24grammata.com – Ιστορία της Λογοτεχνίας
Χατζηαντρέας Γιάννης
Ψευδώνυμο: Τσίρκας Στρατής
[Πηγή: Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α. ] [Πηγή: Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α. ]
Τόπος Γέννησης: Αίγυπτος- Κάιρο
Έτος Γέννησης: 1911
Έτος Θανάτου: 1980
Λογοτεχνικές Κατηγορίες: Πεζογραφία
Ποίηση
Δοκίμιο
Μετάφραση
Μελέτη
Βιογραφικό Σημείωμα
ΣΤΡΑΤΗΣ ΤΣΙΡΚΑΣ (1911 – 1980)
Ο Στρατής Τσίρκας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιάννη Χατζηαντρέα από παρατσούκλι του πατέρα του), γιος του Κώστα Χατζηαντρέα και της Περσεφόνης το γένος Σταμαράτη, γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στο Κάιρο. Είχε τρία μικρότερα αδέρφια. Γύρω στο 1917 γράφτηκε στην Αμπέτειο Σχολή, στο εμπορικό τμήμα, από όπου αποφοίτησε το 1928. Μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου για ένα χρόνο και από το 1929 ως το 1939 σε μια εταιρεία βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο, αρχικά ως λογιστής και στη συνέχεια ως διευθυντής των εκκοκιστηρίων. Το 1933 πέθανε ο πατέρας του από φυματίωση. Το 1935 εντάχτηκε στην αντιφασιστική οργάνωση Ligue Pacifiste και ίδρυσε μαζί με τον Θεοδόση Πιερίδη την Αντιφασιστική Πρωτοπορία. Το 1937 παντρεύτηκε την Αντιγόνη Κερασσώτη, με την οποία ταξίδεψε στην Αυστρία, την Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία, τη Γαλλία και την Ελλάδα και απέκτησε ένα γιο τον Κώστα (γενν.1957). Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου πήρε μέρος (ανάμεσα στους Μπέρτολντ Μπρεχτ, Λουί Αραγκόν, Πάμπλο Νερούντα και άλλους) στο Β’ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας εναντίον του Πολέμου και του Φασισμού στο Παρίσι και έγραψε μαζί με τον Χιούς τον όρκο στον Λόρκα, που προωθήθηκε από τον Λουί Αραγκόν και υπογράφτηκε από σαράντα συγγραφείς. Από το 1939 ως το 1963 έζησε στην Αλεξάνδρεια και εργάστηκε ως διευθυντής βυρσοδεψείου (έφυγε για λίγους μήνες το 1942 όταν ο Ρόμμελ απείλησε την πόλη). Το 1943 έγινε καθοδηγητικό στέλεχος του Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου. Στην περίοδο αυτή τοποθετείται η γνωριμία του με το Γιώργο Σεφέρη. Το 1961 διαγράφτηκε από το Κ.Κ.Ε., καθώς αρνήθηκε να αποκηρύξει το έργο του Η Λέσχη, που είχε εκδοθεί λίγο νωρίτερα. Το 1963 έφυγε για την Αθήνα, όπου έζησε ως το θάνατό του. Μετά την κήρυξη της δικτατορίας του Παπαδόπουλου έγινε μέλος του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου. Το 1969 εντάχθηκε στο Κ.Κ.Ε. εσωτερικού και ένα χρόνο αργότερα πήρε μέρος στη σύνταξη του αντιδικτατορικού τόμου 18 Κείμενα με το διήγημα Αλλαξοκαιριά. Συμμετείχε επίσης στον τόμο Νέα Κείμενα (1970) και στα Νέα Κείμενα2. Πέθανε στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο σε ηλικία 69 χρόνων από ανεύρυσμα. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Έλλην – αργότερα όργανο του ΕΑΣ -, Κυπριακά Γράμματα, Ελεύθερα Γράμματα, Αλεξανδρινή Λογοτεχνία, Πάροικος, Φωνή, Επιθεώρηση Τέχνης, Αυγή, Ταχυδρόμος, Συνέχεια. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Βιογραφίας για το έργο του Ο Καβάφης και η εποχή του (1959) και Βραβείο Κριτικών και Εκδοτών της Γαλλίας (1972 για τις Ακυβέρνητες Πολιτείες). Ο Στρατής Τσίρκας τοποθετείται ανάμεσα στη μεσοπολεμική και μεταπολεμική γενιά της νεοελληνικής πεζογραφίας και το έργο του συνδέεται άμεσα με τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα και τη γενέτειρά του, στις οποίες πήρε ενεργό μέρος. Η πρώτη του εμφάνιση στο χώρο της λογοτεχνίας σημειώθηκε το 1927 με μεταφράσεις των Μυσσέ, Χάινε και Σίλλερ στα περιοδικά Μπουκέτο και Οικογένεια και τη δημοσίευση του πρώτου του πεζογραφήματος με τίτλο Το Φεγγάρι στο περιοδικό Παναιγυπτία. Το 1930 δημοσίευσε το πεζογράφημα Μεσημεριάτικο στο περιοδικό Πρωτοπορία και το πρώτο του ποίημα, με τίτλο Pot pouri , στο περιοδικό Αλεξανδρινή Τέχνη. Την ίδια χρονιά γνωρίστηκε με τον Κ.Π. Καβάφη. Το 1937 κυκλοφόρησε την ποιητική συλλογή Φελλάχοι, όπου υπέγραψε για πρώτη φορά με το όνομα Στρατής Τσίρκας. Ως το ξέσπασμα του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου ασχολήθηκε με την ποίηση και το διήγημα. Γνωστός έγινε κυρίως μετά την έκδοση της βιογραφίας Ο Καβάφης και η εποχή του και της μυθιστορηματικής τριλογίας Ακυβέρνητες Πολιτείες, που δίχασαν τους κριτικούς και λογοτεχνικούς κύκλους και προκάλεσαν ζυμώσεις στο χώρο της αριστερής διανόησης. Έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες.
1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Στρατή Τσίρκα βλ. http://tsirkas.ekebi.gr/ καθώς και: Προκοπάκη Χρύσα, Στα ίχνη του Στρατή Τσίρκα · Σχεδίασμα χρονολογίου. Αθήνα, Κέδρος, 1985, Παπαλέξης Ηρακλής, «Χρονολόγιο Στρατή Τσίρκα (1911-1980», Διαβάζω171, 15/7/1987, σ.10-16, Ζήρας Αλεξ., «Τσίρκας Στρατής», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό9β. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988 και Αργυρίου Αλεξ., «Στρατής Τσίρκας», Η μεταπολεμική πεζογραφία · Από τον πόλεμο του ’40 ως τη δικτατορία του 1967Ζ΄, σ.290-377. Αθήνα, Σοκόλης, 1988.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
1
• Αναγνωστάκης Μανώλης, Τα συμπληρωματικά · Σημειώσεις κριτικής, σ.125-132. Αθήνα, 1985.
• Αργυρίου Αλεξ., «Στρατής Τσίρκας», Η μεταπολεμική πεζογραφία · Από τον πόλεμο του ’40 ως τη δικτατορία του 1967Ζ΄, σ.290-377. Αθήνα, Σοκόλης, 1988.
• Κοτζιάς Αλεξ., «Ένας μάστορης», Η Καθημερινή, 31/1/1980.
• Βαρίκας Βάσος, «Το χρονικόν του βιβλίου · Συγγραφείς και κείμενα», Το Βήμα, 4/9/1957.
• Βαρίκας Βάσος, «Κοσμοπολίτικη πεζογραφία. Στρατή Τσίρκα: Η Λέσχη (μυθιστόρημα) – Βάσως Καλαμάρα: Άλλα χώματα (διηγήματα)» και «Η άλλη Αντίσταση. Στρατή Τσίρκα: Αριάγνη», Συγγραφείς και κείμεναΑ΄ (1961-1965), σ.37-39. Αθήνα, Ερμής, 1975 (πρώτες δημοσιεύσεις στην εφημερίδα Το Βήμα, 25/6/1961 και 22/9/1963).
• Βρεττάκος Νικηφόρος, Κριτικές για το Προτελευταίος Αποχαιρετισμός – Ισπανικό Ορατόριο, Κυπριακά Γράμματα (Λευκωσία), 3-4/1947.
• Ζάννας Π.Α., «Για τον Στρατή Τσίρκα», Ο πολίτης32, 1-2/1980.
• Ζήρας Αλεξ., «Τσίρκας Στρατής», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό9β. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.
• Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Στρατής Τσίρκας», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας κριτικός οδηγός, σ.237-240. Αθήνα, Πατάκης, 1995.
• Μαλάνος Τίμος, «Οι Φελλάχοι», Νέα Γράμματα11, 11/1937, ετ.Γ΄, σ.694-695.
• Μαλάνος Τίμος, Καβάφης 2 · Φύλλα τετραδίου και άλλα, σ.188. Αθήνα, Φέξης, 1963.
• Πλασσαρά Κατερίνα, «Η προσφορά», Αντί, 15/2/1980.
• Πλασσαρά Κατερίνα, Στρατής Τσίρκας · Βιβλιογραφία 1926-1978. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1979.
• Προκοπάκη Χρύσα, Στα ίχνη του Στρατή Τσίρκα · Σχεδίασμα χρονολογίου. Αθήνα, Κέδρος, 1985.
• Προκοπάκη Χρύσα (επιμέλεια), Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα και η κριτική 1960-1966. Αθήνα, Κέδρος, 1980.
• Προκοπάκη Χρύσα, «Ακυβέρνητες πολιτείες: Η ιστορία στο εργαστήρι του μυθιστοριογράφου», Επιστημονικό συμπόσιο · Ιστορική πραγματικότητα και νεοελληνική πεζογραφία (1945-1995), σ.307-325. Αθήνα, Εταιρεία σπουδών νεοελληνικού πολιτισμού και γενικής παιδείας, 1995.
• Χατζιδάκη Φούλα, «Με τους ανθρώπους για νέες προοπτικές» (κριτική για τον τόμο Διηγήματα), Διαβάζω17, 2/1979, σ.63-64.
• Χατζιδάκη Φούλα, «Ένας μυθιστοριογράφος στο φως της κριτικής», Διαβάζω, 4/1981.
• Χουρμούζιος Αιμ., «Βιβλία και συγγραφείς · Ποιήματα Αλεξανδρινών», Η Καθημερινή, 30/10/1939.
• Χριστιανόπουλος Ντίνος, «Η διελκυστίνδα της καβαφικής κριτικής», Διαγώνιος2, Καλοκαίρι 1960, ετ.Γ΄, σ.106-108.
• Vitti Mario, «Αφηγηματική μέθοδος και συγκίνηση στο Στρατή Τσίρκα», Το Βήμα, 17/4/1977.
Αφιερώματα περιοδικών
• Τομές40-43, 1978.
• Αντί148, 28/3/1980.
• Πολίτης32, 1-2/1980.
• Η λέξη25, 7/1983.
• Διαβάζω171, 15/7/1987.
• Η λέξη136, 11-12/1996.
Συνεντεύξεις
• «Στρατής Τσίρκας: Ποτέ δεν επιδίωξα να σταθώ απ’ έξω», Διαβάζω29, 3/1980, σ.60-71.
1. Για αναλυτικά βιβλιογραφικά στοιχεία του Στρατή Τσίρκα ως το 1978 βλ. Πλασσαρά Κατερίνα, Στρατής Τσίρκας · Βιβλιογραφία 1926-1978. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1979.
Το 2010, με την ευκαιρία των 100 χρόνων από τη γέννησή του, το ΕΚΕΒΙ δημιούργησε ειδικό ιστότοπο για τον συγγραφέα και το έργο του: http://tsirkas.ekebi.gr/
Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1
Ι. Διηγήματα
• Αλλόκοτοι άνθρωποι και άλλα διηγήματα. Αλεξάνδρεια, Ορίζοντες, 1944.
• Ο Απρίλης είναι πιο σκληρός. Αλεξάνδρεια, Ορίζοντες, 1947.
• Ο ύπνος του θεριστή και άλλα διηγήματα. Αλεξάνδρεια, τυπ. Τώνη Μπαρμπαγιεννέρη, 1954.
• Νουρεντίν Μπόμπα και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1957.
• Στον κάβο κι άλλα διηγήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1966.
ΙΙ.Μυθιστορήματα
• Ακυβέρνητες Πολιτείες ·Η Λέσχη. Αθήνα, Κέδρος, 1961.
• Ακυβέρνητες Πολιτείες · Αριάγνη. Αθήνα. Κέδρος, 1962.
• Ακυβέρνητες Πολιτείες · Η Νυχτερίδα. Αθήνα, Κέδρος, 1965.
• Η Χαμένη Άνοιξη. Αθήνα, Κέδρος, 1976.
ΙΙΙ. Άλλα κείμενα
• Ο Καβάφης και η εποχή του. Αθήνα, Κέδρος, 1958.
• Τα Τείχη ενός κριτικού και η Τέχνη του Καβάφη. Ανάτυπο από το περ. Καινούργια Εποχή, 1959.
• Μια άποψη για το Ημερολόγιο ΚαταστρώματοςΒ’. Αθήνα, ανάτυπο από τον τόμο Για τον Σεφέρη, 1962.
• Κ.Π.Καβάφη· Σχόλια στο Ράσκιν · Ένα ανέκδοτο χειρόγραφο του ποιητή. Αθήνα, ανάτυπο από το περ. Επιθεώρηση Τέχνης108, 1963.
• Ο Καβάφης και η σύγχρονη Αίγυπτος. Αθήνα, ανάτυπο από το περ. Επιθεώρηση Τέχνης108, 1963.
• Κ.Π.Καβάφης · Σχεδίασμα χρονογραφίας του βίου του. Αθήνα, ανάτυπο από το περ. Επιθεώρηση Τέχνης108, 1963.
• Ο πολιτικός Καβάφης. Αθήνα, Κέδρος, 1971.
• Τα ημερολόγια της τριλογίας Ακυβέρνητες Πολιτείες. Αθήνα, Κέδρος, 1973.
ΙV. Ποίηση
• Φελλάχοι. Αλεξάντρεια, 1937.
• Το Λυρικό Ταξίδι. Αλεξάντρεια, 1938.
• Προτελευταίος Αποχαιρετισμός και το Ισπανικό Ορατόριο. Αλεξάνδρεια, Ορίζοντες, 1946.
V. Μεταφράσεις
• Ανν Φιλίπ, Όσο κρατάει ένας στεναγμός. Αθήνα, Θεμέλιο, 1965.
• Αισώπιοι Μύθοι. Αθήνα, Χρυσές Εκδόσεις, [1968] .
• Antoin de Saint Exupery, Ο μικρός πρίγκηπας. Αθήνα, Ηριδανός, 1968.
• Μαλκόλμ Λόρυ, Το μονοπάτι της βρύσης. Αθήνα, Κέδρος, 1968.
• Πιερ Ζαν Ζουβ, Στα βαθιά χρόνια. Αθήνα, Κέδρος, 1968.
• Ο θαυμαστός κόσμος των αδερφών Γκριμμ. Αθήνα, Οι Φίλοι του Παιδιού, [1969].
• Τσεζάρε Παβέζε, Κοπέλες μόνες. Αθήνα, Κέδρος, 1969.
• Σταντάλ, Οι Τσέντσι – 1599. Αθήνα, Κέδρος, 1969.
• Εράσμου Μωρίας Εγκόμιον. Αθήνα, Ηριδανός, 1970.
• Peter Levi, Ο τόνος της φωνής του Σεφέρη. Αθήνα, Ίκαρος, 1970.
• Εμμανουέλ Ρομπλές, Μια ιταλική άνοιξη. Αθήνα, Κέδρος, 1972.
• Ανν Φιλίπ, Ένα καλοκαίρι κοντά στη θάλασσα. Αθήνα, Κέδρος, 1978.
VI. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Τα διηγήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1978.
• Τα ποιήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1981. 1. Για αναλυτικά εργογραφικά στοιχεία του Στρατή Τσίρκα και βιβλιογραφικά ως το 1978 βλ. Πλασσαρά Κατερίνα, Στρατής Τσίρκας · Βιβλιογραφία 1926-1978. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1979.
Επιπλέον Πληροφορίες
Μετά από δωρεά της Αντιγόνης Χατζηανδρέα, συζύγου του Τσίρκα, η βιβλιοθήκη του στεγάζεται στο ΕΚΕΒΙ.http://www.ekebi.gr