Άδωνης. Οι αναλογίες και οι αρχές
Το βιβλίο «Άδωνης. Οι αναλογίες και οι αρχές» της αραβολόγου καθηγήτριας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ελένης Κονδύλη-Μπασούκου, το οποίο κυκλοφόρησε από τα «Ελληνικά Γράμματα», είναι η μετάφραση και μελέτη της ομώνυμης ποιητικής συλλογής του μεγάλου αυτού ποιητή.
Ο Άδωνης, ψευδώνυμο του Αλί Άχμαντ Σαΐντ Εσμπέρ, είναι Άραβας συριακής καταγωγής. Έζησε ένα μεγάλο μέρος, της ζωής του στη Μέση Ανατολή (Συρία – Λίβανος, 1930-1986), ενώ από το 1986, μετά το βομβαρδισμό του διαμερίσματός του στη Βηρυτό, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο Παρίσι. Από τότε έγινε κατά κυριολεξία πολίτης του κόσμου, που ταξιδεύει όλο και περισσότερο. Λες και δεν έχει πια καμιά πατρίδα άλλη πέρα από την ουτοπία των ποιητών. Οι ιστορικοί της αραβικής λογοτεχνίας στο σύνολό τους τον αναγνωρίζουν ως πρωτοπόρο στην αναγέννηση της ποίησης στη γλώσσα του. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές του κόσμου. Ήταν υποψήφιος πολλές φορές για το Βραβείο Νόμπελ στη Λογοτεχνία. Η αναγνώρισή του οδήγησε σε πολλαπλές μεταφράσεις σε όλη την υφήλιο. Το πνεύμα ανεξαρτησίας που τον διακατέχει σφραγίζει το σύνολο του έργου του, ποιητικό και θεωρητικό, και μερικές φορές τον οδήγησε στον περιορισμό της λογοκρισίας.
Ο Άδωνης είναι γνήσιος φιλέλληνας: αναγνωρίζει τη σφραγίδα του ελληνικού πολιτισμού στη Μέση Ανατολή σε πολλές φάσεις της ιστορίας της. Έχει επισκεφθεί την Ελλάδα πολλές φορές.
Το βιβλίο «Άδωνης. Οι αναλογίες και οι αρχές» παρουσιάζει διπλό προσανατολισμό, επιστημονικό και λογοτεχνικό, πράγμα που εκφράζεται και στην Εισαγωγή της συγγραφέως Ελένης Κονδύλη-Μπασούκου.
Στο Εισαγωγικό σημείωμα αναφέρονται τα στοιχεία του Άδωνη, ως ποιητή των Αναλογιών και των Αρχών, ενώ ο πρόλογος σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Άδωνη στο ανθρώπινο, το λογοτεχνικό και το παιδευτικό του επίπεδο. Οι φωτογραφίες του, ανάμεσά τους και με τον Γιάννη Ρίτσο, τον Αραγκόν, τον Μαχφούζ, κ.ά, στο τέλος του βιβλίου εξηγούν με τον πιο εύγλωττο τρόπο την πορεία του στον κόσμο.
Η έκδοση είναι δίγλωσση (αραβικά, ελληνικά), καθώς κρίθηκε επιστημονικά και όχι μόνο λογοτεχνικά απαραίτητη για τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή: η μετάφραση μπορεί να είναι ‘αναλογία’ προς το πρωτότυπο, που είναι η Αρχή. Οι Αναλογίες και οι Αρχές είναι μια ποιητική συλλογή για τη θεωρία της ποίησης, άρα και ένα κλειδί για τη σύγχρονη αραβική φιλολογία.
Αφού η έκδοση είναι δίγλωσση, η αναφορά στη Γλώσσα του Άδωνη επεξηγεί το βεληνεκές που δίνει στη γλώσσα του ο συγκεκριμένος κορυφαίος ποιητής: αραβική γλώσσα ιδιαιτέρως καλλιεργημένη και πλούσια, φορτισμένη με πολιτιστικές αναφορές και μνείες.
Ακολουθεί το πρωτότυπο και η μετάφρασή του. Η μετάφραση στοχεύει και αυτή σε ένα διπλό χαρακτήρα: να είναι και λογοτεχνική αλλά και όσο μπορεί να παραμένει μετάφραση, δηλαδή κοντά στο κείμενο. Ο πόλεμος μεταξύ ‘μετάφρασης’-‘ερμηνείας’ τείνει προς την ειρήνη μετά το μόχθο-ευφροσύνη δεκαπενταετίας (ο Άδωνης είχε παραδώσει τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή στην Ελένη Κονδύλη-Μπασούκου το 1985, και η εργασία της μετάφρασης άρχισε τότε…)
Τα Ελάχιστα σχόλια, μετά την ίδια την ποιητική συλλογή, δίνουν κάποιες απαραίτητες εξηγήσεις, ώστε να γίνουν κατανοητά όσο γίνεται περισσότερο τα στοιχεία των ποιημάτων: κύρια ονόματα και κάποια πολιτιστικά ρεύματα, φιλολογικές παρατηρήσεις που επιτρέπουν πιο κοντινή προσέγγιση της δομής, της γένεσης ή της στάσης των κειμένων.
Τα Δίγλωσσα λεξιλόγια αλληλοσυμπληρώνονται εύγλωττα, κι εφόσον το πρωτότυπο του έργου είναι αραβικό, πρώτο παρουσιάζεται το αραβοελληνικό λεξιλόγιο, το οποίο περιέχει ένα γενικό λεξικολογικό χαρακτήρα βασισμένο σε αυστηρά φιλολογικά κριτήρια, καθώς και γραμματικές παρατηρήσεις και λεπτομέρειες, πολύτιμες για όσους επιθυμούν επιστημονική προσέγγιση αυτής της γλώσσας. Το ελληνο-αραβικό λεξιλόγιο είναι απλούστερο.
Στο τέλος παρουσιάζεται με τον τίτλο Εργογραφία και μεταφράσεις το σύνολο της λογοτεχνικής και επιστημονικής πορείας του Άδωνη στην αραβική γλώσσα, και οι πλήρεις μεταφράσεις των έργων του.
Συνεπώς το βιβλίο αυτό δεν είναι απλώς η μετάφραση μιας συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής, αλλά η παρουσίαση της μετάφρασης και η μελέτη της με σκοπό την ανάδειξη του έργου αυτού ως οδηγού στη σύγχρονη πρωτοποριακή αραβική ποίηση και στη σύγχρονη εξέλιξη της αραβικής κουλτούρας. Αναδεικνύεται με ποιο τρόπο ο αραβικός πολιτισμός είναι ζωντανός, διαχρονικός, βασισμένος στη διαχρονικότητα των γλωσσικών του δομών.
Η αισθητική του βιβλίου φέρει και τη σφραγίδα του Άραβα ποιητή, εφόσον ο ίδιος παραχώρησε στη συγγραφέα και τον εκδοτικό οίκο την άδεια για την προβολή προσωπικών εικαστικών πραγματώσεών του.
Το βιβλίο έχει πολλούς στόχους.
Εμφανίζει για πρώτη φορά στα ελληνικά γράμματα, σε ισότιμη στάση, το ελληνικό με το αραβικό αλφάβητο, προτείνοντας στην ίδια σελίδα ένα αραβικό κείμενο με την ελληνική μετάφρασή του. Αυτό είναι ένα βήμα προς τον πολιτισμό, γιατί, όπως τονίζει και η συγγραφέας του, πολιτισμός χωρίς πολυπολιτισμικότητα δεν υφίσταται.
Το θέμα του είναι μια επιλογή με ένα στόχο: να αναδείξει μέσα από τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή την κοσμοθεωρία του Άδωνη για την ποίηση. «Οι Αναλογίες και οι Αρχές» είναι μια πολύ δύσκολη μινιμαλιστική ποιητική συλλογή, αφημένη στην άκρη από πολλούς λόγω της δυσκολίας της, και η οποία έχει ένα σαφές νόημα: με αναλογία προς τη σκέψη των σκαπανέων κάθε εποχής, γεννιέται το νέο, η αρχή, που στη φύση της αναιρεί το προηγούμενο, ακριβώς επειδή το αγαπά και το αποδέχεται. Μια απόλυτη αναρχία αγάπης είναι η Αρχή: δεν μπορείς να αποδέχεσαι το μεγαλείο του Ρίλκε ή του Μπωντλέρ ή του Αμπού Νουάς, αν δε θέλεις κι εσύ να προσφέρεις στον καιρό σου την ίδια μέθεξη στην άρνηση του πεπαλαιωμένου, την ίδια μέθη-γένεση που έζησαν αυτοί, αναζητώντας την αρχή ‘ξανά από την αρχή’. Άρα αναιρώντας οποιαδήποτε Αναλογία με το παλαιό. Αυτό σημαίνει να είσαι σκαπανέας, να μην ακολουθείς καμιά πεπατημένη.
Το βιβλίο αυτό έρχεται να προσφέρει με τρόπο απλό τον Άδωνη όχι μόνο ως πρωτοπόρο, αλλά ως οδηγό και παρηγορητή αναζήτησης για όλους εκείνους που νιώθουν ακόμη πως αντέχουν να βλέπουν τον κόσμο με απορία και άρνηση, σαν έφηβοι και σαν παιδιά. Έτσι, το πρώτο ποίημα στις Αναλογίες είναι η Γραφή και η Άλωση, ενώ το τελευταίο στις Αρχές είναι ο Λόγος και ‘το παιδί που ήμουν κάποτε’. Την εξέλιξη της ποιητικής αυτής συλλογής, τόσο σφιχτής στη γραφή της και συνθετικής, η συγγραφέας απέδωσε με τη μετάφραση αλλά και με τα ελάχιστα σχόλια, που επιδιώκουν να δώσουν στον αναγνώστη κάποια κλειδιά που δημιουργούν μια ‘πλεκτάνη κατανόησης’ με το σχολιασμό κύριων ονομάτων, δεδομένων, κάποιων λογοτεχνικών ρευμάτων λίγο ως πολύ άγνωστα στους περισσότερους.
Παρουσίαση της συγγραφέα
Η Ελένη Κονδύλη-Μπασούκου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε ρομανική φιλολογία (1973-1977) και στη συνέχεια βυζαντινή και αραβική φιλολογία και ιστορία (1977-1980). Στη διδακτορική διατριβή της (1980-1989) ασχολήθηκε με τη μεσαιωνική αραβική λογοτεχνία.
Εργάστηκε στο Κέντρο Αραβικής Φιλολογίας και στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Λουβέν, καθώς και στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας του Βελγίου.
Το 1993 βραβεύτηκε από την Ακαδημία του Βελγίου για τα αποτελέσματα της διατριβής της η οποία και δημοσιεύτηκε από την Ακαδημία (εκδ. Peeters, Leuven-Paris 1997).
Διδάσκει αραβικό πολιτισμό και αραβική λογοτεχνία στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το 2001 κυκλοφόρησε από τα «Ελληνικά Γράμματα» το βιβλίο της «Εισαγωγή στη λογοτεχνία των Αράβων».