Ο Νάσος Κατσώχης, με αφορμή την τηλεοπτική επικαιρότητα, προβληματίζεται για το πως ένα μέσο πολιτισμού, όπως είναι η Τηλεόραση, γίνεται ένα μέσο αποχαύνωσης των μαζών.
Από τα καινούρια τηλεοπτικά πράγματα που έχει φέρει εδώ και πολλά χρόνια η ιδιωτική τηλεόραση, άξιες αναφοράς, κατά τη γνώμη μου, είναι, μεταξύ άλλων, οι ‘μετα-εκπομπές’. Με τον συγκεκριμένο, προσωπικά επιλεγμένο, όρο, εννοώ εκπομπές των οποίων το περιεχόμενο αναφέρεται σε άλλες εκπομπές που προβάλλονται είτε από το ίδιο κανάλι, είτε από άλλα, κυρίως της ιδιωτικής τηλεόρασης. Δηλαδή, σ’ αυτές έχουμε να κάνουμε με εκτεταμένο σχολιασμό όσων έχουν προηγηθεί σε ‘αφετηριακές’, και κομβικές, εκπομπές των καναλιών (π.χ. το dancing with the stars).
Πρόκειται για περιγραφικό όρο των εν λόγω προγραμμάτων. Αν όμως, παράλληλα, θα έπρεπε να χρησιμοποιήσω και κάποιο αξιολογικό κατηγόρημα για τα ίδια προγράμματα, θα έλεγα ότι, αν μη τι άλλο, αποπροσανατολίζουν: αντί για αναφορά σε γεγονότα πέρα από τον κόσμο της τηλεόρασης, αντί -με άλλα λόγια- για ενημέρωση ουσίας, μιλάμε για αναπαραγωγή μιας εσωτερικής τηλεοπτικής πραγματικότητας που έχει ως στόχο -και πολλές φορές τον πετυχαίνει- να εγκλωβίζει τους τηλεθεατές στον εικονικό κόσμο των καναλιών, να συντηρεί τη δημοσιότητα των συμμετεχόντων στις εκπομπές τους, και τέλος -και σίγουρα το πιο κρίσιμο- να αυξάνει ή να διατηρεί σε υψηλά επίπεδα το κύριο ζητούμενο των ιθυνόντων των καναλιών: την τηλεθέαση. Με αμφίδρομη κατεύθυνση: η αύξησή της να προσελκύσει άτομα της αγοράς, που, με τη σειρά τους, εύλογα θα θελήσουν να προβάλλουν τα προϊόντα τους στις ζώνες της υψηλής τηλεθέασης. Όρος, δηλαδή, διμερώς επιθυμητός : επαρκής για τους διοικούντες τους τηλεοπτικούς σταθμούς, ώστε να προκύπτουν υψηλά έσοδα για αυτούς (σε τελική ανάλυση, απ’ αυτά ζει ο κόσμος της τηλεόρασης) · και όρος ‘επικοινωνιακά ορθός’ για την άλλη πλευρά, τους διαφημίζοντες, ώστε τα προϊόντα τους να προβληθούν στον ίδιο χρόνο σε μια μεγάλη μάζα δυνητικών καταναλωτών.
Ανάμεσα σε πολλές τέτοιου περιεχομένου εκπομπές -και επιλέγω απλώς λόγω επικαιρότητας την αναφορά σε αυτή- το dancing with the stars daily (εσχάτως μετονομασθέν σε weekly, λόγω του ότι θα προβάλλεται πλέον μια φορά τη βδομάδα, συνεπεία της χαμηλής τηλεθέασης) με τη -γοητευτική για κάποιους αλλά αναμφίβολα επηρμένη- παρουσιάστριά του, διαιωνίζει τα τεκταινόμενα του ομώνυμου (χωρίς το daily) κυριακάτικου σώου, που προβάλλεται από το ίδιο κανάλι. Και πάλι αμφίδρομα: η ενορχηστρωμένη διαφήμιση προβολής του τελυταίου (που έχει προηγηθεί στα σχετικά σποτ, αλλά και στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο), γεννά για αρκετούς την επιθυμία να το παρακολουθήσουν, αλλά και εν συνεχεία, για όσους τυχόν τηλεθεατές είναι ικανοποιημένοι από την παρακολούθησή του, την ανάγκη, να παρακολουθήσουν και τα παραλειπόμενά του (στο dancing with the stars daily). Μένουν, αν όντως έτσι έχει το πράγμα, ‘προσδεδεμένοι’ στον εικονικό κόσμο. Όπως και οι επώνυμοι -στη συγκεκριμένη περίπτωση εκκολαπτόμενοι χορευτές-, το προφίλ των οποίων έχει κτιστεί και φιλοτεχνηθεί επιμελώς από τα media, καταφέρνουν και μένουν με τον ίδιο τρόπο στα φώτα της δημοσιότητας. Απασχολώντας -και εν τέλει ‘αποκοιμίζοντας’- με τα προσωπικά τους, με τις ‘κατασκευασμένες’ διενέξεις και ίντριγκες μεταξύ τους, τους εθισμένους στον γυάλινο, λαμπερό και γκλαμουράτο κόσμο των ΜΜΕ. Υπάρχει και συνέχεια, βέβαια: η παρακολούθηση της καθημερινής/εβδομαδιαίας μετα-εκπομπής γεννά για κάποιους, συντηρεί ή αυξάνει για τους άλλους, την επιθυμία για (επανα)θέαση του κυριακάτικου σώου: σε μια θεωρητικά επ’ άπειρον εκτεινόμενη αλυσίδα αιτίου-αιτιατού; Ποιος ξέρει…
Αυτή η δεύτερου βαθμού προβολή, η εκπομπή για την εκπομπή δηλαδή, ξεφεύγει, κατά τη γνώμη μου, από την ψυχαγωγία, αν, βέβαια, θεωρηθεί ότι η ‘εκπομπή-μήτρα’ της Κυριακής υπηρετεί -σε οποιονδήποτε βαθμό- την ψυχαγωγία Όχι, στην περίπτωση τουλάχιστον των μετα-εκπομπών δεν πρόκειται για ψυχαγωγία. Πρόκειται, μάλλον, για στοχευμένη παγίδευση των τηλεθεατών. Αλλά είπαμε: πάνω από όλα, ο σκοπός. Όλα στον βωμό του κέρδους.
Αναρωτιέμαι τί θα μπορούσε να περιορίσει τέτοιου είδους ‘καταχρηστικές’ ψυχαγωγίες. Μόνο η δύναμη του ίδιου του κόσμου, αν βέβαια αυτός ‘αντιπαρατάσσει’ χαμηλή τηλεθέαση σε κάθε τέτοιο εγχείρημα,όπως έκανε στην περίπτωση του dancing with the stars daily (σε μια ‘αδηφάγο’ αγορά όπου τα νούμερα -πάνω από οτιδήποτε άλλο- υπαγορεύουν την πορεία της και συνιστούν την κατευθυντήρια γραμμή πάνω στην οποία προγράφεται η τύχη των εμπλεκομένων σε αυτήν). Αντεπιχείρημα, σχεδόν ανακλαστικό: ένα σύνθετο οικοδόμημα ανθρώπων επενδύει ακριβώς πάνω σ’ αυτό: στο πώς δηλαδή με ασυνείδητους ή συνειδητούς τρόπους θα κρατά το κοινό δεμένο στο παιχνίδι της υποβαλλόμενης ψυχαγωγίας.
Προς το παρόν, ακόμη κι αν η καθημερινή εκπομπή θα είναι πλέον εβδομαδιαία, η ‘διαπλοκή’ καλά κρατεί. Στην περίπτωση, ειδικά, του dancing with the stars, ο χορός καλά κρατεί. Με το ‘politically correct’ πρόσχημα, βέβαια, της φιλανθρωπίας.
Σ.Σ Το παρόν κείμενο δεν στοχεύει ειδικά στις αναφερθείσες εκπομπές, αλλά γενικά στην τηλεοπτική πραγματικότητα των μετα-εκπομπών, όπως την περιγράψαμε, στον βαθμό που αυτή υπηρετεί τον αποπροσανατολισμό του κοινού, για τον οποίο κάναμε λόγο.