Βενζίνη – Μόλυβδος (Pb) – Καταλύτης – Πλατίνα;

24grammata.com / ιστορία του αυτοκινήτου/ ζωή των λέξεων

γράφει ο Γιώργος Δαμιανός (το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό 4τροχοι)

Η βενζίνη είναι ένα πτητικό (δηλαδή, εξαερώνεται εύκολα) υγρό που παράγεται από την απόσταξη του πετρελαίου. Η καταγωγή της λέξης ξεκινά από τα Αραβικά: luben dgiawi (μτφ: το λιβάνι της Ιάβας). Αρχικά, προσδιόριζε τη μυρωδιά ενός δενδρυλίου (styrax benzoe), που φύεται στην περιοχή της Ιάβας και της Σουμάτρας. Το 1833 ο Γερμανός χημικός E. Mitscherlich θα μετατρέψει το luben dgiawi, σε benjoin (το -lu-, από το luben,  θα “κοπεί”, γιατί εσφαλμένα θεωρήθηκε ως άρθρο). Έτσι, εξαιτίας αυτού του λάθους δημιουργήθηκε το θέμα μπενζ και απ΄ εδώ παρήχθησαν πολλές λέξεις, όπως: βενζόη (το φυτό), βενζόλη, βενζίνη, βενζινοκινητήρας, βενζιναντλία (πρωτοεμφανίστηκε το 1905, από την S.F. Bowser & Co), βενζινάδικο και πολλές άλλες.

Ένα από τα πρόσθετα μέταλλα που περιέχονται στη βενζίνη είναι και ο Μόλυβδος (Pb). Πρόκειται για μία από τις αρχαιότερες (γραμμένες) λέξεις. Μαρτυρείται στη Μυκηναϊκή ως mo-ri-wo-do. Υπάρχουν δείγματα μολύβδου από το 6500 π.Χ., αναφέρεται σε αιγυπτιακούς παπύρους (1550 π.Χ.) καθώς και στο βιβλίο της Eξόδου (Shemoth), της Παλαιάς Διαθήκης.

Ο μόλυβδος, όμως, είναι τοξικό μέταλλο, αρκετά επιβλαβές για τον οργανισμό: βλάπτει το νευρικό σύστημα, ιδίως των παιδιών, προκαλεί σχιζοφρένειες, νεφροπάθειες και πλήττει το κυκλοφορικό. Στα πανεπιστημιακά εργαστήρια δε δίνουν ποτέ στις γυναίκες να επεξεργαστούν το μόλυβδο (θεωρείται υπερβολικά ζημιογόνο για τη γονιμότητα των γυναικών).

Μα, γιατί χρησιμοποιούσαν τόσα χρόνια μόλυβδο στη βενζίνη; Επειδή έπρεπε να αυξηθούν οι αριθμοί των οκτανίων, ώστε να αντέχει, η βενζίνη, στις υψηλές θερμοκρασίες και να μην προκληθεί αυτανάφλεξη εξαιτίας της υψηλής συμπίεσης. Επίσης, ο μόλυβδος χρησίμευε και ως λιπαντικό για τις έδρες των βαλβίδων.

Και τώρα με την αμόλυβδη βενζίνη σωθήκαμε; Τα πράγματα δεν είναι τόσα απλά. Μπορεί να γλυτώσαμε από την τοξικότητα του μολύβδου αλλά πολλαπλασιάστηκαν οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες, που βρίσκονται στην αμόλυβδη βενζίνη και είναι καρκινογόνοι. Η χρήση της αμόλυβδης βενζίνης δεν επιβλήθηκε για να σωθούμε εμείς, αλλά για να σωθούν … οι καταλύτες, που καταστρέφονται από τον μόλυβδο.

Καταλύτης (αντιδάνειο από το αγγλ. catalyst < κατά + λύω)

Ως καταλύτης, γενικά, ορίζεται η ουσία που προκαλεί ή επιταχύνει μία χημική αντίδραση. Άλλωστε, η φρ. «ο τάδε λειτούργησε ως καταλύτης», δηλώνει ότι κάποιος βοήθησε στο να επιταχυνθεί μία υπόθεση. Ο καταλύτης των αυτοκινήτων είναι μία συσκευή που τοποθετείται στην εξάτμιση και μέσω χημικών αντιδράσεων κατακρατά τις ρυπογόνες ουσίες των καυσαερίων. Δεν είναι τίποτα άλλο από «σφουγγαράκια» (πορώδες κεραμικό υλικό) Ροδίου(Rd) και Πλατίνας (Pt). Η λ. πλατίνα παράγεται από το ισπ. plata: ασήμι > υποκ. platina .Αυτό το ευγενές μέταλλο ανακαλύφθηκε από τους Ισπανούς στην Κολομβία. Μέχρι το 1748 το πέταγαν, γιατί το θεωρούσαν «άχρηστο» ασήμι. Τη χρόνια εκείνη εκτιμήθηκε από τον Antonio de Ulloa και αναγνωρίστηκε ως μέταλλο ισάξιο με το χρυσό