Κριτικές - Γνώμες - Απόψεις
(Απο)κλιμακώσεις και (αν)ισορροπίες…
24grammata.com-άποψη
γράφει ο Νάσος Κατσώχης.
Διαβάστε όλη την αρθρογραφία του Νάσου Κατσώχη στο 24grammata.com κλικ εδώ
Κάθε σύστημα, με αναφορά κυρίως στα φυσικά-κυκλικά φαινόμενα, διέπεται από ισορροπία στην εμφάνιση αντίθετων μεταξύ τους εκβάσεων: ποσοτικά δηλαδή αυτές εμφανίζονται σχεδόν ισόποσα, ή γενικά ”μοιράζονται” στον χώρο και τον χρόνο. Και, στους ενδιάμεσους χρόνους ή όποτε γενικά διαταράσσεται η ισορροπία, πιθανότατα -ή ακόμη και νομοτελειακά- πρέπει να αντισταθμιστεί η διατάραξή της: με κυριαρχία δηλαδή και παρόμοια συχνότητα πραγμάτωσης των αντίθετων γεγονότων από τα παρατηρημένα μέχρι ένα χρονικό σημείο τ.
Για παράδειγμα, συνεχείς βροχοπτώσεις προφανώς κάποια στιγμή θα εκτονώσουν την κατάσταση κακοκαιρίας και θα ακολουθηθούν, όχι απλά από μια στιγμιαία ή παροδική βελτίωση των καιρικών φαινομένων, π.χ. ηλιοφάνεια, άνοδο της θερμοκρασίας κτλ, αλλά και, από μια διάρκεια και συνέχεια των θερμότερων φαινομένων. Ακριβώς για να επέλθει η ισορροπία στο σύστημα ”καιρικά φαινόμενα”. Περίπου σαν το γνωστό φαινόμενο με τη ρίψη του νομίσματος: όπου, ακόμη κι αν τύχει σε δέκα ρίψεις να επικρατήσει συντριπτικά κάτι, π. χ. η κορώνα, σιγά-σιγά θα αρχίσει να μειώνεται το ποσοστό επικράτησής της, όσο συνεχίζονται οι ρίψεις, και από ένα σημείο και έπειτα το ποσοστό μεταξύ κορώνας και γραμμάτων θα μοιράζεται σχεδόν ισόποσα. Παρομοίως και κατά τις ρίψεις ενός ζαριού φυσικά. Επίσης, μπορούν να καταγραφούν και πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις, ποιοτικού χαρακτήρα: π.χ. κάποιος να πετυχαίνει κάτι εξαιρετικά δύσκολο και έπειτα να αποτυγχάνει σε κάτι πολύ πιο εύκολο, σε συνέπεια και ψυχολογικών παραγόντων.
Το ζήτημα της ισορροπίας όμως δεν είναι παρατηρήσιμο μόνο σε φυσικά φαινόμενα (καταστροφές, σεισμοι, καιρός κτλ.), σε γεγονότα ή καταστάσεις που μπορούμε να αντιληφθούμε με τις αισθήσεις μας, ή κατά τη σχέση μας με υλικά αντικείμενα, αλλά, κατ’ επέκταση, και σε εσωτερικές ανθρώπινες καταστάσεις (συναισθήματα, νοητικές-ψυχικές λειτουργίες). Φυσικά, η συνεμφάνιση του φαινομένου, τόσο στη σφαίρα των γεγονότων του εξωτερικού κόσμου, όσο και στην ”εσωτερική” για τον καθένα μας σφαίρα των ”νοητικών καταστάσεων’ (οι προθέσεις μας, τα συναισθήματά μας κτλ.), διόλου παράξενη ακούγεται, αν δεχτούμε -και υπάρχουν ασφαλώς ακόμη και διαισθητικοί μόνο λόγοι για να το κάνουμε- ότι τα νοητικά φαινόμενα εμφανίζουν μεγέθη τα οποία διέπουν και τα φυσικά: έχουν δηλαδή εντάσεις, συχνότητα εμφάνισης, διάρκεια, (απο) κλιμακώσεις κ.τ.λ. Ανάλογα δηλαδή με τα παραδείγματα των φυσικών φαινομένων που ανέφερα, μπορεί να σκεφτεί κανείς πως συμβαίνει και στην περίπτωση των νοητικών καταστάσεων.
Στη γενικότερη τώρα συνάφεια της ισορροπίας των συστημάτων, προσωπικά μού φαίνεται ενδιαφέρουσα και μία ειδικότερη εκδοχή. Και θα την θίξω χωρίς τεχνικές λεπτομέρειες που θα έκανε ένας ειδικός της θεωρίας πιθανοτήτων ή ένας φυσικός, αλλά εν είδει πιο στοχαστικής ”αφήγησης”:
πολλά ή επαναλαμβανόμενα φαινόμενα ”ήπιας ή μικρότερης κλίμακας” προετοιμάζουν ένα φαινόμενο μεγάλης κλίμακας (”αποκορύφωμα”) ή -από την άλλη- με την ”εκτονωτική” ενέργεια και δράση τους αποτρέπουν την εκδήλωσή του (για ποικίλους, και συνθηκο-εξαρτώμενους ασφαλώς, λόγους);
Aς δώσουμε μερικά μόνο παραδείγματα, που καταγράφουν ερωτήματα είτε τέτοια που χρήζουν διερεύνησης, είτε κάπως πιο ρητορικά:
–Στο πεδίο των καιρικών φαινομένων (ξανά): παρατεταμένα φαινόμενα ”ήπιας” κακοκαιρίας (συνεχείς βροχοπτώσεις ή κρύο) ακολουθούνται από μια μεγάλης έντασης κακοκαιρία ή την αποτρέπουν;
-Στο κοινωνικό πεδίο: συνεχείς, αλλά όχι μεγάλης έντασης, διαδηλώσεις ενός πλήθους προετοιμάζουν ένα μεγάλο κοινωνικό ”εξεγερσιακό” ξέσπασμα ή εκτονώνουν την ενέργεια του κόσμου και το αποτρέπουν;
-Στο στρατιωτικό-γεωπολιτικό-διακρατικό πεδίο: συνεχή ή επαναλαμβανόμενα θερμά επεισόδια ανάμεσα σε κράτη προαναγγέλλουν την κήρυξη ενός πολέμου ανάμεσά τους ή την αποσοβούν (ενδεχομένως και εξαιτίας των διεθνών ή άλλων παρεμβάσεων-συζητήσεων-διαπραγματεύσεων που μεσολαβούν κατά τον μακρό χρόνο των επεισοδίων);
-Στο πεδίο των ανθρώπινων σχέσεων: συνεχείς εντάσεις (λογομαχίες, ”μουρμούρα” κτλ.) ανάμεσα στα μέλη ενός ζευγαριού προετοιμάζουν ένα διαζύγιο ή χωρισμό, ή -αντίθετα- λειτουργούν εκτονωτικά, ώστε να αποτρέπουν μεγαλύτερης έκτασης -και πιο σοβαρά- προβλήματα στο ζευγάρι;
-Στο πεδίο του αθλητισμού: συνεχείς χαμένες ευκαιρίες για μια ομαδα ποδοσφαίρου π.χ., προετοιμάζουν ένα γκολ, ή με την έκλυση ενέργειας από τους ποδοσφαιριστές που χάνουν τις ευκαιρίες, αλλά και σε συνύφανση με ψυχολογικούς παράγοντες, τελικά αποτρέπουν το γκολ; (για να γίνουμε και λίγο πιο ανάλαφροι, στη φίλαθλη συνείδηση διαχρονικά είναι καταγεγραμμένο ως σύνηθες το φαινόμενο της ”τιμωρίας”: της απώλειας δηλαδή σωρείας ευκαιριών από τους παίκτες ενός συλλόγου, που τελικά -και παρά την πιο ορθολογική προσδοκία ότι θα στεφθούν και με γκολ- ακολουθούνται από την αντίθετη έκβαση: η ίδια δηλαδή η ομαδα που έχει χάσει πολλές ευκαιρίες, (να) δέχεται πρώτη γκολ.
Φυσικά, πάμπολλες άλλες εφαρμογές της ειδικής εκδοχής που ανέφερα θα μπορούσαν να καταγραφούν, σε πλείστα όσα πεδία. Και συνακόλουθα πολλές ακόμη σκέψεις. Και βέβαια, στατιστική υπάρχει διαθέσιμη. Αλλά δεν ειναι μόνο στατιστικό το ζήτημα, όπως κατεξοχήν μοιάζει π.χ. στο παράδειγμα των καιρικών φαινομένων: επιπλέον, μάλλον έχει στις περιπτώσεις των μη φυσικών φαινομένων, στη σφαίρα δηλαδή των ανθρώπινων πραγμάτων, σαφείς ψυχολογικές προεκτάσεις και αιτιολογίες (λιγότερες ή περισσότερες, και απλούστερες ή συνθετότερες, κατά περίπτωση). Βέβαια γενικά κάθε υποπερίπτωση του όλου θέματος μοιάζει να εμφανίζει τις δικές της ιδιαιτερότητες, και μάλιστα και τούτες εξαρτώμενες από τα χρονικά-χωρικά συμφραζόμενά της, ή από συναφή μεγέθη. Στο παρόν άρθρο έθιξα απλώς το ζήτημα της ισορροπίας και την ειδικότερη -συναφή- εκδοχή του εν είδει προβληματισμού.
Νάσος Κατσώχης