Ανάλυση των λέξεων: πολιτιστικός και πολιτισμικός

24grammata.com/ ιστορία των λέξεων

(καλωσορίζουμε τον κ. Κώστα Κωνσταντίνου στη συντροφιά του  24grammata.com)

γράφει ο Κώστας Κωνσταντίνου, δ.φ.

1. Οι όροι πολιτισμικός και πολιτιστικός, παρ’ όλο που η πραγματική τους χρήση στα ελληνικά φανερώνει στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων συνωνυμία υψηλού βαθμού αλλά και σύγχυση, α­πο­δει­κνύ­ουν με τον κα­λύ­τε­ρο δυ­να­τό τρό­πο πως η γλώσ­σα μας, σε αντίθεση με τις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, διακρίνει – και για τη δήλωση των περί τον πολιτισμό δραστηριοτήτων και διαφορών – δύο ξεχωριστά ποιοτικά μεγέθη.

Θα ήθελα να αναφερθώ σχετικά, χρησιμοποιώντας ως κατ’ αρχήν οδηγό τέσσερα έγκυρα λεξικά: του Ινστιτούτου νεοελληνικών σπουδών του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη (ΤΡΙ), του Γ. Μπαμπινιώτη (ΜΠΑ), το Μείζον ελληνικό λεξικό (ΜΕΛ) και το λεξικό του Μ. Κριαρά (ΚΡΙ). Αναφορές γίνονται σε γνωστά εγκυκλοπαιδικά έργα και σε ξενόγλωσσα λεξικά.

2. Και οι δύο όροι είναι μεταφραστικά δάνεια από το αγγλ. cultural και το γαλλ. culturel¹. Στο ΤΡΙ όμως, το πολιτιστικός (παραγόμενο από ένα υποθετικό τύπο *πολιτίζω, σύγκρ. πολιτισμένος) συνδέεται μόνο με το cultural σε αντίθεση με το πολιτισμικός (παραγόμενο από το λόγιο πολιτισμός) που συνδέεται και με τα δύο. Εδώ το πο­λι­τι­σμι­κός ε­ξη­γεί­ται με το «που α­νή­κει ή α­να­φέ­ρε­ται στον πο­λι­τι­σμό», ε­νώ το πο­λι­τι­στι­κός με το «που α­φο­ρά τον πο­λι­τι­σμό και ει­δι­κό­τε­ρα, που ευ­νο­εί, υ­πη­ρε­τεί, προ­ω­θεί την α­νά­πτυ­ξή του».

Να σημειωθεί επίσης ότι, σε αντίθεση με την ελληνική που έχει το πολιτισμικός ως επίθετο του πολιτισμός, η αγγλική και η γαλλική δεν έχουν αντίστοιχο για το civilization, αφού χρησιμοποιούν ως τέτοιο το παράγωγο του culture². Απεναντίας, σε μας ο όρος κουλτούρα έχει ειδικότερο περιεχόμενο (ειρωνικό σε κάποια περιβάλλοντα) και μάλιστα το κουλτουριάρης έχει σαφώς αρνητική συνυποδήλωση³. Υπό αυτό το πρίσμα η δημιουργία του πολιτισμικός εν αναφορά προς το civilization, ήταν μονόδρομος.

Στο ΜΠΑ και τα δύ­ο ε­ξη­γού­νται με το «αυ­τός που σχε­τί­ζε­ται με τον πο­λι­τισμό», ενώ υ­πάρ­χει έ­να διε­υ­κρι­νι­στι­κό τε­τρά­γω­νο για τη χρή­ση των δύ­ο με την κα­τα­κλεί­δα ό­τι «γε­νι­κά θα μπο­ρού­σε, με γλωσ­σο­λο­γι­κούς ό­ρους, να λε­χθεί ό­τι ο χα­ρα­κτη­ρι­σμός πο­λι­τισμι­κός εί­ναι πε­ρισ­σό­τε­ρο στα­τι­κός, ε­νώ ο χα­ρα­κτη­ρισμός πο­λι­τιστι­κός εί­ναι πε­ρισ­σό­τε­ρο δυ­να­μι­κός». Πληροφορούμαστε επίσης ότι το πολιτιστικός μαρτυρείται από το 1854. Ιστορικά άρα είναι «ορθότερο».

Στο ΜΕΛ τα πο­λι­τισμι­κός και πο­λι­τιστι­κός ε­ξη­γού­νται α­ντίστοι­χα με τα «σχε­τι­κός με τον πο­λι­τισμό» και «α­να­φε­ρόμενος στον πο­λι­τισμό ή τις εκ­δη­λώ­σεις του».

Στο ΚΡΙ το πολιτισμικός εξηγείται με το «που συνδέεται με τον πολιτισμό», ενώ το πολιτιστικός με το «που αναφέρεται στον πολιτισμό ή σχετίζεται μ’ αυτόν».

Και για τους δύο όρους χρησιμοποιούνται δηλαδή συνολικά τέσσερα βασικά ρήματα με συχνότερο το σχετίζεται, το οποίο φαίνεται να είναι ένα εννοιολογικό πεδίο ευρύτερης συμφωνίας, ακολουθούμενο από το αναφέρεται:

	αναφέρεται	ανήκει	αφορά	συνδέεται	σχετίζεται
πολιτισμικός	+	+		+	++
πολιτιστικός	++		+		++

Εδώ έχουμε κάποια διαφορά με τα αγγλικά λεξικά. Μόνο με το συνδεδεμένος με (connected with) αποδίδεται το cultural στο Oxford Advanced Learner’s dictionary of current English, A S Hornby, sixth edition, 2000. Η απόδοση με αυτή την ευρύτερη έννοια (και pertaining/relating to) είναι η επικρατούσα. Ψάχνοντας στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.dictionary.com διαβάζει κανείς: of or pertaining to culture, πηγή: Webster’s Revised Unabridged Dictionary,1996, 1998 MICRA, Inc. καιof or relating to, πηγή: WordNet 1.6,1997 Princeton University. Αντιθέτως, το Longman Dictionary of contemporary English, third edition, 2000, χρησιμοποιεί παράλληλα σε διάζευξη και το ανήκει (belonging to or connected with). Διαφορά ουσίας;

Επίσης, τα περισσότερα ξενόγλωσσα λε­ξι­κά α­πο­δί­δουν συνήθως το cultural στα ελληνικά με το πο­λι­τι­στι­κός και ό­χι με το πο­λι­τι­σμι­κός⁴.

3. Ας δούμε τώρα την παρουσία των δύο όρων σε κάποια εγκυκλοπαιδικά έργα.

Στο λε­ξι­κό κοινωνικών επιστημών της Ου­νέ­σκο του 1972 δεν υ­πάρ­χει κα­νέ­να λήμ­μα πο­λι­τισμι­κός. Α­ντί­θε­τα, υ­πάρ­χουν 53 με το πο­λι­τι­στι­κός. Διαβάζει κανείς ότι ο όρος κουλτούρα⁵ σπάνια αναφέρεται σε εγκυκλοπαιδικά λεξικά και ακαδημαϊκά κείμενα, ενώ για το cultural λέει ότι έγινε προσφυγή στα «παράγωγα της λέξεως πολιτισμός: πολιτιστικός κλπ.», θεωρουμένου του πολιτιστικός ως νοηματικού βεβαίως παραγώγου του πολιτισμός (λήμμα κουλτούρα)

Στην ε­γκυ­κλο­παί­δει­α Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (ΠΛΜ) στο λήμ­μα πο­λι­τι­σμι­κός ο α­να­γνώ­στης πα­ρα­πέ­μπε­ται α­μέ­σως στο πο­λι­τι­στι­κός. Ε­κεί δια­βά­ζει κα­νείς ό­τι ο τε­λευ­ταί­ος ό­ρος «τεί­νει να χρη­σι­μο­ποι­ε­ί­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο για τις καλ­λι­τε­χνι­κές και πνευ­μα­τι­κές πλευ­ρές της αν­θρώ­πι­νης δρα­στη­ριό­τη­τας, τεί­νει δη­λα­δή να α­να­φέ­ρε­ται στον πνευ­μα­τι­κό πο­λι­τι­σμό. Για το λό­γο αυ­τό χρη­σι­μο­ποι­ε­ί­ται στην ελλη­νι­κή βι­βλιο­γρα­φί­α και ο ό­ρος πο­λι­τι­σμι­κός,-η, -ο, ο ο­ποί­ος α­να­φέ­ρε­ται στον πο­λι­τι­σμό ως σύ­νο­λο^. οι δύ­ο ό­ροι ω­στό­σο εί­ναι ταυ­τό­ση­μοι». Στην πρά­ξη όμως, στο λήμ­μα πο­λι­τι­στι­κή ι­στο­ρί­α δια­βά­ζει κα­νείς ό­τι πρό­κει­ται για «με­λέ­τη λα­ών … α­πό ά­πο­ψη του συ­νό­λου του πο­λι­τι­σμού τους» (και ό­χι για την πε­ρί­πτω­ση ορ­θό­τε­ρα ί­σως πο­λι­τι­σμι­κή ι­στο­ρί­α, αγ­γλ. cultural history).

Έ­τσι, ε­νώ στην ΠΛΜ με το ε­πί­θε­το πο­λι­τι­στι­κός υ­πάρ­χουν 45 λήμ­μα­τα (13 στην εγκυκλοπαίδεια Υ­δρί­α), για το πο­λι­τι­σμι­κός υ­πάρ­χει μό­νο το πο­λι­τι­σμι­κό μο­ντέ­λο, το ο­ποί­ο ό­μως ε­ξη­γεί­ται α­μέ­σως με τους ό­ρους «ή πο­λι­τι­στι­κό σχή­μα ή πο­λι­τι­στι­κός δια­σχη­μα­τι­σμός ή πο­λιτι­στι­κό πρό­τυ­πο ή πο­λι­τι­στι­κό σχέ­διο^. στα­θε­ρή ορ­γά­νω­ση των πο­λι­τι­στι­κών χα­ρα­κτη­ρι­στι­κών». Οι όροι λοιπόν επικαλύπτονται. Στην Υδρία δεν υπάρχει το πολιτισμικός.

Α­ξί­ζει πά­ντως να ση­μει­ω­θεί ό­τι τα λήμ­μα­τα με το πο­λι­τι­στι­κός ε­ρμηνεύονται συ­χνό­τα­τα στην Υ­δρί­α με τη χρή­ση του ό­ρου κουλ­τού­ρα. Α­ντί­θε­τα, στην ΠΛΜ ο ό­ρος αυ­τός α­πο­φεύ­γε­ται ε­πι­με­λώς.

Η Νέ­α Δο­μή (ΝΔ) στο λήμ­μα πο­λι­τι­σμός, σε σχέση με το κουλ­τού­ρα αναφέρει το πο­λι­τι­στι­κός, που το θεωρεί και του πο­λι­τι­σμός ε­πί­θε­το. Δεν γί­νε­ται λό­γος για κα­νέ­να πο­λι­τι­σμι­κός.

Στην εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse, στο ευρετήριο του τρίτου και του πέμπτου τόμου χρησιμοποιεί μόνο το πολιτιστική για την επανάσταση του προελεταριάτου στην Κίνα, ενώ στην οικεία θέση στον τρίτο τόμο μιλά για πολιτιστικό ρόλο.

4.Εν πάση περιπτώσει, το πολιτισμικός όντας κατά πολύ νεώτερο του πολιτιστικός, κερ­δί­ζει τον τελευταίο καιρό συνεχώς έ­δα­φος. Κατά την αντίληψή μου, το πολιτισμικός ανευρίσκεται συχνότατα σε μεταφράσεις γαλλικών κυρίως έργων. Έτσι, η σύνδεση του με τον αντίστοιχο γαλλικό όρο στο ΤΡΙ, όπως είδαμε πιο πάνω (2), αντιστοιχεί στα πράγματα.

Γε­νι­κά πάντως, υ­πάρ­χει η αί­σθη­ση ό­τι ως προ τον πολιτισμό το πο­λι­τιστι­κός μπορεί να α­να­φέ­ρε­ται σε μί­α σή­μανση στενότερου ­πεδίου απ’ ό,τι το πο­λι­τι­σμι­κός, ό­πως δη­λα­δή οι ό­ροι, θα έλεγα, ι­δί­ω­μα και διά­λε­κτος ως προς την Κοι­νή. Η χρήση όμως προδίδει μια γενικότερη σύγχυση. Ακούγονται εκ­φρά­σεις του τύ­που «θε­με­λιώ­δη θέ­μα­τα των κρα­τών και των ε­θνο­τι­κών ο­μά­δων ό­πως … η ε­θνι­κή πο­λι­τι­σμι­κή ταυ­τό­τη­τα»⁶, εκεί που το αυτί του μέσου Έλληνα θα περίμενε το πολιτιστική, αλλά και γλωσσικές μάλλον υπερβολές που κινούνται στα δύο άκρα, όπως: «μέ­σα α­πό την Ο­ΝΕ έ­χου­με αλ­λά­ξει τον οι­κο­νο­μι­κό … και πο­λι­τι­σμι­κό χάρ­τη της χώ­ρας»⁷ ή «αλ­λοι­ώ­νε­ται η πο­λι­τι­στι­κή μας ταυ­τό­τη­τα», ά­πο­ψη, που εκ­φρά­στη­κε α­πό εκ­πρό­σω­πο των Α­νω­γεί­ων της Κρήτης⁸ για να δι­και­ο­λο­γη­θεί η κα­τά­λη­ψη του ε­κλο­γι­κού κέ­ντρου ώ­στε να εμποδιστούν οι δημοτικές ε­κλο­γές με το σχέ­διο Κα­πο­δί­στρια, το οποίο θα συνένωνε το χωριό σε ένα δήμο με ένα διπλανό του!

Ο Μ. Θε­ο­δω­ρά­κης δίνει, νομίζω, την πραγματική σημασία του πολιτισμικός, ως προς αυτό που πραγματικά εννοεί: ” … δεν εί­ναι μό­νο σή­με­ρα που “οι δυ­τι­κοί μας σύμ­μα­χοι” με ε­νο­χλούν, με προ­βλη­μα­τί­ζουν και με α­πελ­πίζουν. Γνω­ρί­ζω μέ­σα μου κα­λά ό­τι οι δια­φο­ρές εί­ναι με­γά­λες. Εί­ναι βα­θύ­τα­τες για­τί εί­ναι ι­στο­ρι­κές, εί­ναι πο­λι­τισμι­κές. Υ­πάρ­χει ρι­ζι­κή δια­φο­ρά νο­ο­τρο­πί­ας, η­θών, στά­σης ζω­ής και κλί­μα­κας α­ξιών”⁹.

5.Ερχόμαστε τώρα στα σύνθετα με το διά- και το πολύ-. Αφορούν μόνο το πολιτισμικός (δες όμως πιο κάτω και 7).

Το ΤΡΙ, συνεπές με το λήμμα του πολιτισμικός, χρησιμοποιεί και για το δια­πο­λι­τι­σμι­κός το ίδιο ρήμα: «που α­να­φέ­ρε­ται σε δύ­ο ή πε­ρισ­σό­τε­ρους πο­λι­τι­σμούς ως απόδοση των αγ­γλ. intercultural, crosscultural (μτφρ. δάνειο).

Λήμ­μα πο­λυπολιτισμικός δεν υ­πάρ­χει στο ΤΡΙ. Υ­πάρ­χει ό­μως στο ΜΠΑ και ε­ξη­γεί­ται με το «αυ­τός που χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται α­πό τη συ­νύ­παρ­ξη δια­φό­ρων και δια­κρι­νό­με­νων με­τα­ξύ τους πο­λι­τι­σμών», παρ’ όλο που για το λήμμα πολιτισμικός (αλλά και πολιτιστικός), όπως είδαμε, χρησιμοποιείται το «σχετίζεται». Συνεπέστερο, αντίθετα, φαίνεται το λεξικό αυτό για το δια­πο­λι­τι­σμι­κός επεξηγώντας: «αυ­τός που σχε­τί­ζε­ται με διά­φο­ρους πο­λιτι­σμούς ή που συν­δυά­ζει διά­φο­ρους πο­λι­τι­σμούς».

Λήμ­μα πο­λυπολιτισμικός υπάρ­χει ε­πί­σης και στο ΜΕΛ και ε­ξη­γεί­ται με το «ο ανα­φε­ρό­με­νος σε μί­α κοι­νω­νί­α που χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται α­πό την ύ­παρ­ξη δια­φο­ρε­τι­κών πο­λι­τισμι­κών ο­μά­δων».

Στο ΜΕΛ το δια­πο­λιτισμι­κός επε­ξη­γεί­ται ως «ο ανα­φε­ρόμενος στις με­τα­ξύ πο­λι­τισμών σχέ­σεις/αυ­τός που ερ­μη­νεύ­ει ή προ­σεγ­γί­ζει φαι­νό­με­να ή καταστάσεις με με­λέ­τη και γνώ­ση των πο­λι­τισμι­κών τους ι­δια­ι­τε­ροτή­των και χα­ρα­κτη­ρι­στι­κών».

Στο ΚΡΙ για το δια­πο­λι­τι­σμι­κός λέ­γε­ται: «που α­να­φέ­ρε­ται στις σχέ­σεις δύ­ο η πε­ρισ­σό­τε­ρων πο­λι­τι­σμών».

Λήμ­μα πο­λυ­πο­λι­τιστι­κός δεν υπάρχει σε κα­νέ­να λε­ξι­κό, ούτε διαπολιτιστικός¹⁰. Επίσης ούτε η ΝΔ ούτε η Υδρία τα έχουν.

Στην ΠΛΜ υ­πάρ­χει μό­νο έ­να λήμ­μα με το δια­πο­λι­τι­σμι­κός: «δια­πο­λι­τι­σμι­κή ια­τρι­κή» (γαλ­λ. interculturelle psychiatrie), το ο­ποί­ο επε­ξη­γεί­ται ως “με­λέ­τη … των δια­τα­ρα­χών, που πα­ρα­τη­ρού­νται σε δια­φο­ρε­τι­κά κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­σμι­κά πλαί­σια”, η “θε­ρα­πευ­τι­κή ια­τρι­κή σε δια­πο­λι­τι­σμι­κό πλαί­σιο”.

6. Από πλευράς γλωσσικών συστατικών ο ό­ρος πο­λυ­πο­λι­τι­σμι­κός μπορεί να θεωρηθεί ότι ακουστικά δεν είναι και τόσο ευχάριστος, με τις συλλαβικές επαναλήψεις. Είναι όμως και διφορούμενος. Όταν μι­λά­με για πο­λυ­πο­λι­τι­σμι­κή εκ­παί­δευ­ση στην Ελ­λά­δα, α­να­φε­ρό­μα­στε σε παι­διά τσιγ­γά­νων, παλιν­νο­στού­ντων και την έ­ντα­ξή τους στον ελ­λη­νι­κό πο­λι­τι­σμό, σε παι­διά αλ­λο­δα­πών και στη συ­νέ­χι­ση πα­ρο­χής γνώ­σε­ων για τους πο­λι­τι­σμούς των χω­ρών προ­έ­λευ­σης ή μή­πως ταυ­τό­χρο­να και για τον ελ­λη­νι­κό και για άλ­λους πο­λι­τι­σμούς; Ή απλώς εννοούμε ανοχή πολλών πολιτισμών; Εδώ είναι που εμπλέκονται γλωσσολογικά τα δια- και πολυ-.

Έτσι και το δια­πο­λι­τισμι­κός ως έν­νοι­α θα μπορούσε να ση­μαίνει ότι (μί­α παι­δεί­α) έ­χει ως στό­χο είτε την πα­ρο­χή γνώ­σεων με όχημα, μέσο είτε με σκοπό, στόχο δια­φο­ρε­τι­κούς πο­λι­τι­σμούς. Αξίζει πάντως να παρατηρήσει κανείς ότι το inter- α­πο­δί­δε­ται κα­τά πε­ρί­πτω­ση διαφορετικά, και όχι μόνο με το σημασιολογικά ισοδύναμό του δια-, το οποίο δεν αποτελεί και δέσμευση. Π.χ. interchange: α­νταλ­λάσ­σω, ε­ναλ­λάσ­σω, intercollegiate: εν­δο­κολ­λε­για­κός, intercommunicate: αλ­λη­λε­πι­κοι­νω­νώ, interdependent: αλληλένδετος, interact: αλληλεπιδρώ, ό­μως intercommunal talks: δια­κοι­νο­τι­κές συ­νο­μι­λί­ες, interlocutor: συ­νο­μι­λη­τής, interpellate: ε­πε­ρω­τώ.

Από την άλλη η κατάληξη –σμικός φαίνεται ότι δεν ευδοκιμεί στη νέα ελληνική. Ενώ είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των ουσιαστικών με κατάληξη –σμος, τα επίθετα σε –σμικος είναι λιγότερα από δύο δεκάδες. Μάλιστα στο λεξικό ΤΡΙ καταχωρίζονται έξι μόνο λήμματα.

 Επειδή νομίζω ότι είναι πρακτικά ανέφικτο να διατηρηθεί η πολυπολιτισμικότητα (όρος μάλλον εν είδει εργασίας), ακόμα και αν τα παιδιά διδάσκονται στη μητρική τους γλώσσα, και επειδή είναι μάλλον η αφετηρία για τον εθνικό πολιτισμό της χώρας υποδοχής (αφού η πραγματικότητα επιβεβαιώνει την προσπάθεια των εθνικών κρατών για αφομοίωση ή επί το πολιτικά ορθότερον ενσωμάτωση των μειοψηφικών ομάδων στην κοινωνία της πλειοψηφίας) θα προτιμούσα τον όρο συμπολιτιστικός για τη σημασία του intercultural, που εξισώνει και παραπέμπει στο σεβασμό του πολίτη/κράτους προς τον όποιο συμ-πολίτη, δείχνοντας συγχρόνως και τη δυναμική του πολιτιστικός κατά το ΜΠΑ. Μόνο υπ’ αυτή τη γλωσσική έννοια (του συγ-γιγνώσκειν, η συν έχει αυτή τη δυναμική, και όχι απλώς του ανέχεσθαι) νομίζω θα είχαν ουσιαστικό νόημα εξωτερικεύσεις του τύπου: «με την πολυπολιτισμική εκπαίδευση το σχολείο σας έγινε ένα διαπολιτισμικό σχολείο»¹¹.

7.Το πραγματικό περιεχόμενο όμως των συνωνύμων μπορεί να οριστεί μόνο σε κειμενικό περιβάλλον. Έτσι, ενώ δεν υπάρχει αμοιβαία υποκαταστασιμότητα των δύο όρων σε περιπτώσεις όπως πολιτιστικός σύλλογος (το *πολιτισμικός σύλλογος πιθανόν να δήλωνε κάτι εντελώς διαφορετικό) ή πολιτιστικές εκδηλώσεις/ανταλλαγές. Εντούτοις οι λέξεις φαίνεται να εναλλάσσονται.

Η δυναμική των λέξεων δηλώνεται βεβαίως από τη η χρήση τους. Υπό προϋποθέσεις, τα πολιτιστικός και πολιτισμικός αποτελούν ελεύθερες παραλλαγές. Έτσι, συχνά και σε γειτνιάζουσες θέσεις, ακούει κανείς πολιτιστικός χάρτης (κυρίως) αλλά όμως και πολιτισμικός, όπως και πολιτιστικό/πολιτισμικό τοπίο, πολυπολιτιστικός (αναφερόμενος όμως σε πολυπολιτισμική κοινωνία¹²) αλλά και πολυπολιτισμικός διαδραστικός δίσκος. Ο πολυπολιτιστικός χαρακτήρας της Ένωσης και, η πολυπολιτιστικότητα μάλλον είναι σπανιότερα των αντιστοίχων από του πολιτισμικός παραγομένων.

Όσον αφορά τίτλους βιβλίων, «της μόδας» είναι όλο και περισσότερο το πολιτισμικός και τα συναφή: πολιτισμικός δυϊσμός, πολιτισμικότητα, κοινωνική/αισθητική διαπολιτισμικότητα, πολυπολιτισμικότητα¹³. Το πολιτιστικότητα (το οποίο είναι εξαιρετικά σπάνιο, όπως: κέρδισε το βραβείο καλύτερης βαλκανικής ταινίας για την εθνική πολιτιστικότητά της^14. από την άλλη το πολιτισμικότητα είναι συχνότερο: η πολιτισμικότητα της Θράκης) δεν το συνάντησα ως τίτλο σε κανένα βιβλίο – αντίθετα με το διαπολιτισμικότητα¹⁵.

Δεν βρήκα πουθενά όρο *διαπολιτιστικότητα.

8. Είναι φανερό ότι όσο πιο πίσω πάει κανείς, με χρονικό ορίζοντα μόνο μερικές δεκαετίες, τόσο σπανιότερα είναι τα εκ του -πολιτισμ-, τα οποία όμως χρησιμοποιούνται σήμερα όλο και πιο συχνά, υποκαθιστώντας το παραδοσιακό πολιτιστικός. Θα έλεγα ότι σε πλείστες περιπτώσεις το πολιτιστικός κρατείται όπου δεν υπάρχει πρόθεση έντονης αφαίρεσης και θεωρητικοποίησης. Πρακτικά, σε επίπεδο χρήσης και συγχρονικού λεξικού μορφήματος, οι προσάψεις στατικός και δυναμικός (για τα πολιτισμικός και πολιτιστικός αντίστοιχα) ξεθωριάζουν και μου φαίνεται πλέον ότι οι διαφορές τους είναι αμελητέες, αν όχι ανύπαρκτες.

———————-

Βιβλιογραφικά

Λεξικά:

Ίδρυμα νεοελληνικών σπουδών του Ινστιτούτου Μ. Τριανταφυλλίδη, 1999: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής

Κριαράς Εμμανουήλ, 1995: Νέο ελληνικό λεξικό, λεξικό της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας, εκδοτική Αθηνών.

Τεγόπουλος – Φυτράκης (εκδότης), 1997: Μείζον ελληνικό λεξικό, ορθογραφικό ερμηνευτικό, ετυμολογικό, συνωνύμων, αντιθέτων.

Μπαμπινιώτης Γεώργιος, 1998: Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, κέντρο λεξικολογίας.

Εγκυκλοπαιδικά έργα:

Δομή (εκδότης) 1996: Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή.

Ελληνικά γράμματα (εκδότης), 2001: Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse.

Εταιρεία ελληνικών εκδόσεων Α.Ε (εκδότης), 1978-1988: Υδρία ελληνική και παγκόσμια μεγάλη γενική εγκυκλοπαίδεια.

Νίκας – Τεγόπουλος (εκδότης), 1972: Λεξικό κοινωνικών επιστημών, υπό την αιγίδα της Unesco

Πάπυρος (εκδότης), 1981-1997: Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα.