Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι (Amedeo Clemente Modigliani)

Το πορτραίτο ενός ποιητή,

ο κύριος Λαπούτρ,

ο Ρώσος ζωγράφος Σουτίν,

μια υπηρέτρια,

η Μαργαρίτα καθήμενη,

η Λουίζα,

πρόσωπα και πράγματα

που δεν γερνούν

γιατί υπήρξαν πρωτίστως

ζωγραφιές

 

 

 

Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι

Ένα σπασμένο κρίνο

 

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Μετά τον θάνατό του η σωρός του θα ριχτεί στις Κυκλάδες. Έτσι ο Αμεντέο των απαράμιλλων γυμνών του θα γίνει φως. Μες στους βυθούς, ανάμεσα στα ξεχασμένα ειδώλια και τα ναυάγια ο Αμεντέο κρατά σφραγισμένα τα δυο του μάτια. Μέσα του φέγγει η παλιά, αναγεννησιακή Ιταλία. Πόλεις όπως η Μπολόνια, η Φλωρεντία, το Παρίσι τον κράτησαν ζωντανό. Έπειτα τον δοκίμασαν πυρετοί και έρωτες και έτσι αργά, αφού ίσως ποτέ το πρόσωπο μιας ζωγραφιάς ή ένα όνειρο δεν πεθαίνουν ο Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι, γόνος εμπόρων του Λιβόρνο περνά στην ιστορία. Μια ιδέα του παρέμεινε για πάντα κρυμμένη μες στις στοές και τα κλεισμένα ανάκτορα. Στα βάθη μιας τοιχογραφίας, στις γύψινες διακοσμήσεις, στις πτυχώσεις του χιτώνα ενός αγγέλου κοιμάται ευτυχισμένος ο Αμεντέο. Κάπου κάπου τον ξαναβρίσκω μες στους ανεμοστρόβιλους των υφασμάτων, περισσότερο ελληνικό από ποτέ και ιδεώδη στο φόντο ενός παραθύρου, ενός δρόμου κεντρικού. Ξανά πρώτο ανάμεσα στις θηραϊκές πομπές, στεφανωμένο με τις μνήμες των Κυκλάδων, δίχως πρόσωπο, ένα αιώνιο σύμβολο. Ασκήσεις γυμνών στο Παρίσι, την Μόσχα, την Φλωρεντία, απόψεις πόλεων και φίλων που χάθηκαν σ΄έναν καμβά ή σ΄έναν στίχο. Έξαλλες παριζιάνικες νύχτες όταν φλεγόσουν μαζί με τις σάρκες της νύχτας, μετέωρος με το βάδισμα των αρχαίων χορών. Ανάμεσα σε κίονες ρόδινους και στέρεους, κάτω απ΄τις αψίδες των στοών που σχηματίζουν ένα ολόκληρο φεγγάρι ο Αμεντέο γίνεται τέχνη και πεθαίνει.

Ο Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι γεννήθηκε στο Λιβόρνο της Ιταλίας. Τα παγκόσμια, καλλιτεχνικά κινήματα που άλλαζαν τότε τον κόσμο, οδηγούν τον Αμεντέο στο Παρίσι των αρχών του περασμένου αιώνα. Η Μονμάρτη μετατρέπεται στην ιδιότυπη εκείνη κυψέλη της παγκόσμιας τέχνης. Ανάμεσα στους Πικάσο, Μαξ Ζακόμπ, Απολιναίρ, Ντιέγκο Ριβέρα και άλλους, ο Αμεντέο συναναστρέφεται τους όρους μιας τέχνης παγκόσμιας που αλλάζει. Στην αυγή του μοντερνισμού ο Μοντιλιάνι καταθέτει τις σπουδαίες δημιουργίες του. Εκείνες που έμελλε να τον κατατάξουν σήμερα ανάμεσα στους σπουδαιότερους και πλέον αυθεντικούς δημιουργούς της παγκόσμιας, καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Επιρρεπής σ΄όλων των ειδών τα πάθη, λάτρης των γυναικών και των καταχρήσεων ο Μοντιλιάνι θα δημιουργήσει γύρω απ΄τ΄όνομά του έναν ξεχωριστό μύθο. Επανδρωμένος με ένα αμίμητο ταλέντο, σε πλήρη άγνοια όλων εκείνων των διαψευσμένων  προσδοκιών που θα λάμψουν αργότερα με την αίγλη των ερειπωμένων μνημείων ο Μοντιλιάνι θα αφοσιωθεί στο έργο του, κατοχυρώνοντας τις μακρόστενες προσωπογραφίες και τα βλέματα των πολύτιμων λίθων. Θα αναγεννήσει την κυκλαδική τέχνη, αντλώντας απ΄το υλικό της στοιχεία όπως η κατατομή, η αυστηρή μετωπικότητα, το ήθος και το μέτρο της αρχαίας, ελληνικής έκφρασης. Στην τεχνοτροπία που γέννησε τον Αρπιστή της Κέρου και τα πελασγικά ειδώλια ο Αμεντέο θα ανακαλύψει το είδος της έκφρασης και την ένταση που προσθέτει το σημερινό κύρος στο έργο του.Σ΄αυτές τις πρωτόγονες συγκινήσεις, αναδεικνύοντας τις συνέπειες μιας ολόκληρης κοσμοθεωρίας ο Μοντιλιάνι θα καταγράψει ένα έργο πυρετικό και ανυπέρβλητο.

Οι αναρίθμητοι έρωτές του θα συμβάλουν στο μύθο του. Ο Μοντιλιάνι και η Άννα Αχμάτοβα θα βιώσουν μια φρενήρη σχέση που τερματίζεται με τη φυγή της σπουδαίας ποιήτριας. Έκτοτε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος αλλά και το σοβιετικό καθεστώς θα εμποδίσουν οριστικά κάθε πιθανότητα επανασύνδεσης ανάμεσα στον Μοντιλιάνι και την Αχμάτοβα. Καινούριοι έρωτες, εξίσου καταραμένοι θα εξαντλήσουν τον νεαρό ζωγράφο. Αποκορύφωμα της τραγικής ζωής του φιλάσθενου μα καταιγιστικού Αμεντέο ο γάμος του με την δεκαεννιάχρονη φοιτήτρια Ζαν Εμπυτέρν. Μαζί θα αποκτήσουν μια κόρη την Ζαν. Το δεύτερο παιδί τους δεν θα γεννηθεί ποτέ. Το 1920 ο Μοντιλιάνι αρρωσταίνει βαριά από μηνιγγίτιδα. Το τέλος φαντάζει πιο βέβαιο από ποτέ. Μερικές μέρες αργότερα η Ζαν, έγκυος στον τελευταίο μήνα της κύησής της θα αυτοκτονήσει, πέφτοντας στο κενό από τον πέμπτο όροφο. Η ίδια και το αγέννητο παιδί της θα χάσουν επιτόπου τη ζωή τους, σφραγίζοντας το συγκλονιστικό τέλος μιας ερωτικής ιστορίας και επιβεβαιώνοντας το προσωνύμιο του “καταραμένου” (maudit) που εφεξής θα υπομνηματίζει κάθε ανάμνηση για τη ζωή και το έργο του Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι.

Και όμως ο Αμεντέο υπάρχει σήμερα περισσότερο από ποτέ. Υπάρχει, δηλαδή εισάγεται πάντα διαχρονικός και ασύδοτος μέσα από το ταλέντο και την έκφρασή του σ΄εκείνο που ονομάζεται διάσταση του χρόνου. Ο ίδιος υπογραμμίζει με την παρουσία του την ποιητικότητα μιας ολόκληρης εποχής πριν το ξέσπασμα του ισπανικού εμφυλίου και τις θηριωδίες του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου που θα μεταβάλουν για πάντα το περιεχόμενο και το βάθος των πιο εμβληματικών, ανθρώπινων αξιών. Ο Αμεντέο ανοίγει τα παράθυρα ενός ολόκληρου κόσμου, στυλώνει το παλιό, ολόφωτο παλάτι της παγκόσμιας τέχνης,  εισάγει μέσα του το φως και τον άνεμο, ανασαίνει ξανά τον μύθο. Πρόσωπα όπως ο Αμεντέο, μητροπόλεις και αυτοκρατορίες όπως η Ρώμη, περιέχονται στην σημερινή εποχή. Ο Ιταλός Ουνγκαρέτι επισημαίνει την αίσθηση του μέτρου που εικονογραφεί περισσότερο από κάθε τι άλλο το βάθος της σκέψης μας. Κάπως έτσι προσωποποιείται ξανά και ξανά ο Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι επαναφέροντας ένα θαυμάσιο είδος οικονομίας, ένα σκίρτημα που γεννιέται μονάχα σαν η έκφραση ανακτήσει τα δικά μας, τα πολύ προσωπικά χαρακτηριστικά.

Ο Αμεντέο που πιλοτάρει στους δρόμους των Κυκλάδων, ένας θαλάσσιος Κένταυρος μες σε ολοσκότεινα νερά, δίχως ακολουθία, δίχως βουή. Ένας που γκρεμίζει όσα κρύβουν τις χαμένες προσδοκίες μιας πόλης, ενός κοριτσιού και ενός ονείρου.

Απόψε το έργο του Αμεντέο θα μπορούσε να συνοψίζεται στην κατατομή μιας νεαρής Αλίκης, εν έτει 1915. Με τον καθολικό σταυρό της, τα ολοζώντανά της μάτια επαναφέρει στο προσκήνιο τις εξωτικές γυναίκες του Γκωγκέν και ίσως μια ιδέα του έρωτα που γεννιέται στ΄ακρότατα όρια της τέχνης, στο τυφλό σημείο του καθρέφτη μιας δικής μας, αυτή τη φορά ξεθεμελιωμένης εποχής. Κυρίες και κύριοι  η Αλίκη του Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι,  λοιπόν απόφωνο μοναδικό παλιών, παράφορων λεγεώνων.