Η παρουσία των γυναικών στη χειρουργική
Γράφουν ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης και η Ειρήνη Ιωάν. Σουλτάτου
διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη σε μορφή pdf, κλικ εδώ
Η Εταιρεία Γυναικών Χειρουργών (Association of Women Surgeons, AWS) ιδρύθηκε στις ΗΠΑ το 1981, όταν η Patricia Numann, MD, FACS (Fellow of the American College of Surgeons, Μέλος του Αμερικανικού Κολεγίου Χειρουργών), προσκάλεσε όσες γυναίκες χειρουργούς μπόρεσε να βρει κατά τη διάρκεια του ετήσιου συνεδρίου του προαναφερόμενου Κολεγίου. Η ανάγκη να μοιραστούν πολλές κοινές εμπειρίες, ενδιαφέροντα και ανησυχίες, οδήγησε αυτές τις γυναίκες να συνεδριάζουν άπαξ ετησίως, σε άτυπη βάση στην αρχή. Η συμμετοχή μεγάλωνε κάθε χρόνο, έως ότου έγινε φανερό ότι η ομάδα χρειαζόταν μια κάπως πιο επίσημη δομή για την αντιμετώπιση των κοινών επαγγελματικών τους ανησυχιών. Έτσι στα 1986, η Εταιρεία τους ενσωματώθηκε στο Αμερικανικό Κολλέγιο Χειρουργών. Το 1988, μετά από δραστήρια εκστρατεία, ο αριθμός των μελών έφτασε σχεδόν στις χίλιες γυναίκες. Για να αυξηθεί η επικοινωνία μεταξύ των μελών, άρχισε να κυκλοφορεί το 1989, ένα τριμηνιαίο ενημερωτικό δελτίο με όλες τις σχετικές πληροφορίες που αφορούσαν τις γυναίκες χειρουργούς. Ως εκ τούτου, κατέστη σαφές ότι η οργάνωση έπρεπε να εξετάσει τη μελλοντική της θέση εντός της συνολικής χειρουργικής κοινότητας των Ηνωμένων Πολιτειών. Σήμερα, μετά απ’ όλα αυτά τα χρόνια, η Εταιρεία Γυναικών Χειρουργών, είναι πραγματικά ένας διεθνής οργανισμός, με μέλη σε πολλές χώρες, όπως Αυστραλία, Καναδά, Γερμανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισραήλ, Ιαπωνία, Λετονία, Μαλαισία, Νότια Αφρική και πολλών άλλων. Όμως η ιστορία τους σίγουρα πηγαίνει πολύ πίσω!
Η παρουσία των γυναικών στη χειρουργική χρονολογείται από το 3500 π. Χ., με τη βασίλισσα Shubad στην πόλη των Σουμερίων, Ουρ. Η αρχαία ιστορία αποκαλύπτει τον ενεργό ρόλο των γυναικών σε χειρουργικές επεμβάσεις στην Αίγυπτο, την Ιταλία και την Ελλάδα, όπως περιγράφονται σε χειρουργικά κείμενα των διαφόρων εποχών. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, οι κανονισμοί απαγόρευαν στις γυναίκες να εξασκούν τη χειρουργική πράξη, εκτός εάν συνέχιζαν και ανελάμβαναν τις πρακτικές των συζύγων τους κατά το θάνατό τους ή εάν κρινόντουσαν κατάλληλες από αρμόδιες επιτροπές.
Ο βασιλιάς Ερρίκος Η’ της Αγγλίας (1491-1547), ήταν σαφής όταν διακήρυσσε ότι κανένας ξυλουργός, σιδεράς, υφαντής ή γυναίκα, δεν μπορούσε να ασκήσει τη χειρουργική. Η σύγχρονη περίοδος της χειρουργικής, αρχίζει με τις γυναίκες που υποδύονταν τους άνδρες, για να ασκήσουν την ιατρική και τη χειρουργική. Οι πρώτες γυναίκες γιατροί (Dr. Elizabeth Blackwell και Emily Jennings Stowe) και οι χειρουργοί (Mary Edwards Walker και Jennie Smillie Robertson), στη Βόρεια Αμερική, ήταν δύσκολο να αποκτήσουν την κατάλληλη εκπαίδευση μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους στην ιατρική σχολή. Η Jessie Gray, ήταν η Πρώτη Κυρία της Χειρουργικής στον Καναδά, και η πρώτη γυναίκα που αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο τη δεκαετία του 1940. Επί του παρόντος, η αναλογία των γυναικών που ειδικεύονται στη χειρουργική, είναι πολύ μικρότερη από εκείνη των γυναικών στις ιατρικές σχολές. Φυσικά πολλή συζήτηση γίνεται για τους λόγους που οι γυναίκες επιλέγουν τη χειρουργική ειδικότητα που περιλαμβάνουν κάποια κατάλληλα πρότυπα και βεβαίως την ιδιόρρυθμη τεχνική πρόκληση της ειδικότητας αυτής. Από τους ισχυρότερους αποτρεπτικούς λόγους θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την έλλειψη επαρκούς και κατάλληλης καθοδήγησης και ο σκληρός τρόπος ζωής του χειρουργού.
Ας δούμε λίγο καλύτερα αυτή την πορεία των γυναικών στη χειρουργική. Οι αρχαιότερες ημερομηνίες εστιάζονται στα 3500 π. Χ., στις όχθες του Τίγρη και Ευφράτη στη Μεσοποταμία. Έτσι στον τάφο της βασίλισσας Shubad της Ουρ, ανακαλύφτηκαν κάποια πέτρινα και χάλκινα χειρουργικά εργαλεία. Κάπου στα 1500 π. Χ. στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου, υπήρχαν γυναίκες που σπούδαζαν την ιατρική. Στην αρχαία Ελλάδα, η Λητώ, σύζυγος του Δία και μητέρα του Απόλλωνα, θεράπευσε τα τραύματα του Αινεία, του ιδρυτού της Ρώμης. Ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνα, είχε τέσσερις κόρες που ήταν όλες γιατροί. Με την πτώση της Κορίνθου (150 π. Χ.), οι ελληνίδες κρατούμενες γυναίκες μεταφέρθηκαν στην Ιταλία, όπου εκείνες που είχαν ιατρικές γνώσεις, είχαν την υψηλότερη τιμή. Ο Αέτιος Αμίδης (μέσα πέμπτου αιώνα έως τα μέσα έκτου αιώνα μ.Χ.), ένας λόγιος βυζαντινός γιατρός και ιατρικός συγγραφέας, στα βιβλία του περιγράφει τις χειρουργικές τεχνικές της Ασπασίας, μια Ελληνορωμαίας γυναίκας χειρουργού, που χρησίμευαν ως τα κύρια χειρουργικά κείμενα τουλάχιστον μέχρι τον ενδέκατο αιώνα. Παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες γιατροί είχαν ενεργό ρόλο στη γυναικολογία και τη μαιευτική στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, ήταν βασικά σπάνιο να υπήρχαν γυναίκες γιατροί σε άλλους τομείς της ιατρικής και ειδικότερα στη χειρουργική. Οι τοκετοί και η μαιευτική, γενικώς, στην αρχαιότητα θεωρούνταν αποδεκτοί τομείς της ιατρικής πρακτικής για τις γυναίκες που ήταν σε θέση να αποκτήσουν στοιχειώδη ιατρική εκπαίδευση, όπως κι οι γιατροί, κυρίως λόγω της αρχαίας παράδοσης της μαιευτικής με τις γυναίκες οι οποίες εκπαιδεύονταν από άλλες γυναίκες. Η ελληνίδα γυναίκα γιατρός Μητροδώρα (περίπου τρίτο με τέταρτο αιώνα μ.Χ.), έγραψε για πολλούς τομείς της ιατρικής, αλλά κυρίως για τις ασθένειες και θεραπείες των γυναικών, συμπεριλαμβανομένων όλων των πτυχών της γυναικολογίας, χωρίς όμως να διασωθεί το αντικείμενο της μαιευτικής. Η χειρουργική δεν εξασκείτο τυπικά στην αρχαία Ελλάδα ή τη Ρώμη και βεβαίως δεν αναφέρεται στην πραγματεία της. Αυτό όμως έρχεται σε αντίθεση με τα γραπτά μιας άλλης γυναίκας γιατρού, της Ασπασίας, η οποία κάλυπτε μερικές γυναικολογικές επεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένης της άμβλωσης, το έργο της οποίας συχνά αναφέρεται από άλλους συγγραφείς γιατρούς, συμπεριλαμβανομένου του Αέτιου και του Σορανού του Εφέσιου.
Ο μεσαίωνας ήταν πολύ απογοητευτική περίοδος για τις γυναίκες γενικά, αλλά ειδικότερα για τις γυναίκες στην ιατρική ή τη χειρουργική. Με την άνοδο και την επικράτηση της ανδροκρατούμενης εκκλησίας, οι γυναίκες αποθαρρύνονταν από την πρακτική της χειρουργικής. Η εκπαίδευση των γυναικών στην ιατρική συνεχίστηκε στο Σαλέρνο της Ιταλίας, όπου η Trotula τον ενδέκατο αιώνα, έγραψε έναν τόμο για την πρακτική της γυναικολογίας και της μαιευτικής, που ήταν βιβλίο αναφοράς για αρκετούς αιώνες. Η Trotula του Σαλέρνο (11ος – 12ος αιώνας μ.Χ.) ήταν γυναίκα γιατρός, που φέρεται ότι ήταν η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια ιατρικής, η οποία δίδαξε στο νότιο ιταλικό λιμάνι του Σαλέρνο, το οποίο την εποχή εκείνη ήταν το σημαντικότερο κέντρο ιατρικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη. Σε αυτή σημειωτέον αποδίδονται πολλά γραπτά σχετικά με την υγεία των γυναικών.
Κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα, υπήρξε μικρή μόνον πρόοδος στην ιατρική γενικώς επιστήμη. Οι κανονισμοί για την πρακτική των χειρουργικών επεμβάσεων ήταν ευρέως αναγνωρισμένοι, και συχνά αποθάρρυναν τις γυναίκες. Το 1313, στο Παρίσι απαγόρευαν στις γυναίκες από την πρακτική της χειρουργικής, εκτός εάν εξετάζονταν και ελάμβαναν τη σχετική άδεια από την αρμόδια επιτροπή. Με εξαίρεση τις χήρες οι οποίες είχαν τη δυνατότητα να αναλάβουν τις χειρουργικές επεμβάσεις του συζύγου τους, κατά τη διάρκεια του 14ου και 15ου αιώνα, καμιά άλλη γυναίκα, δεν είχε αυτή τη δυνατότητα. Αναφερθήκαμε παραπάνω στην απαγορευτική διάταξη του βασιλιά Ερρίκου Η’ της Αγγλίας. Το 1540, παραχώρησε τον καταστατικό χάρτη στην Εταιρεία Χειρουργών και Κουρέων. Οι γυναίκες, είχαν αποκλειστεί! Παρόλα αυτά, μερικές γυναίκες εξακολουθούσαν να ασχολούνται με κάποιες χειρουργικές πράξεις, κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου. Έτσι συνέχισαν φυσικά να την ασκούν, χωρίς την επίσημη κατάρτιση ή την αναγνώριση στην Αγγλία και ακόμα τη Βόρεια Αμερική για τους επόμενους αιώνες.
Η έλευση της σύγχρονης χειρουργικής εκπαίδευσης που έφτασε στη Βόρεια Αμερική από τον Halstead, δεν ήταν στρωμένη με ροδοπέταλα για τις γυναίκες! Η περίοδος αυτή ξεκινά με την ιστορία του James Barry (1795-1865), ο οποίος εκπαιδεύτηκε στη φημισμένη Ιατρική Σχολή του Εδιμβούργου, όπου αποφοίτησε το 1812 στην ηλικία των δεκαεπτά ετών. Εντάχθηκε στο στρατό ως χειρουργός κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων και το 1820 πραγματοποίησε μια από τις πρώτες επιτυχημένες καισαρικές τομές, ύστερα από αίτημα ενός πλούσιου του οποίου η γυναίκα βρισκόταν σε απελπιστικά άσχημη κατάσταση.
Κατά τη στιγμή του θανάτου του, ανακαλύφτηκε ότι ο Barry ήταν γυναίκα και μάλιστα με ευρήματα από την κοιλιά που υπαινίσσονταν προηγηθείσα εγκυμοσύνη! Υπήρξαν βεβαίως κάποιες φήμες κατά τη διάρκεια της ζωής του, ότι είχε εμπλακεί σε μια τουλάχιστον μακράς διάρκειας ομοφυλοφιλική σχέση. Ο γιατρός Barry ήταν στην πραγματικότητα, η γιατρός Miranda Stewart!
Η Elizabeth Blackwell (1821–1910), ήταν η πρώτη γυναίκα γιατρός στις Ηνωμένες Πολιτείες, η οποία επέλεξε να ακολουθήσει την ιατρική με την προτροπή ενός φίλου ο οποίος πέθανε με οδυνηρό θάνατο, από μεταστατικό καρκίνο. Τόνιζε στις άλλες γυναίκες γιατρούς, να συμπεριφέρονται με κατανόηση και να προσφέρουν όσα ανακουφιστικά μέτρα μπορούν στις γυναίκες ασθενείς. Κατά τη διάρκεια της εποχής που η Miranda Stewart ενσάρκωνε τον άνθρωπο που ασκούσε την ιατρική στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Blackwell είχε επανειλημμένα απορριφθεί από περισσότερες από είκοσι ιατρικές σχολές στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τελικά της επετράπη η είσοδος στο Ιατρικό Κολέγιο της Γενεύης, μετά από σχετική ψηφοφορία των σπουδαστών. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι και θεωρίες για τους οποίους οι φοιτητές ψήφισαν για να της επιτραπεί η είσοδος, αλλά ο κυριότερος ήταν ότι δεν πίστευαν ποτέ ότι θα τα κατάφερνε. Το 1849 τελικά, αποφοίτησε από το Ιατρικό Κολέγιο της Γενεύης. Αν και αποφοίτησε με χρυσό μετάλλιο από αυτό, δεν μπόρεσε να βρει κάποια θέση ειδικευόμενου γιατρού κάπου και κατέληξε να υπηρετεί ως νοσηλεύτρια μαιευτικής στη Γαλλία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έπρεπε να εγκαταλείψει το όνειρό της να γίνει τελικά χειρουργός, όταν παρουσίασε σοβαρή μολυσματική φλεγμονή των ματιών και έχασε την όρασή της στο αριστερό μάτι. Μετά από αρκετά χρόνια, επέστρεψε στη Βόρεια Αμερική, και το 1857 άνοιξε το New York Infirmary για γυναίκες και παιδιά με την αδελφή της, Emily Blackwell, και τη Marie Zakrzewska. Πείστηκε να ανοίξει το Women’s Medical College της Νέας Υόρκης, το οποίο επέβλεπε εν μέρει το διάστημα 1862-1899. Αρχικά αντιτάχθηκε σε αυτή την κίνηση, δεδομένου ότι ήταν υπέρμαχος και ευνοούσε την ολοκληρωμένη ιατρική εκπαίδευση, και ότι οι γυναίκες δεν θα ελάμβαναν εκπαίδευση δεύτερης κατηγορίας. Το 1889, σαράντα χρόνια μετά την αποφοίτησή της από την ιατρική σχολή, η Blackwell αναγνωρίστηκε ως η πρώτη γυναίκα με τον περίφημο τίτλο MD, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έκτοτε υπήρξαν πολλές εκδηλώσεις μνήμης γι αυτή, συμπεριλαμβανομένου του ομώνυμου μεταλλίου, που ιδρύθηκε το 1949, ενώ πολλές είναι και οι βιογραφικές αναφορές σ’ αυτή.
Η Emily Jennings Stowe (1831-1903), ήταν η πρώτη γυναίκα γιατρός στον Καναδά. Κι όπως η Blackwell στις ΗΠΑ, που προαναφέραμε, ήταν μια προσωπική υπόθεση που την οδήγησε στο θαυμαστό και προκλητικό κόσμο της ιατρικής. Ο σύζυγός της προσβλήθηκε κάποια στιγμή από φυματίωση, και έχοντας να μεγαλώσει μόνη της τόσα παιδιά, αποφάσισε ταυτόχρονα να ακολουθήσει την ιατρική επιστήμη. Το 1865, στο Πανεπιστήμιο του Άνω Καναδά στο Τορόντο, λέγεται ότι της ειπώθηκε από τον πρύτανη ότι ‘‘Οι πόρτες δεν είναι ανοιχτές για τις γυναίκες, και ελπίζω ότι αυτό δεν θα γίνει ποτέ’’.
Το 1854, έγινε η πρώτη γυναίκα που απέκτησε κύρια θέση στο καναδικό δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα μετά από σχετική εκπαίδευση σε είκοσι σχεδόν σχολεία. Το 1867, αποφοίτησε από το Ιατρικό Κολέγιο της Νέας Υόρκης για γυναίκες και επέστρεψε στον Καναδά για να ασκήσει εκεί ότι μπορούσε με τις γνώσεις που απέκτησε. Το 1880, 13 χρόνια μετά την αποφοίτησή της από την ιατρική σχολή, ήταν η δεύτερη γυναίκα στην οποία χορήγησε η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος από το Κολέγιο των Γιατρών και των Χειρουργών (College of Physicians and Surgeons) του Οντάριο. Και σίγουρα θα δοκίμασε μεγάλη ικανοποίηση όταν παρακολουθούσε την κόρη της, την Augustus Stowe-Gullen, να γίνεται η πρώτη γυναίκα στην οποία χορηγήθηκε πτυχίο ιατρικής από ένα καναδικό πανεπιστήμιο το 1883. Όταν της είπαν από το Πανεπιστήμιο του Καναδά ότι ‘‘οι πόρτες δεν θα είναι ποτέ ανοικτές για γυναίκες’’, η ιστορική απάντησή της, ήταν ‘‘ Τότε η όλη δραστηριότητα της ζωής και σκοπός μου, θα είναι για να δείτε ότι οι πόρτες των καναδικών ιατρικών σχολών θα ανοίξουν και ότι οι γυναίκες θα έχουν τις ίδιες ευκαιρίες με τους άνδρες’’.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα μορφή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν αναμφίβολα και η Mary Edwards Walker (1832–1919), η οποία έχει καταγραφεί ως η πρώτη γυναίκα χειρουργός στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1855, ήταν η δεύτερη γυναίκα απόφοιτος αμερικάνικης ιατρικής σχολής, της Syracuse Medical College της Νέας Υόρκης, συγκεκριμένα, με την Blackwell να είναι η πρώτη το έτος 1949. Η Edwards Walker, εξάσκησε το επάγγελμα μαζί με το συμμαθητή και σύζυγό της, Albert Miller. Λέγεται πως απέτυχε στο χειρουργικό της έργο, γιατί αρνήθηκε να αλλάξει το επίθετό της. Το 1863, έγινε η πρώτη γυναίκα χειρουργός στον αμερικανικό στρατό, μετά από αρκετά χρόνια πρακτικής, ως νοσηλεύτρια, ενώ το 1865 έλαβε το Μετάλλιο της Τιμής του Κογκρέσου για την ειλικρινή και πολύτιμη εργασία της, ως χειρουργός του Αμερικανικού Στρατού.
Αυτή η μεγάλη τιμή όμως, ανακλήθηκε το 1917 από το Κογκρέσο των ΗΠΑ, γιατί σύμφωνα με πολλούς, δεν υπηρέτησε στην πρώτη γραμμή. Αρνήθηκε να επιστρέψει το εν λόγω μετάλλιο και το πήρε στο νεκροκρέβατό της. Το 1977, αυτή η τιμή επανήλθε αναδρομικά από τον πρόεδρο Jimmy Carter. Ως ανάμνηση των προσπαθειών της, κυκλοφόρησε επίσης κι ένα γραμματόσημο, το 1982… για τη συνέχεια διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη σε μορφή pdf, κλικ εδώ