Το ταξίδι της Παιδικής Ψυχής στην ποίηση του ΤΑΣΟΥ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗ

Το ταξίδι της Παιδικής Ψυχής  στην ποίηση του ΤΑΣΟΥ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗ

Μπάμπης Χαραλαμπόπουλος

24grammata.com/ free ebook
[download]

Το κείμενο του Μπάμπη Χαραλαμπόπουλου καθώς και οι φωτογραφίες του παρόντος ebook από το διδασκαλικό Περιοδικό Απόπειρα – Τεύχος Άνοιξης 1996.

Το ταξίδι της Παιδικής Ψυχής στην ποίηση του ΤΑΣΟΥ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗ
“…και μόνο όταν είσαι παιδί φθείρεσαι ακίνδυνα απ’ χα όνειρα…” (1)

Επιχειρώντας κανείς ένα ταξίδι στο ποιητικό σύμπαν του Τ. Λειβαδίτη νιώθει πολ­λές φορές την ανάγκη να ενσαρκωθεί σ’ ένα στίχο του ή μια λέξη. Η δυναμική των συντε­ταγμένων εννοιών, το “υπονοούμενο” που ελλο­χεύει σε κάθε λέξη – σήμα, διεγείρει και συγκλο­νίζει το συναίσθημα του αναγνώστη. Έπειτα εί­ναι κι αυτή – από μέρους του ποιητή – η παράφο­ρα ελκυστική χρήση της παρομοίωσης και της μεταφοράς που δημιουργεί φαντασιακή εικονοποιία, ικανή τόσο όσο να μαγεύει κυριαρχικά τις αισθήσεις.
Περιδιαβαίνοντας, λοιπόν, χρόνια τώρα την ποιητική κληρονομιά του, διαπίστωσα πως “το παιδί” σαν δρων πρόσωπο έμμεσο ή ταυτιζόμενο με την εικόνα του ίδιου του ποιητή λειτουρ­γεί σαν σημαντικός δίαυλος απ’ όπου διοχετεύ­ονται στον αισθητικό αναγνώστη οι αγωνίες του Τ. Λειβαδίτη, τα πολιτικά του οράματα και ανησυχίες, οι βαθύτερες προσωπικές του αναζη­τήσεις. Αυτό το πόνημα δε διεκδικεί ασφαλώς την παρουσίαση επιστημονικής έρευνας (2), στο­χεύει όμως στο ν’ ανιχνεύσει τη σχέση και το ρόλο που κατέχει “το παιδί” στην ποιητική δη­μιουργία του Τ. Λειβαδίτη.

“Διαδρομή στο έργο του”

Για να μπορέσει ο αναγνώστης να παρακο­λουθήσει ευκολότερα τη διαδρομή, το ταξίδι αυ­τό της παιδικής ψυχής στην ποίηση του Τ. Λει­βαδίτη, παραθέτονται αρκετοί στίχοι από τις ποιητικές του συλλογές. Αξίζει εδώ να επιση­μανθεί πως οι μεταμορφώσεις του σήματος – παιδιού είναι διαφορετικές και εξαρτώνται κά­θε φορά από την ποιητική περίοδο όπου ανήκει κάθε στίχος.
Αρκετοί κριτικοί (3) της λογοτεχνίας μας έ­χουν διακρίνει τρεις βασικές περιόδους στο έρ­γο του Λειβαδίτη. Η πρώτη (1946 -1956) έχει χα­ρακτηριστεί ως “ποίηση στρατοπέδου” (4). Διά­χυτη σ’ αυτή την πρώτη περίοδο είναι η εξιστό­ρηση – απροκάλυπτα ωμή – των συνθηκών διαβίωσης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αριστε­ρών πολιτικών κρατουμένων, μετά τη μεγάλη ε­θνική περιπέτεια του εμφυλίου διχασμού (1945 – ­1949).
“Το παιδί” ως έμμεσα δρων πρόσωπο είναι σύμφωνα με την ποιητική ματιά ένας από τους καταπιεζόμενους: πέντε δίκωχα γύρω/ο λοχα­γός δίχως όνομα/ένα παιδί γυμνό/κρεμασμένο από τα χέρια/αυλακωμένο το σώμα του/κουρε­λιασμένο απ’ τις βουρδουλιές (5)…
Η δυαδική αντίθεση λοχαγός – παιδί > κατα­πιεστής – καταπιεσμένος εκφράζεται στους πα­ραπάνω στίχους σε επίπεδο που σηματοδοτεί­ται η φρικτή εικόνα των βασανισμών, ιδιαίτερα όταν αυτοί πραγματοποιούνται πάνω στο σώμα ενός παιδιού. Άλλες φορές πάλι ο ποιητής μετα-σχημα-τίζει τα δρώντα πρόσωπα (καταπιεστές), αποκαλώντας τα “παιδιά”, θέλοντας έτσι ν’ α­ποχαρακτηρίσει τους φαντάρους – βασανιστές που υποχρεώνονται να εκτελούν διαταγές: “Όμως αυτά τα έξι παιδιά/πώς δέχτηκαν να πυροβολήσουν (6)..” ή επιχειρεί να προκαλέσει την ανθρώπινη ηθική τους για να συμπεριφερθούν λιγότερο αυστηρά στους συντρόφους τους: “κι αυτά τα δυο παιδιά/αυτοί οι δυο ξυλιασμένοι φαντάροι/να δούνε την ώρα /να δούνε ότι εί­ναι η ώρα/που κανένα ρολόι /δεν έδειξε ποτέ/ που κανένας δεκανέας της αλλαγής/δεν υπάρ­χει/να δούνε ότι είναι η ώρα/η ώρα η πιο βα­θιά της νύχτας /που ξαναγινόμαστε άνθρωποι (7)…”.
Η ωμή εξιστόρηση φρικτών σκηνών βασανι­σμού, όπως προαναφέραμε, είναι πανταχού πα­ρούσα σ’ αυτή την πρώτη ποιητική περίοδο του Τ. Λειβαδίτη. Η εικονική παρουσίαση τέτοιων περιστατικών με πρωταγωνιστές παιδιά δημι­ουργεί ρίγη, αφού η πραγματικότητα για τον ποιητή είναι βιωματικά τραγική με πολλές τέ­τοιες στιγμές στη διάρκεια της πολιτικής του ε­ξορίας : …το παιδί στη σκαλωσιά ανεβάζει πέ­τρες/τα ποδαράκια του λύγισαν ξαφνικά /δεν πρόφτασε να πιαστεί/το παιδικό κρανίο κάτω στις πλάκες άνοιξε/μια γυναίκα αλαλιασμένη/ φώναξε μονάχα :μη (8)…
Η ταυτοσημία παιδιού και πόνου στους πα­ραπάνω στίχους αναδεικνύει τη λεπτομερή σω­ματική φθορά: μικρό παιδί >κουβαλά μεγά­λες πέτρες > λυγίζουν τα πόδια του > το παι­δικό κρανίο άνοιξε.
Το δίχως άλλο η πο­λιτική οραματικότητα στα πλαίσια του σο­σιαλιστικού μετασχη­ματισμού της κοινω­νίας καθώς και η ειρή­νη είναι οι κυρίαρχες αξίες στην ποιητική μυθολογία του Τ. Λει­βαδίτη σ’ αυτή την πρώτη περίοδο της ποιητικής του παρα­γωγής. “Το παιδί” συ­χνότατα συνοδοιπορεί με το όραμα της πα­γκόσμιας ειρήνης, γίνε­ται σύμβολο, στρατεύε­ται στον αγώνα για την επικράτηση της κοινωνικής δικαιοσύ­νης και της δημοκρα­τίας: Κι όπως ξεκινάς με πλατύ βήμα / τα παιδικά σου χρόνια/ οι χαμένοι έρωτες/ό­λα όσα ονειρεύτηκες χωρίς να τα ζήσεις/τα γιασεμιά που σου γυρίσανε/η καρδιά σου που την ποδοπάτησαν /μαζί σου (9).
Ανακεφαλαιώνοντας θα λέγαμε πως σ’ αυτή την πρώτη περίοδο “το παιδί” εμφανίζεται ως έμμεσα δρων πρόσωπο, ταγμένο να υπηρετήσει την προοπτική ενός δικαιότερου κόσμου.

“Ποίηση της ήττας”

Στη δεύτερη περίοδο (1957-1966) παρατηρεί­ται μια στροφή στην ποιητική δημιουργία του Λειβαδίτη καθώς οι αναζητήσεις του από το ε­πίπεδο της ωμής περιγραφής των συνθηκών που επικρατούσαν στα στρατόπεδα των πολιτι­κών κρατουμένων μεταφέρεται στις αιτίες (10) που οδήγησαν στη στρατιωτική ήττα της αρι­στεράς στον εμφύλιο πόλεμο. Στο τέλος βέβαια αυτής της περιόδου, ο ποιητής με τη μοναδική συλλογή διηγημάτων του (Εκκρεμές) εμφανίζει έντονα τις πρώτες καφκικές υπαρξιακές αναζη­τήσεις του, κατά κάποιο τρόπο την υπερρεαλι­στική γραφή (11).
“Το παιδί”, όπου εμ­φανίζεται στα έργα αυτής της περιόδου, δικαιολογεί τη συ­γκλονιστική συνειδητοποίηση για τις αι­τίες που οδήγησαν την αριστερά στην πολιτι­κή – στρατιωτική ήττα. Ασφαλώς όμως η πε­ποίθηση που αναδύε­ται από την ερμηνεία των ποιητικών γρα­πτών του Λειβαδίτη δεν είναι η ήττα του πολιτικού οραματι­σμού του, αλλά η επι­σήμανση των εσφαλμέ­νων χειρισμών της η­γεσίας των αριστερών δυνάμεων που κληρο­δότησε στους αγωνι­στές της εποχής την προσέγγιση του πολι­τικού οράματος στην ιδέα της διάψευσης του. “Το παιδί”, λοι­πόν, ως έμμεσα δρων πρόσωπο συμμετέχει στη θλίψη, στον πόνο, στην ήττα και παραλ­ληλίζεται με εικόνες θανάτου: Ένα λιγνό παιδί έπαιζε ένα επα­ναστατικό τραγούδι/ σ’ αυτό το παλιό σακατεμένο όργανο/ώσπου μια σφαίρα το χτύπησε/κι έπεσε (12)…
Το συλλογικό δράμα των πασχόντων αγωνι­στών περιγράφεται σε ατομικό επίπεδο, αντα­νακλώντας έτσι στις δυσβάσταχτες συνέπειες της ήττας. Λέξεις φθοράς, καταστροφικό τοπίο συνθέτουν με την ποιητική όραση του Λειβαδί­τη την ψυχοσύνθεση, τις σχέσεις και τη συμπε­ριφορά των δρώντων προσώπων: Και το επάγ­γελμα σε γερνάει γρήγορα ιδιαίτερα αυτό/το πάχος-/η καθιστική ζωή, οι ανωμαλίες στις έ­σω εκκρίσεις,/όπως λένε, το αλκοόλ,/η αδια­φορία – όλα συντελούν. Και σε λίγο, ξεχειλισμέ­νη/από τα λίπη, μοιάζεις/σαν ένας πελώριος οικογενειακός τάφος, όπου…για τη συνέχεια …[download]