«Κυνόδοντας» από το Μεξικό

24grammata.com/κινηματογράφος
γράφει ο  ∆ηµήτρης ∆ανίκας

«Το κάστρο της αγνότητας». Το ίδιο σχεδόν σενάριο µε τον «Κυνόδοντα» από τον Μεξικανό Αρτούρο Ριπστάιν του 1973
Το γεγονός, ένα και αποκαλυπτικό.
Ο «Κυνόδοντας» του Γιώργου Λάνθιµου σχεδόν πιστό αντίγραφο της κλασικής και σουρεαλιστικής ταινίας «Το κάστρο της αγνότητας» (El castillo de la pureza) του Μεξικανού Αρτούρο Ριπστάιν και του 1973 που από σήµερα επανακυκλοφορεί. Τυχαίο και συµπτωµατικό; Μπορεί. Οµως ως καχύποπτος, όπως κάθε Νεοέλληνας, εγώ δεν νοµίζω!

Το 1973, µε τη συνεργασία του συγγραφέα Jose Emilio Pacheco, ο Αρτούρο Ριπστάιν σκαρώνει µια µπουνιουελική, στεγνή και «χειρουργική» αλληγορία. Στόχος του ο φασισµός και κάθε µορφή χούντας. Οπου από αυτό το σηµείο οι κατά συρροή συµπτώσεις µε τον «Κυνόδοντα». Τόσο πολλές που ταιριάζουν απίστευτα µε την πασίγνωστη ρήση «τα µεγάλα πνεύµατασυναντώνται». Εχουµε καιλέµε. Πενταµελής η οικογένεια του Γκαµπριέλ Λίµα (το όνοµα του αυταρχικού µεξικανού πατέρα), το ίδιο και του Χρήστου Στέργιογλου, πρωταγωνιστή της ελληνικής ταινίας. ∆ηλαδή µια υποταγµένησύζυγος, δύο κόρες και ένας γιος. Και οι τέσσερις σφραγισµένοι εντός της οικίας. Ο πατέρας αυταρχικός, βίαιοςκαι υποκριτής. Μετην πρώτη ανυπακοή δέρνει τα παιδιά και τη γυναίκα του και στη συνέχεια τους κλειδώνει προς παραδειγµατισµό σε µπουντρούµι. Ιδεολογία του η καθαρότητα της φυλής και η υπεράσπιση των ελάχιστων προνοµιούχων, ανώτερων ατόµων από τις άγριες ορέξεις της πολυπληθούς και ανεξέλεγκτης, σε αναπαραγωγή, µάζας των αρουραίων (ας πούµε οι Εβραίοι). Εξω όµως συναλλάσσεταιµε τα µιάσµατα και ενίοτε εκτονώνει τις ορέξεις του µε µικρές και µε πόρνες.

Οπως µε τον «Κυνόδοντα», έτσι κι εδώ. Η µικρή εξέγερση από τη µεγάλη κόρη, την Ουτοπία (συµβολικό το όνοµα). Αυτή πρώτη εκφράζει βαθιά επιθυµία να βγει και να δει επιτέλους θάλασσα. Κι αυτή πρώτη, όπως στον «Κυνόδοντα», επιδίδεται µε τον αδελφό της σε αιµοµιξία (της χαϊδεύει το αιδοίο). Το σεξ, έστω και το διαστροφικό, το έναυσµα της ανησυχίας. Το ίδιο και µε τη διαστροφική αντιστροφή των εννοιών και των λέξεων. Ας πούµε στον «Κυνόδοντα», όταν η κόρη ρωτάει τη µητέρα της «τι είναι µ…» (το σεξουαλικό όργανο), εκείνη δείχνει τη λάµπα. Εδώ πιο ήπια. Αλλωστε είναι 1973 και λογοκρισία. «Τι είναι βασιλιάς;», ρωτάει η Ουτοπία. «Ηλιος», απαντάει η µητέρα. Η ουσιώδης διαφορά ανάµεσα στις δύο ιστορίες αφορά την ιδεολογία. Η παράλογη εσωστρέφεια του «Κυνόδοντα» στρέφεται κατά της σηµερινής, παγκοσµιοποιηµένης αλλά κλειστής και ευηµερούσας δυτικής κοινωνίας. Του Ριπστάιν εντελώς πολιτική η αλληγορία. Το αγρόκτηµα στην ελληνική ταινία είναι µοντέρνο. Η µεγάλη οικία του Μεξικανού είναι παλιά, σάπια και καταρρέει. Ο φασισµός πνέει τα λοίσθια. Ετσι πίστευε ο Ριπστάιν. Γι’ αυτό αναφέρεται στην αγνότητα και την καθαρότητα. Γι’ αυτό υποτελείς του είναι τα τρία παιδιά του που, σαν τους προλετάριους, παρασκευάζουν δηλητήριο για τους αρουραίους. Και γι’ αυτό ο πατέρας είναι ο απόλυτος άρχων τόσο της οικονοµίας όσο και της ηθικής, ακόµα και της ζωής των παιδιών του. Εντελώς αυστηρά καθορισµένη η ιεραρχία.

Οµως αυτό το φασιστοειδές σχήµα καταλήγει σε απολίθωµα και σε ασήκωτο βάρος για την ανάπτυξη της οικονοµίας. Η βιοµηχανία εκτοπίζει από την αγορά τα οικιακά δηλητήρια του Γκαµπριέλ Λίµα. Ετσι όσο συρρικνώνεται το βαλάντιό του τόσο αυτός χάνει τα λογι κά του. Και µε τις βίαιες και τυφλές αντιδράσεις του προκαλεί µικρές εξεγέρσεις από τους τέσσερις υπηκόους του.

Το πιο εξωφρενικό πράγµα που µπορεί να συµβεί σ’ έναν λαό είναι ότι, ενώ από τη µια οι τέσσερις καταπιεσµένοι επιθυµούν σαν τρελοί να απαλλαγούν από την τυραννία του, από την άλλη, συνηθισµένοι στην υπακοή και την υποταγή, ωρύονται «µπαµπά, σ’ αγαπάµε!».

Ο Ριπστάιν, αν και µπουνιουελικός, στην αισθητική του εντελώς στεγνός, χωρίς ίχνος µαύρου χιούµορ και σαρκασµού. Ταυτόχρονα αφαιρεί κάθε ίχνος δραµα τοποίησης. Γιατί τα πρόσωπα είναι σύµβολα και σχήµατα. Και γιατί έτσι δεν θέλει να εµπλέξει τον θεατή στο προσωπικό δράµα τους, αλλά να του αποκαλύψει τους µηχανισµούς καταπίεσης και φασιστικής ιδεολογίας. Ανεξάρτητα από συµπτώσεις σηµασία έχει ένα πράγµα. Και οι δύο ταινίες είναι για την εποχή τους προκλητικές, σοκαριστικές, σκληρές, πρωτοποριακές. Και καθόλου δεν θα µε χάλαγε αν στα γράµµατα του «Κυνόδοντα» είχε τυπωθεί η γνωστή φράση «η ιστορία εµπνευσµένη από το “Κάστρο της αγνότητας” του Αρτούρο Ριπστάιν!

www.tanea.gr