Βασικές γνώσεις για τον ιό του AIDS

24grammata.com/ ιατρική

Βασικές γνώσεις για τον ιό του AIDS

Το 1983 επιστήμονες ανακάλυψαν τον ιό HIV (Human Immunodeficiency Virus), ο οποίος προκαλεί το σύνδρομο της επίκτητης ανοσοανεπάρκειας AIDS.

Το ανοσοποιητικό σύστημα αποτελείται από πολλές ομάδες κυττάρων που βρίσκονται παντού μέσα στον οργανισμό και συνεργάζονται στενά μεταξύ τους. Στόχος τους είναι η προστασία του οργανισμού από εισβολείς (μικρόβια, ιούς, μύκητες κλπ.)

Ο HIV διαταρράσει σοβαρά την λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και το εξαντλεί. Έτσι μετά από μερικά χρόνια (σε ασθενείς χωρίς θεραπεία) το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενεί.

Τα επόμενα άρθρα εξηγούν με απλό τρόπο πώς λειτουργεί το ανοσοποιητικό σύστημα, πώς δρα ο HIV και πώς τα αντιρετροιϊκά φάρμακα λειτουργούν κατά του ιού.

Βασικές Γνώσεις για τον HIV (για αρχάριους)

1. Το Ανοσοποιητικό Σύστημα

Το ανοσοποιητικό σύστημα αποτελείται από πολλές ομάδες κυττάρων που βρίσκονται παντού μέσα στον οργανισμό και συνεργάζονται στενά μεταξύ τους. Στόχος τους είναι η προστασία του οργανισμού από εισβολείς (μικρόβια, ιούς, μύκητες κλπ.)

Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος ονομάζονται συλλογικά λευκά αιμοσφαίρια.

Μερικά από αυτά τα κύτταρα δεν είναι εξειδικευμένα και επιτίθενται σε εισβολείς αδιακρίτως. Δρουν ταχύτατα και είναι οι «μαχητές πρώτης γραμμής» για τον οργανισμό και αποτελούν περίπου το 60% του συνόλου των λευκών αιμοσφαιρίων.

Υπάρχει όμως μία άλλη ομάδα εξειδικευμένων κυττάρων, τα οποία είναι ικανά να αναγνωρίσουν κάθε μικροοργανισμό που έχει εισβάλει στο σώμα μας –και να το θυμούνται πολλά χρόνια αργότερα.

Αυτά τα κύτταρα ονομάζονται λεμφοκύτταρα και αποτελούν το 30% περίπου των λευκών αιμοσφαιρίων.

Υπάρχουν δύο μεγάλες ομάδες λεμφοκυττάρων: τα Β- και τα Τ-λεμφοκύτταρα.

Τα Β-λεμφοκύτταρα παράγουν ουσίες (μικρές πρωτεΐνες, τα αντισώματα) εναντίον των επιφανειών των ξένων κυττάρων. Τα αντισώματα αυτά κολλούν πάνω στα ξένα κύτταρα. Μια άλλη κατηγορία κυττάρων «σκουπιδιάρηδων», τα μακροφάγα, καταστρέφουν τα ξένα κύτταρα που έχουν επάνω τους κολλημένα αντισώματα.

Τα Β-λεμφοκύτταρα όμως δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα και χρειάζονται την συνεργασία των Τ-λεμφοκυττάρων.

Τα Τ-λεμφοκύτταρα, ανάλογα με το είδος των ουσιών που έχουν στην επιφάνειά τους (κυτταρική μεμβράνη), διακρίνονται στις υποομάδες CD4 και CD8.

Τα CD4 Τ-λεμφοκύτταρα, που ονομάζονται και «βοηθητικά» συνεργάζονται με τα Β-κύτταρα και τα κινητοποιούν για να δημιουργήσουν αντισώματα. Καταστροφή CD4 από οποιαδήποτε αιτία (ακτινοβολία, τοξικά φάρμακα, ιοί) οδηγεί σε ανεπαρκή λειτουργία και των Β-κυττάρων και συνεπώς σε ανεπαρκή προστασία του οργανισμού. Τα CD8 ονομάζονται και «κατασταλτικά» γιατί ελέγχουν την ένταση της αντιδράσεως των Β-κυττάρων, φέρνοντας έτσι μιαν ισορροποία στην διεγερτική δράση των CD4.

Μια τρίτη ομάδα λευκών αιμοσφαιρίων που έχει στην επιφάνειά της το μόριο CD4 είναι τα μακροφάγα. Καταστρέφουν ξένα κύτταρα που είναι επενδεδυμένα με αντισώματα (του οργανισμού) ή κύτταρα του οργανισμού, τα οποία έχουν προσβληθεί από ιούς.

2. Μοριακή βιολογία του HIV

Το 1983 επιστήμονες ανακάλυψαν τον ιό HIV (Human Immunodeficiency Virus), ο οποίος προκαλεί το σύνδρομο της επίκτητης ανοσοανεπάρκειας AIDS.

Οι ιοί είναι οι απλούστερες μορφές «ζωής». Στην ουσία είναι πακέτα με γενετικό υλικό. Αποτελούνται από ένα πρωτεϊνικό περίβλημα, που περικλείει έναν μικρό κύλινδρο. Μέσα σ’ αυτόν βρίσκεται το γενετικό υλικό του ιού. Σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς το γενετικό υλικό είναι ένα μακρύ μόριο που ονομάζεται DNA (δεσοξυ-ριβο-νουκλεϊνικό οξύ). Στον HIV κατ’ εξαίρεση το γενετικό υλικό βρίσκεται σε μορφή RNA (ριβο-νουκλεϊνικό οξύ).

Μαζί με το RNA ο πυρήνας του HIV περιέχει και λίγα μόρια απο τρεις σημαντικές πρωτεΐνες, που είναι απαραίτητες για να πάρει τον έλεγχο του κυττάρου που θα προσβάλλει και να πολλαπλασιαστέι μέσα του. Αυτές οι πρωτεΐνες που ονομάζονται και ένζυμα είναι η αντίστροφη μεταγραφάση (reverse transcriptase), η ενσωματάση (integrase) και η πρωτεάση (protease).

Ο ιός δεν είναι εξοπλισμένος με τα απαραίτητα υλικά (οργανίδια και χημικές ουσίες) για να πολλαπλασιαστεί αυτόνομα. Για να το επιτύχει πρέπει να μπει μέσα σε ένα ζωντανό κύτταρο, να πάρει τον έλεγχο του αναπαραγωγικού του μηχανισμού και να τον χρησιμοποιήσει για τους δικούς του σκοπούς.

Οι ιοί έχουν συγκεκριμένα κύτταρα-στόχους. Οι ιοί της ηπατίτιδας για παράδειγμα επιτίθενται στα ηπατοκύτταρα, της παρωτίτιδας στα κύτταρα των σιελογόνων αδένων κλπ.

Τα κύτταρα-στόχοι του HIV είναι κύτταρα που έχουν στην επιφάνειά τους το μόριο CD4. Αυτά είναι τα CD4 Τ-λεμφοκύτταρα και τα μακροφάγα.

Μόλις ο HIV μπει στον οργανισμό μέσω μίας πληγής, εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος και αναζητά κύτταρα-στόχους. Οι πρωτεΐνες της επιφανείας του αγγίζουν και ερευνούν όσα κύτταρα έλθουν σε επαφή μαζί τους. Όταν συναντήσουν ένα κύτταρο με το μόριο CD4 κολλούν πάνω του, ενώνονται με αυτό και αδειάζουν μέσα του το γενετικό τους υλικό και τα ένζυμά τους. Μέσω μιας πολύπλοκης διαδικασίας το ένζυμο αντίστροφη μεταγραφάση ετοιμάζει το γενετικό υλικό του ιού να ενσωματωθεί σε αυτό του κυττάρου. Στην ουσία μετατρέπει το ιικό RNAσε DNA. Σε ένα δεύτερο στάδιο το ένζυμο ενσωματάση λειτουργεί σαν ψαλίδι. Κόβει το κυτταρικό DNA και ενσωματώνει σ’ αυτό το ιικό DNA. Απο αυτό το σημείο η γενετική ταυτότητα του κυττάρου-στόχος έχει μεταβληθεί μόνιμα και εξυπηρετεί τον ιό.

Το κύτταρο δεν μπορεί πλέον να αντιληφθεί ότι μέσα του υπάρχει ξένο γενετικό υλικό και αρχίζει μαζί με το δικό του, να «διαβάζει» το ιικό DNA.

Από το ιικό DNA προκύπτουν οι πρωτεΐνες του ιού, οι οποίες συγκεντρώνονται μέσα στο κύτταρο-στόχος. Το τρίτο ιικό ένζυμο, η πρωτεάση τις κόβει σε λειτουργικά τμήματα. Σχηματίζονται νέοι ιοί μέσα στο κύτταρο, οι οποίοι αρχίζουν να εκβλαστάνουν σαν σταγόνες μέσα από την κυτταρική μεμβράνη. Το κύτταρο καταστρέφεται και οι ιοί απελευθερώνονται στο αίμα, όπου επιτίθενται σε νέους στόχους.

3. HIV και ανοσοποιητικό σύστημα

Ο HIV διαταρράσει σοβαρά την λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Σημαντικά κύτταρα (CD4 T-λεμφοκύτταρα και μακροφάγα) καταστρέφονται. Ουσίες που σε φυσιολογικές συνθήκες παράγονται από τα T-λεμφοκύτταρα και ενεργοποιούν τα Β- λεμφοκύτταρα, εκκρίνονται τώρα είτε σε τεράστιες, είτε σε πολύ μικρές ποσότητες. Η συμπεριφορά των Β-κυττάρων επηρεάζεται σοβαρά. Ο ιός ακόμη καταστρέφει πολλά «κύτταρα μνήμης» από την ομάδα των CD4 T-λεμφοκυττάρων. Έτσι το επίπεδο της ανοσίας πέφτει σημαντικά.

Παρότι το ανοσοποιητικό παράγει αντισώματα κατά του ιού, αυτά είναι αναποτελεσματικά, επειδή ο ιός αλλάζει εμφάνιση πολύ γρήγορα (μεταλλάσσεται). Έτσι ο HIV βρίσκεται πάντοτε ένα βήμα μπροστά από το ανοσοποιητικό σύστημα.

Η βαθμιαία ελάττωση του αριθμού των CD4 Τ-λεμφοκυττάρων οδηγεί στην εμφάνιση ευκαιριακών λοιμώξεων.

4. Εξέλιξη της λοιμώξεως από HIV

Οξεία λοίμωξη

Όταν ο HIV μπει στον οργανισμό πολλαπλασιάζεται σε τεράστιους αριθμούς. Δισεκατομμύρια νέοι ιοί σχηματίζονται καθημερινά και δισεκατομμύρια CD4 Τ-λεμφοκύτταρα καταστρέφονται επίσης. Μέσα σε 2-12 εβδομάδες το 50% περίπου των ασθενών εμφανίζει μη ειδικά συμπτώματα, κυρίως πυρετό, διόγκωση των λεμφαδένων, φαρυγγίτιδα, εξάνθημα, πόνους στους μύες και τις αρθρώσεις. Περίπου 12-15 εβδομάδες αργότερα η αρχική, οξεία φάση παρέρχεται και εγκαθίσταται στον οργανισμό μια λεπτή ισορροπία: όσα κύτταρα καταστρέφονται, αντικαθίστανται συνεχώς.

Όμως, παρά την επιφανειακή ηρεμία, η μάχη κατά του ιού συνεχίζεται μέσα στους λεμφαδένες. Υπολογίζεται ότι 10-300 εκατομμύρια ιών σχηματίζονται καθημερινά και ότι περίπου 2 δις CD4 Τ-λεμφοκύτταρα καταστρέφονται στο ίδιο χρονικό διάστημα.

Χρόνια λοίμωξη

Η συνεχιζόμενη μάχη κατά του HIV εξαντλεί το ανοσοποιητικό σύστημα. Έτσι μετά από μερικά χρόνια (σε ασθενείς χωρίς θεραπεία) χάνεται η ισορροπία ανάμεσα στον HIV και τα CD4 κύτταρα. Οι αριθμοί του ιού στο αίμα (ιικό φορτίο) αυξάνονται σταδιακά, ενώ ο αριθμός των CD4 κυττάρων ελαττώνεται. Επειδή τα τελευταία είναι υπεύθυνα για την προστασία του οργανισμού από εισβολείς, όσο χαμηλότερος ο αριθμός τους, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος για λοιμώξεις. CD4 λιγότερα από 200/μl είναι μια ιδιαίτερα επικίνδυνη κατάσταση και επιβάλλεται να ληφθούν αμέσως μέτρα.

5. Αντι-ιικοί στόχοι

Το ιδανικό φάρμακο κατά του HIV θα ήταν ένα αποτελεσματικό εμβόλιο, που θα εμπόδιζε την εγκαταστασή του στον οργανισμό. Παρότι γίνεται έρευνα προς αυτή την κατεύθυνση, ακόμη δεν υπάρχουν αποτελέσματα.

Έτσι, μέχρι στιγμής, για να πολεμήσει κανείς τον HIV πρέπει να του επιτεθεί την περίοδο κατά την οποία αυτός είναι ενεργός, «ζωντανός». Όταν δηλαδή βρίσκεται μέσα σε ένα κύτταρο και πολλαπλασιάζεται. Σήμερα τα πιο αποτελεσματικά φάρμακα στοχεύουν κατά των ενζύμων τα οποία χρησιμοποιεί ο HIV για να χειριστεί το κύτταρο-στόχος. Αυτά είναι η αντίστροφη μεταγραφάση και η πρωτεάση.

Οι αναστολείς της αντίστροφης μεταγραφάσης σταματούν το προκαταρκτικό στάδιο κατά το οποίο το ιικό RNA μετατρέπεται σε DNA. Ο πολλαπλασιασμός του ιού σταματά σε πολύ αρχικό στάδιο.

Οι αναστολείς της πρωτεάσης δρουν πολύ αργότερα, όταν πια έχουν σχηματιστεί οι ιικές πρωτεΐνες. Εμποδίζουν τον τεμαχισμό των ιικών πρωτεϊνών σε λειτουργικά τμήματα, επομένως δεν σχηματίζονται ιοί.

Αυτά τα φάρμακα δίνονται σε συνδυασμούς. Επειδή είναι πολύ ισχυρά έχουν συχνά παρενέργειες, πράγμα που σημαίνει ότι οι ασθενείς πρέπει να βρίσκονται υπό ιατρικό έλεγχο.

Μια πιο καινούργια ομάδα φαρμάκων στοχεύει στο να εμποδίσει τον ιό να συνδεθεί με την επιφάνεια των Τ λεμφοκυττάρων και να μπει μέσα τους. Αυτά τα φάρμακα ονομάζονται αναστολείς της εισόδου.

Πηγή: www.hiv.gr