24grammata.com / Ελλάδα 1821 – 1864
γράφει ο Θωμάς Χριστιάς
Η έκρηξη της ελληνικής επανάστασης του 1821 λογίζεται από πολλούς ως μια εθνική επανάσταση ενός έθνους που επί τέσσερις σχεδόν αιώνες υπέφερε κάτω από τον τούρκικο ζυγό. Ωστόσο, μπορούμε σ΄ αυτή την επανάσταση να δώσουμε καθολικές διαστάσεις ή πως δικαιολογείται ιστορικά, μια ορισμένη χρονική στιγμή και καθ΄ολοκληρία να σημάνει το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης;
Κατ’ αντιστοιχία και ιστορικά, σε επαναστάσεις εθνικές άλλων λαών και δή των επίσης υπόδουλων βαλκανικών λαών, δεν υπήρχαν άλλες φωνές πέρα από την ανεξαρτησία ή ενδιάμεσες φωνές μεταξύ ελευθερίας και σεβασμού στο σουλτάνο, όπως περιορισμένη ή αυξημένη αυτονομία;
Από τις εφημερίδες της εποχής που τυπώνονταν στην Ελλάδα, μέσω των οποίων διαδίδονταν τα νέα της επανάστασης, μαθαίνουμε ότι «ο βυζαντινός στόλος με αναρίθμητα πλοία περιεκύκλωσε τη νήσο των Ψαρών» και « ο βυζαντινός στόλος ευρίσκευτο εις τα Κάστρα ενωμένος με εκείνον όστις είχεν εκπλεύσει προ καιρού από Κωνσταντινουπόλεως…».( εφημερίδες: Ο Φίλος του Νόμου και Γενική Εφημερίς της Ελλάδος»). Οι Οθωμανοί, όπως διαφαίνεται από τα παραπάνω αποσπάσματα, παρουσιάζονταν ως συνεχιστές του Βυζαντίου.
Και αν οι εφημερίδες της εποχής ήταν θετικά διακείμενες έναντι των επαναστατημένων Ελλήνων κατά «των Βυζαντινών», δεν ήταν το ίδιο φιλικά διακείμενος ο Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης, ο οποίος αφόρισε- « μετά θάνατον άλυτος»- τον Υψηλάντη και τους οπαδούς της επανάστασης επειδή «επεχείρησαν έργο μιαρόν…θέλοντες να διαταράξωσιν την άνεσιν των ομογενών μας». Όσο και αν η επίσημη θέση της εκκλησίας είναι ότι ο Πατριάρχης εξέδωσε αυτή την ανακοίνωση για να προστατεύσει το ποίμνιο του, θέση που από πολλούς ελέγχεται, δεν παύει να είναι μια εχθρική για την επανάσταση θέση – που σε καμία περίπτωση βέβαια δε διαγράφει το έργο της εκκλησίας στη διαφύλαξη του ελληνισμού- όπως εχθρική ήταν και η στάση κάποιων Φαναριωτών και προεστών, των διορισμένων, δηλαδή, από το Σουλτάνο.
Και αν αφήσουμε στην άκρη την ηγεσία του ελληνισμού, πολιτική και θρησκευτική, οι απλοί πολίτες, πόσο σίγουροι μπορούμε να είμαστε ότι όλοι μαζί το 1821 με μια φωνή επαναστάτησαν, θέλοντας να βάλουν ένα τέλος στο πολιτικό μόρφωμα που γνώρισαν αυτοί και οι πρόγονοι τους, αυτό της αυτοκρατορίας, έναντι του νέου πολιτικού μορφώματος, του έθνους κράτους; Και αν για τους φωτισμένους και τους ταξιδεμένους στην εμποτισμένη με τις ιδέες του Διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης Δύσης το ερώτημα είναι ρητορικό, τι γίνεται με τη ραχοκοκαλιά της επανάστασης, τους εξαθλιωμένους αγρότες, που μαζί με την απέχθεια για το ληστρικό στα στερνά του Οθωμανικό σύστημα είχαν και το φόβο της αλλαγής αλλά και της εναντίωσης στον αφοριστικό λόγο της Εκκλησίας; Ο απλός και αμόρφωτος λαός πως μπορεί το 1821 και μόνο τότε να επαναστάτησε μαζικά, μηδενός εξαιρουμένου; Και αυτό το τελευταίο δεν έχει να κάνει, σε αυτό τον προβληματισμό, με αυτούς που ηθελημένα συνεργάστηκαν με τις τούρκικες αρχές στην κατάπνιξη της ελληνικής επανάστασης, κρούσματα προδοτικής συμπεριφοράς που πλήθαιναν όσο πλησιάζαμε στην Πόλη, όπου ο έλεγχος της σουλτανικής εξουσίας ήταν ασφυκτικός και ο φόβος για αντίποινα των φανατικών μουσουλμάνων ορατός. Ακόμα, όμως, και αν θεωρήσουμε πως, ίσως, να είναι υπερβολή η μαζική επανάσταση, σίγουρα ο απλός λαός, αγρότες και ναύτες, ήταν η κοινωνική τάξη που είχε υποστεί τη σκληρότερη μεταχείριση από τους Οθωμανούς και ενίοτε τους χριστιανούς τοπικούς άρχοντες και σίγουρα είχε το κίνητρο για μια καλύτερη μέσω της επανάστασης ζωή.