Σχολείον των ντελικάτων εραστών

Ρήγα Βελεστινλή

24grammata.com/ free ebook

[download]

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ
Στην επανέκδοση του βιβλίου του Ρήγα Βελεστινλή, Σχολείον των ντελικάτων εραστών, Βιέννη 1790
Ο Ρήγας κατά την πρώτη επίσκεψη του στη Βιέννη το 1790, ως γραμματέας και διερμηνέας του Χριστόφορου Κιρλιάνου, τύπωσε τα δύο του βιβλία «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» και «Φυσικής απάνθισμα». Το πρώτο βιβλίο θα πρέπει να το είχε έτοιμο πριν από την άφιξη του στη Βιέννη, όπως συμπεραίνεται από τον πρόλογό του, όπου σημειώνει, ότι ελπίζει οι αναγνώστες του να το δεχθούν ευμενώς, για να επιχειρήσει να τυπώσει και «άλλο πόνημα». Επί πλέον έχουμε επισημάνει ότι κατά την παραμονή του στη Βιέννη συμπλήρωνε ακόμη το κείμενο του «Φυσικής απάνθισμα»[1].

Επίσης στον πρόλογο του «Προς τους αναγνώστας», ο Ρήγας δίνει σημαντικές πληροφορίες για την συγγραφική του δραστηριότητα. Τονίζει ότι το βιβλίο του «Σχολείον των ντελικάτων εραστώνν» είναι το πρώτο του έργο και «απαρχή των κόπων του», όπως γράφει, μεταφράζοντας δηλαδή γαλλικά κείμενα με μυθιστορηματικές ιστορίες, χωρίς να μνημονεύσει συγγραφέα[2], που εκείνο τον καιρό κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη, με σκοπό, όπως επισημαίνει «να ηδύνω και να ωφελήσω τον αναγνώστην μου», δηλ. να τον ευχαριστήσει με το ανάγνωσμα, αλλά επί πλέον να τον ωφεληθεί με τις ιδέες που καταχωρίζονται στο βιβλίο. Ο Ρήγας εναντιώνεται στις καθιερωμένες αντιλήψεις των διακρίσεων των ανθρώπων και στους τίτλους ευγενείας. Συγκεκριμένα σημειώνει ότι «η αληθινή ευγένεια είναι φυτεμένη εις το υποκείμενον του ανθρώπου, και όχι εις τους ματαίους τίτλους των προπατόρων (καθώς μεγαλαυχούν μερικοί και υπεραίρονται ωσάν να εκατέβηκαν από τα σύννεφα με το ζιμπήλι, και αν τους παρατηρήση κανείς, τους ευρίσκει ή τρελούς ή μωρούς)»[3]. Ακόμη στο προλογικό του σημείωμα τονίζει στους φιλοκατήγορους που «εφευρίσκουν αιτίας, δια να εξασκούν την γλώσσαν τους», ότι τα κείμενα αυτά με «ερωτικήν ύλην» τα διάλξε δια «γύμνασιν της φιλοπονίας» του και επί πλέον αποκρίνεται ότι οι έρωτες που περιέχονται στο βιβλίο του» εις υπανδρείαν καταντούν, η οποία είναι μυστήριον», τονίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπον την θέση της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Σημειώνουμε ότι παρόμοια άποψη αναγράφεται και στο Προοίμιον του μετά δύο χρόνια εκδοθέντος βιβλίου με τίτλο Ερωτος αποτελέσματα, Βιέννη 1792.

Σύμφωνα με τον Λ. Βρανούση[4] «Το Σχολείον των ντελικάτων εραστών έφερνε στην Ελλάδα το νέο είδος της λογοτεχνικής πεζογραφίας, το ελεύθερο-και φιλελεύθερο-ανάγνωσμα, για το οποίο διψούσε το ευρύ αναγνωστικό κοινό», γι’ αυτό και θεωρείται ως το «πρώτο ελληνόγλωσσο μυθιστορηματικής υφής κείμενο»[5], ακολουθούμενο από το Ερωτος αποτελέσματα του μετέπειτα συμμάρτυρα του Ρήγα, του Κύπριου Ιωάννη Καρατζά[6].

Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο, το οποίο παρατηρήσαμε κατά τη σύνταξη του ευρετηρίου, είναι ότι στο λεξιλόγιο του ο Ρήγας είναι ότι στα έργα του χρησιμοποιεί λέξεις πλασμένες από τον ίδιο με την πρόθεση «σύν». Ιδιαίτερα πολλές τέτοιες λέξεις απαντώνται στον τόμο «Νέος Ανάχαρσις»[7], όπως επίσης στα «Ολύμπια» και την Επαναστατική Προκήρυξη. Με την ευκαιρία της σύνταξης του ευρετηρίου παρατηρήσαμε ότι και στο «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» αναγράφει τέτοιες χαρακτηριστικές λέξεις όπως για παράδειγμα «συνευτυχώ», «συνδοξάζομαι» (σ.161), «συναγαπώμεθα», (σ. 179), «συγκάθεδροι», (σ. 184». Παρόμοια και στο δεύτερο βιβλίο που εξέδωσε το 1790 το «Φυσικής απάνθισμα»[8] απαντώνται οι χαρακτηριστικές αυτές λέξεις με την πρόθεση «σύν».

Ο Ρήγας στο Σχολείον των ντελικάτων εραστών, όπως μπορεί να παρατηρήσει και ο αναγνώστης και στο συνταχθέν ευρετήριο, χρησιμοποιεί αρκετές ξένες λέξεις. Όμως στα επόμενα έργα του, που εξέδωσε μετά επτά χρόνια αργότερα, το 1797, οι ξένες λέξεις μειώνονται αισθητά και στα τελευταία του μάλιστα έργα «Τα Ολύμπια» και «Επαναστατική Προκήρυξη», όπως έχουμε επισημάνει, απουσιάζουν παντελώς, στοιχείο που δείχνει ότι όσο ο Ρήγας προχωράει στην επαναστατική ακμή της δράσης του τόσο αποκαθαίρει το λεξιλόγιό του.

Επανεκδόσεις του «Σχολείον των ντελικάτων εραστών», όπως έχει διεξοδικά γράψει ο Λέανδρος Βρανούσης στην εμπεριστατωμένη μελέτη του «Εκδόσεις και χειρόγραφα του ΄΄Σχολείου ντελικάτων εραστών΄΄»[9], ότι η μόνη μέχρι το 1968 επανέκδοση του βιβλίου ήταν εκείνη του 1869 κατά την πρώτη απόπειρα για την παρουσίαση των Απάντων του Ρήγα. Και όσες φαίνονται ότι είναι επανεκδόσεις, σ’ αυτές χρησιμοποιήθηκαν τα ίδια φύλλα της επανέκδοσης του 1869. Ο Λέανδρος Βρανούσης είχε εκδώσει μερικά τμήματα του «Σχολείου» στο βιβλίο του Ρήγας, Βασική Βιβλιοθήκη, αρ. 10, Αθήνα 1954, (σσ. 133-198), ενώ στη δίτομη έκδοση Ρήγας Βελεστινλής-Φεραίος, Αθήνα 1968-9 στη σειρά «Απαντα των Νεοελλήνων Κλασσικών» της Εταιρείας Ελληνικών Εκδόσεων παρουσίασε ολοκληρωμένο το Σχολείον των ντελικάτων εραστών (σσ. 1-185). Μάλιστα είχε δώσει και μία ενδιαφέρουσα πληροφορία: «Ετοιμάζω μιά μεγάλη έκδοση του Σχολείου των ντελικάτων εραστών, συνοδευόμενη από τα αντίστοιχα κείμενα του γαλλικού προτύπου, εξαντλητική εισαγωγή κτλ.», που δυστυχώς δεν έχει δει το φως της δημοσιότητος[10]. Εκεί θα διαπιστώνονταν οι αλλαγές και οι προσθήκες έκανε ο Ρήγας στη μετάφραση και έκδοση του βιβλίου του, όπως παρόμοια έκανε κατά την έκδοση του έργου του Ρήγα, «Νέα Πολιτική Διοίκησις», όπου έθεσε παράλληλα με το ελληνικό κείμενο το γαλλικό πρότυπο, δίνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη δυνατότητα στον αναγνώστη εύκολα να διαπιστώνει τις προσθήκες του Ρήγα (σσ. 681-727).

Ο Παν. Σ. Πίστας επιμελήθηκε με σχετική εισαγωγή την επανέκδοση του Σχολείου των ντελικάτων εραστών από τις Εκδόσεις «Ερμής» στη σειρά Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1971, και από τη Βουλή των Ελλήνων, Ρήγα Βελεστινλή ΄Απαντα τα Σωζόμενα, τόμος Πρώτος, Αθήνα 2000, με εισαγωγή, σχόλια και γλωσσάριο, χωρίς όμως ευρετήριο ονομάτων προσώπων τόπων και πραγμάτων και στις δύο αυτές εκδόσεις. Σημειώνουμε ότι οι δύο ανωτέρω εμπεριστατωμένες εισαγωγές, των Λ. Βρανούση και Π. Πίστα, συμβάλλουν στην κατανόηση της πρώτης συγγραφικής αυτής προσπάθειας του Ρήγα[11].

Για την φωτομηχανική επανέκδοση του Σχολείου των ντελικάτων εραστών, Βιέννη 1790, από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα χρησιμοποιήθηκε το πρωτότυπο αντίτυπο της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων και για την τελευταία σελίδα 365, που έλειπε από το βιβλίο, το μοναδικό πλήρες πρωτότυπο αντίτυπο της Βιβλιοθήκης της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος[12]. Στην έκδοσή μας προσθέσαμε ένα ευρετήριο ονομάτων προσώπων, τόπων και πραγμάτων, το οποίο θα είναι χρήσιμο στους μελετητές.

——————————————————————————–

[1] Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, ««Ρήγας Βελεστινλής και Encyclopedie: Πότε έγραψε το ΄΄Φυσικής απάνθισμα», περιοδ. Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 29, 1996, σελ. 262-266.

[2] Ο Γάλλος συγγραφέας είναι ο Retif de la Bretonne, (1734-1806), και στο έργο του Les Contemporaines εντοπίσθηκαν ορισμένα διηγήματα από τον Ι.Α. Θωμόπουλο, «Το πρότυπο του ΄΄Σχολείου των ντελικάτων εραστών΄΄», Νέα Εστία, τόμ. 48, 1950, σσ. 1028-1038.

[3] Ρήγα Βελεστινλή, Σχολείον των ντελικάτων εραστών, Βιέννη 1797, σ. 304.

[4] Λ. Βρανούσης, Ρήγας, Βασική Βιβλιοθήκη, αρ. 10, Αθήνα 1954, σ. 201.

[5] Αλέξης Πολίτης, «Το παραμύθι των αστών. Σκέψεις για τις απαρχές του νεοελληνικού μυθιστορήματος», στον τόμο Νεοελληνική παιδεία και κοινωνία. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου αφιερωμένου στη μνήμη του Κ.Θ.Δημαρά, Ο.Μ.Ε.Δ., Αθήνα 1995, σ. 97, (σσ. 97-105).

[6] Ιλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, «Το ΄΄Σχολείον των ντελικάτων εραστών΄΄ και το ΄΄Ερωτος αποτελέσματα΄΄. Νέα Στοιχεία για τα στιχουργήματά τους», Ο Ερανιστής, τόμ. 23, 2001, σ. 143-165.

[7] Ρήγα Βελεστινλή, Νέος Ανάχαρσις, Τόμος Τέταρτος, Βιέννη 1797, φωτομηχανική επανέκδοση με Επιμέλεια-Εισαγωγή-Ευρετήριο Δημ. Καραμπερόπουλος, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2006, σ. Α 40.

[8] Βλ. Φυσικής Απάνθισμα, Βιέννη 1790, «συμπεριτρέχει», (σ. 33), «συνανταμώνονται», (σ. 87), «συμβοηθεί», (σ. 93), «συμπεριστρέφεται», (σ. 100), «συνακολουθεί», (σ. 101).

[9] Βλ. Λέανδρος Βρανούσης, «Εκδόσεις και χειρόγραφα του ΄΄Σχολείου ντελικάτων εραστών΄΄», Αθήνα 1970, ανάτυπο από το περιοδικό Ο Ερανιστής, τόμ. 8, 1970, σ. 302-323, με διορθώσεις και προσθήκες.

[10] Η εργασία αυτή με την παράθεση των κειμένων αντίστοιχα του γαλλικού-ελληνικού, του «Σχολείου των ντελικάτων εραστών» κάποτε θα πρέπει να πραγματοποιηθεί, για να φανούν όλες οι προσθήκες και τροποποιήσεις που έχει επιφέρει ο Ρήγας κατά την μετάφραση. Ενδεικτικά βλ. Παν Πίστα, στην Εισαγωγή της επανέκδοσης του Σχολείου των ντελικάτων εραστών από τη Βουλή των Ελλήνων, Πρώτος τόμος, Αθήνα 2000, σ. 42.

[11] Βλ. ακόμη Αντώνη Χουρδάκη, Παιδαγωγία και διαφωτισμός στο ΄΄Σχολείον των ντελικάτων εραστών΄΄ του Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα, Τυπωθήτω, 1999.

[12] Σημειώνουμε ότι ελλιπές είναι και το αντίτυπο του Σχολείου των ντελικάτων εραστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, από το οποίο λείπουν οι τελευταίες σελίδες 355-365.www.karaberopoulos.gr

24grammata.com/ free ebook

[download]