με αυτόν τον τρόπο ο ίδιος μπορεί να διατυπώσει το λόγο του, έναν λόγο ο οποίος διαφοροποιείται κατά πολύ από τη λογική του «αιτιατού», όπως αυτή υφίσταται ήδη διαμορφωμένη μες στη δυτική σκέψη. Η αναδεικνυόμενη, ανθρώπινη γνώση, αυτή που υποκαθιστά το εξειδικευμένο αίσθημα ενός λαού, το «χακί της μόρφωσης», όπως το ορίζει ο ίδιος συνιστά εκείνο τον παράγοντα που συντρίβει τη λαϊκή επιδίωξη. Τούτο το πνευματικό «πλάτυμα», γράφει ο ίδιος είναι εκείνο που συνθλίβει την ήδη κλονισμένη μα μόνιμα ουσιώδη ελληνικότητα. Διότι για τούτη την εθνική κουλτούρα δεν υφίσταται η αρχική διάκριση της παραγράφου. Το «Βασίλειο του Καίσαρα» ενσωματώνεται μες σε εκείνο του Θεού, όπως αυτό στέκει με την ηθική του δομή, την τραχύτητα και την εσωτερικότητα, την τόσο ειλικρινή. Ο Μακρυγιάννης πιστεύει στη συλλογικότητα, όπως πιστεύει και στην ελευθερία κάθε μορφής ανθρώπινης λειτουργίας. Με το έργο του δεν πασχίζει να πείσει, αυτή, η «πειθώ» αποτελεί μια σκληρή και αδυσώπητη πρακτική. Ο Μακρυγιάννης, όπως και ο Σολωμός, όπως και όλοι όσοι τροφοδότησαν και προίκισαν με ψυχή την ελληνική γλώσσα, συνιστά ένα κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο ξεπερνά τη γλωσσική διαμόρφωση και επεκτείνεται στον ψυχισμό. Αψύς, δίχως τα σαθρά επιχειρήματα ενός λόγου πολιτικού και εκπρόθεσμου, με μια ειλικρινή καταγραφή της πραγματικότητάς του ο Μακρυγιάννης δεν μπορεί να υπομείνει την απώλεια της εθνικής συνείδησης, για εκείνον η προδοσία συντελέστηκε, ο λαός, και όχι ένα άκριτο πια κοινό θα πρέπει να ορίσει εκ νέου τις ηθικές, κοινωνικές και ιστορικές στοχεύσεις του. Δεν πρόκειται για τον επικαιροποιημένο σκεπτικιστή. Ο Μακρυγιάννης καταγράφεται, έχοντας διακρίνει την επερχόμενη αλλαγή και έτσι σπεύδει να προειδοποιήσει για τον κίνδυνο μιας εθνικής καπηλείας. Διάφανος, αυθόρμητος, διορατικός, ευθύς. Οι ιδιότητες αυτές του επιτρέπουν να διακρίνει την ευκαιριακή προσέγγιση, να τη στιλιτεύσει και να αγωνιστεί, μόνος και περιθωριοποιημένος προς μια μάζα με σαφή την έλλειψη της αυτοπεποίθησης, εκείνη που φαίνεται ώριμη για να διεκδικήσει τη θέση της μες στο παγκόσμιο γιγνεσθαι.

Τα «Απομνημονεύματα» στην ουσία τους αποτελούν ένα σχόλιο πάνω στην ελληνική ιστορία, ένα κεντρικό αποτύπωμα πάνω στην ελληνική σκέψη και τον κεντρικό πυρήνα της. Η διαμόρφωση της ελληνικής σκέψης συνιστά ένα ένδυμα, τύπου δυτικού, το οποίο ποτέ δεν ταυτίστηκε με την ειδική «σωματοδομή» του γένους μας. Η λαϊκή συνείδηση δεν αρκέστηκε ποτέ στο δυτικό λογιοτατισμό, εκείνον που δεν πίστεψε ποτέ στην ισχυρή θέληση της πλειοψηφίας. Ο λαός για τον Μακρυγιάννη αποτελεί έναν οργανισμό, ο οποίος σκέφτεται, συλλαμβάνει και πιστεύει με σθένος. Τούτη η πεποίθηση αποτελεί το βασικό απόσταγμα της φιλοσοφίας των «Απομνημονευμάτων.» Ο εορτασμός της επετείου του ελληνικού ξεσηκωμού υπενθυμίζει τις βασικές οδούς της ελληνικής σκέψης. Η λογοτεχνική αξία του έργου του Μακρυγιάννη συνιστά μια πραγματικότητα. Το βαθύτερο νόημά του όμως, αγγίζει μια διαχρονικότητα ανώτερη τούτης της καλλιτεχνικής αξίας. Το ξαφνικό φως της ελληνικής πίστης αποτελεί την κεντρική ιδέα ενός βαθύτατα κοινωνικού σχολίου με διαχρονικές διαστάσεις, ουσιαστικά ελληνικού. Το «εθνικό» κατορθώνει ένα νόημα υψηλότερο. Ο Μακρυγιάννης επέτυχε τούτο σε όλο του το μέγεθος, ορίζοντας εκ νέου το βάθος και το πλάτος της έννοιας αυτής.