Η πυραμίδα του Freytag στο έργο του Μ. Καραγάτση, «Η Μεγάλη Χίμαιρα».

24grammata.com/ιστορία της Λογοτεχνίας

γράφει η Ελένη Γκόρα, φιλόλογος

Η ‘πυραμίδα του Freytag’ έχει μείνει γνωστή στην ιστορία της κριτικής , ως το πυραμιδοειδές διάγραμμα που πρότεινε το 1863 ο Γερμανός συγγραφέας και κριτικός Gustav Freytag, προκειμένου ν΄ αναπαραστήσει σχηματικά τα βασικά σημεία της πλοκής ενός σωστού έργου.
Με βάση λοιπόν το τυποποιημένο κλασικό σχήμα, ένα έργο, για να είναι πραγματικά επιτυχημένο, πρέπει ν΄ αρχίζει με τη λεγόμενη ‘έκθεση’ . Σ΄ αυτό το πρώτο στάδιο ο συγγραφέας παρουσιάζει το κύριο πρόσωπο και το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εξελιχθεί η δράση. Συγκεκριμένα, ο Μ. Καραγάτσης ξεκινά το ψυχογραφικό του μυθιστόρημα αποκαλύπτοντας  καίρια στοιχεία της ζωής και του χαρακτήρα της πρωταγωνίστριας.
Η Μαρίνα είναι μια νέα που ζει στη Γαλλία, κόρη μιας εκδιδόμενης για βιοποριστικούς λόγους. Η άστατη ζωή της μητέρας της μέσα στο ίδιο της το σπίτι, η έλλειψη πατρικού προτύπου και ο εκούσιος βιασμός της στα δεκαεφτά της χρόνια από έναν μεθυσμένο, διαμορφώνουν τη σεξουαλικότητα της. Πρόκειται για μια ανικανοποίητη λίμπιντο και μια εξιδανίκευση  της ιδέας του έρωτα. Επομένως το σημαντικότερο γι΄ αυτήν, ανάμεσα σ΄ έναν άντρα και μια γυναίκα, είναι το πάθος , το οποίο έχει την ικανότητα να  συσκοτίσει τη λογική.
Όταν η ζωή τα φέρνει έτσι και γνωρίζει το Γιάννη Ρεηζή, έναν έλληνα ναυτικό με γερό μυαλό, αρκετή μόρφωση και υγιή ψυχή, βρίσκει σ΄ αυτόν τη γενετήσια ηδονή, το θεμέλιο της ανθρώπινης ευτυχίας της. Ρευστοποιεί την περιουσία της και φεύγει μαζί του για τη Σύρο. Στο νησί προσπαθεί αφενός να εγκλιματιστεί  και αφετέρου να εξελληνιστεί. Παρά τις διαφορές που υπάρχουν -ανάμεσα στους λαούς του Βορρά και του Νότου- στη ψυχοσύνθεση και στην ιδιοσυγκρασία, τα καταφέρνει περίφημα. Αυτό γιατί; Γιατί  σύμφωνα με το συγγραφέα η γυναίκα ρυθμίζει τη βιοθεωρία της ανάλογα με τις εκκρίσεις των ωοθηκών της που είναι παθητικά υποταγμένες στην τεστοστερόνη.
Στο επόμενο στάδιο ακολουθεί το λεγόμενο στοιχείο ‘πλοκής’ , το οποίο θέτει κάποιες αντιτιθέμενες δυνάμεις σε κίνηση. Το βασικό γεγονός που πυροδοτεί την έναρξη της δράσης είναι η γνωριμία της και η δημιουργία μιας ισχυρής ανείπωτης σεξουαλικής έλξης με τον αδερφό του συζύγου της, το Μηνά, έναν δικηγόρο με κλίση στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Η πνευματική-φιλολογική του καλλιέργεια,  εκστασιάζει  και εξιτάρει τη Μαρίνα, μιας και είναι το αντικείμενο των σπουδών της. Μια δύναμη λοιπόν, γεμάτη μυστήριο τους κυβερνά και τους δυναστεύει. Τα χρόνια περνούν. Κρατούν αποστάσεις ασφαλείας μεταξύ τους μην τυχόν και εκδηλωθεί ο παράνομος έρωτάς τους.
Η δράση κλιμακώνεται συνεχώς ακολουθώντας μια ανοδική πορεία με τα γεγονότα να περιπλέκονται. Το ανώτατο σημείο στο οποίο μοιάζουν να κρίνονται τα πάντα, είναι όταν η Αννούλα, το παιδί της Μαρίνας και του Γιάννη ,αρρωσταίνει και πεθαίνει από πνευμονία. Την ίδια ώρα που το κοριτσάκι χαροπάλευε εκλιπαρώντας για βοήθεια, ο Μηνάς και η Μαρίνα εκδηλώνουν το ρομάντζο τους. Μάρτυρας του τραγικού αυτού συμβάντος είναι η γριά Ρεϊζαινα.  Η ένταση και το ενδιαφέρον του αναγνώστη στο κομμάτι αυτό βρίσκονται στο υψηλότερο και δυνατότερο σημείο. Με άλλα λόγια έχουμε τη λεγόμενη ‘κορύφωση’.
Από εδώ και πέρα η δράση ακολουθεί μια πορεία ‘καθοδική’ . Η ηρωίδα νιώθει ένοχη. Την κυριεύουν οι τύψεις. Έχει ήδη οδηγηθεί στην καταστροφή, από τη γενετήσια ορμή της. Θρηνεί για την απώλεια του παιδιού της, για την αυτοκτονία του εραστή της, για την μοιχεία που διέπραξε. Δεν έχει κανένα πρόσωπο στο πλευρό της. Μόνη, έρημη, εγκαταλελειμμένη, ακροβατεί στα όρια της ψυχικής διαταραχής. Τα βάσανά της δεν έχουν τελειωμό καθώς ανακαλύπτει ότι κυοφορεί το παιδί του εξωσυζυγικού της δεσμού.
Μια ξαφνική μεταβολή στην τύχη της γίνεται όταν η πεθερά της τη συγχωρεί και καταστρώνει ένα σχέδιο διαφυγής για να σωθεί το αγέννητο εγγόνι της και η τιμή του άλλου της παιδιού, του Γιάννη. Η πολύμηνη απουσία του τον προστατεύει  εν μέρει απ΄ την άσχημη τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα στο σπιτικό του. Δεν έχει επίγνωση  όλων όσων έχουν διαδραματιστεί.
Αν και η Μαρίνα δέχεται αρχικά να συνεργαστεί, τελικά την κυριεύει ο παραλογισμός της. Καθώς αγναντεύει από έναν βράχο τον ερχομό του συζύγου της και την κυνηγάνε οι Ερινύες, αποφασίζει μέσα στην τρέλα της να πέσει από τον γκρεμό με την ελπίδα να τη σώσει κυριολεκτικά και μεταφορικά ο Γιάννης. Η αντιηρωική της συμπεριφορά είναι ευδιάκριτη. Η αυτοκτονία της αποτελεί την τελική στιγμή της δράσης, τη ‘λύση’ .
Μολονότι η σύγχρονη θεωρία εξετάζει τη δομή των λογοτεχνικών έργων με πολύ διαφορετικούς τρόπους , η πυραμίδα του Freytag εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την προσέγγιση ορισμένων κειμένων , επειδή ακριβώς χρησιμοποιεί απλούς και πρακτικούς όρους.  Δικαίως το έργο του Μ. Καραγάτση ‘ Η Μεγάλη Χίμαιρα’ θεωρείται από μερικούς κριτικούς το πιο άρτιο αληθινό του μυθιστόρημα.

                                        κορύφωση

ανοδική πορεία της δράσης             και       καθοδική πορεία της δράσης

           Έκθεση της δράσης                                                Λύση της δράσης

για την πυραμίδα του Φρεϊταγκ κλικ εδώ

Βιβλιογραφία
Μ. Καραγάτσης, Η Μεγάλη Χίμαιρα, Εστία, εκδ. Ζ΄, Μαρούσι, 1980.
Λίνος Πολίτης, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 15η ανατύπωση, Αθήνα 2006. σελ. 311-313.
Παρίσης Ιωάννης & Νικήτας, Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, ΟΑΕΔ, Αθήνα, 2003, σελ. 158-159