Βιβλία αυτοβοήθειας: Γίνετε ο θεραπευτής του εαυτού σας

Γεώργιος Ευσταθίου
Ψυχολόγος – Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας

Υποφέρουν πολλοί άνθρωποι από ψυχολογικά προβλήματα;

Σε κάθε δεδομένη στιγμή περίπου 10 τοις εκατό του γενικού πληθυσμού υποφέρει από κατάθλιψη, ενώ περισσότερο από 10 τοις εκατό υποφέρει από κάποια διαταραχή που σχετίζεται με το άγχος. Ταυτόχρονα πολλοί άλλοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν μία ποικιλία προσωπικών δυσκολιών και ψυχολογικών προβλημάτων, τα οποία σχετίζονται με τις σχέσεις τους με τους άλλους, τη διατροφή τους, τη σεξουαλική τους ζωή, τις σωματικές επιπτώσεις του στρες ή ακόμη και με τη συνολική λειτουργία του εαυτού τους. Η συχνότητα και η έκταση των δυσκολιών αυτών καθιστά επιτακτική την ανάγκη για παρεμβάσεις αποδεδειγμένης αποτελεσματικότητας.

Ποιες είναι οι παραδοσιακές μορφές αντιμετώπισης ενός ψυχολογικού προβλήματος;

Παραδοσιακά διακρίνονται δύο μορφές παρέμβασης για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών προβλημάτων: η ψυχοθεραπεία και η φαρμακευτική αγωγή. Υπάρχουν πολλές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που βασίζονται σε διαφορετικές αρχές.

Γιατί τα φάρμακα δεν αρκούν;

Η φαρμακευτική αγωγή είναι πολύ χρήσιμη όταν το άτομο αντιμετωπίζει μία περίοδο κρίσης ή έξαρσης του προβλήματος, αλλά γενικά θεωρείται ότι η μακροπρόθεσμη χρήση φαρμάκων δεν είναι πάντοτε ωφέλιμη. Η ψυχοθεραπεία παρότι έχει εξίσου καλή αποτελεσματικότητα με τα φάρμακα πλεονεκτεί ως προς τη διατήρηση του θεραπευτικού αποτελέσματος στο χρόνο. Επίσης τα φάρμακα αρκετές φορές προκαλούν ανεπιθύμητες ενέργειες και γενικότερα προάγουν την ψυχολογική εξάρτηση από μία χημική ουσία, καθώς το άτομο αποδίδει τη βελτίωση στην εξωγενή επίδραση της ουσίας που λαμβάνει. Τέλος τα φάρμακα δεν έχουν καμία χρησιμότητα σε μία σειρά προσωπικών δυσκολιών που δεν κατατάσσονται στις ψυχικές διαταραχές, όπως τα προβλήματα ζεύγους, αλλά και στην κατηγορία εκείνη των ψυχικών διαταραχών που αφορούν τη γενικευμένη λειτουργικότητα της προσωπικότητας του ατόμου.

Τι είναι η ψυχανάλυση;

Η ψυχανάλυση είναι μία από τις πολλές μορφές ψυχοθεραπείας που βασίζεται στη θεωρία του Freud, όπως και οι λεγόμενες ψυχαναλυτικές ή ψυχοδυναμικές ψυχοθεραπείες. O Freud και οι οπαδοί του άσκησαν για μακρό χρονικό διάστημα μεγάλη επίδραση στο χώρο της ψυχοθεραπείας. Η θεραπεία που προσέφεραν ήταν μακροχρόνια και απαιτούσε συχνή επαφή του πελάτη με τον ψυχοθεραπευτή (διαρκούσε συνήθως χρόνια και απαιτούνταν δύο ή περισσότερες συνεδρίες την εβδομάδα) καθώς γινόταν προσπάθεια να εντοπιστούν οι ρίζες των προβλημάτων που αντιμετώπιζε το άτομο ανατρέχοντας στην παιδική του ηλικία. Κατά συνέπεια, αυτές οι μορφές θεραπειών απευθύνονταν μόνο σε όσους είχαν την απαιτούμενη οικονομική ευχέρεια, ενώ παράλληλα οι θεραπευτές που ακολουθούσαν αυτήν την προσέγγιση δεν ενδιαφέρθηκαν αρκετά να αποδείξουν με επιστημονικό τρόπο την αποτελεσματικότητά της.

Τι είναι η γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία;

Ως αντίδραση στην έλλειψη επαρκών επιστημονικών δεδομένων για την αποτελεσματικότητα της ψυχανάλυσης και των ψυχοδυναμικών ψυχοθεραπειών γενικότερα, κατά τη δεκαετία του ’50 και του ’60 αναπτύχθηκε μία νέα μορφή ψυχοθεραπείας που ονομαζόταν “Θεραπεία της Συμπεριφοράς”. Η προσέγγιση αυτή είχε δύο βασικά χαρακτηριστικά: Έδινε έμφαση στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων αυτών καθαυτών και βασιζόταν στα πορίσματα της επιστήμης της ψυχολογίας, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην επιστημονική τεκμηρίωση των χρησιμοποιούμενων τεχνικών.

Κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’60 και στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ο A.T. Beck εισήγαγε τη “Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία”, η οποία έδινε έμφαση στον τρόπο σκέψης του ατόμου. Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία βασίζεται στην αρχή ότι νοητικές λειτουργίες, δηλαδή το νόημα που δίνουμε σε μία κατάσταση, οι σκέψεις που κάνουμε γύρω από αυτή, οι νοητικές εικόνες που σχηματίζουμε, αλλά και οι γενικότερες αντιλήψεις και πεποιθήσεις μας καθορίζουν τη συμπεριφορά μας και τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις. Τα τελευταία χρόνια υπήρξε μία σύγκλιση της γνωσιακής ψυχοθεραπείας και της θεραπείας της συμπεριφοράς, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα σώμα κλινικής πρακτικής και θεωρίας που ονομάζεται “Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία”.

Σε ποιες περιπτώσεις είναι χρήσιμη η γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία;

Η γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία υποβλήθηκε σε αυστηρότατο επιστημονικό έλεγχο και αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματική. Σήμερα εφαρμόζεται με επιτυχία σε μία σειρά ψυχολογικών προβλημάτων όπως οι διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος, η κατάθλιψη, οι διαταραχές διατροφής, οι διαταραχές προσωπικότητας, οι διαταραχές της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας, η χρήση ουσιών, τα προβλήματα ζεύγους, τα σωματικά προβλήματα που σχετίζονται με ψυχολογικούς παράγοντες, οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες, τα προβλήματα της τρίτης ηλικίας, η παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια, η αντιμετώπιση των ψυχολογικών κρίσεων κ.ά.

Γιατί υπάρχουν τα βιβλία αυτοβοήθειας;

Παρότι σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας δυνατότητες παρέμβασης αποδεδειγμένης αποτελεσματικότητας, οι οποίες βασίζονται στη γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία, υφίσταται ακόμη το πρόβλημα να καταστούν οι δυνατότητες αυτές διαθέσιμες σε όλους τους ενδιαφερόμενους. Ένα από τα κύρια εμπόδια είναι το οικονομικό κόστος. Παρότι η γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία είναι πολύ οικονομικότερη από την ψυχανάλυση και τις ψυχοδυναμικές ψυχοθεραπείες, καθώς έχει πολύ μικρότερη διάρκεια και συνήθως δεν απαιτείται παραπάνω από μία συνάντηση με τον ειδικό ανά εβδομάδα, το κόστος παραμένει σχετικά υψηλό.

Η κοινότητα των γνωσιακών – συμπεριφοριστών ψυχοθεραπευτών αντέδρασε σε αυτήν την κατάσταση παρουσιάζοντας τις αρχές και τις τεχνικές της γνωσιακής – συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας σε εγχειρίδια αυτοβοήθειας, προκειμένου να είναι διαθέσιμες στο ευρύτερο δυνατό κοινό. Αυτό είναι εφικτό επειδή οι μέθοδοι της γνωσιακής – συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας είναι τόσο απλές που μπορούν να διδαχθούν σε έναν επιμελή αναγνώστη ακόμη και από έναν έντυπο οδηγό.

Τι είναι τα βιβλία αυτοβοήθειας;

Τα εγχειρίδια αυτοβοήθειας είναι πρακτικοί, βήμα προς βήμα οδηγοί αντιμετώπισης ψυχολογικών προβλημάτων, οι οποίοι είναι σχεδιασμένοι ώστε να διευκολύνουν την επίτευξη και τη διατήρηση της επιθυμητής αλλαγής χωρίς την παρέμβαση ενός ειδικού ψυχικής υγείας. Κύριοι στόχοι κάθε προγράμματος αυτοβοήθειας είναι να κατανοήσει το άτομο σε βάθος τη φύση των προβλημάτων του και να μάθει αποτελεσματικές τεχνικές προκειμένου να τα αντιμετωπίσει. Οι τεχνικές εντάσσονται σε ένα συστηματικό πρόγραμμα θεραπείας, το οποίο καλείται να εφαρμόσει το άτομο ακολουθώντας τις οδηγίες που δίνονται.

Ποια είναι η φιλοσοφία των βιβλίων αυτοβοήθειας;

Τα εγχειρίδια αυτοβοήθειας βασίζονται στην αξιοποίηση της αυτορρυθμιστικής ικανότητας, δηλαδή στον εγγενή μηχανισμό αυτορρύθμισης του ατόμου που του επιτρέπει να διατηρεί τη λειτουργικότητά του και να προσαρμόζεται στις συνθήκες της ζωής του. Κάποιες φορές ο μηχανισμός αυτό χρειάζεται “έξωθεν” συστηματική παρέμβαση προκειμένου να μπορέσει να επιτελέσει ξανά το ρόλο του ως ρυθμιστικού στοιχείου προσαρμογής. Αυτή η εξωτερική συστηματική παρέμβαση ονομάζεται αυτοδιαχείριση και ορίζεται ως η εξειδικευμένη στήριξη του ατόμου προκειμένου να αντιμετωπίσει δυσκολίες προσαρμογής που υπερβαίνουν τις δυνατότητες της αυτορρυθμιστικής του ικανότητας. Υπό αυτήν την έννοια, η φιλοσοφία πίσω από τα προγράμματα αυτοβοήθειας αποτελεί μία ειδική περίπτωση αυτοδιαχείρισης και είναι σύστοιχη με την ουσία της γενικότερης συλλογιστικής που ακολουθείται στη γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία. Το άτομο συμμετέχει στη θεραπεία ως ισότιμος συνεργάτης στην παραδοσιακή μορφή των συναντήσεων με το θεραπευτή και ως κύριος υπεύθυνος για την πρόοδο της θεραπείας στην μορφή των προγραμμάτων αυτοβοήθειας. Αυτό προάγει την τάση του ατόμου για αυτοπραγμάτωση, αυτοοριοθέτηση, αυτοϋπευθυνότητα και αυτονομία, σε αντίθεση με τον παραδοσιακό ρόλο του παθητικού αποδέκτη θεραπευτικών υπηρεσιών, όπως συμβαίνει στη φαρμακοθεραπεία ή σε παλαιότερες μορφές ψυχοθεραπείας.

Πώς πρέπει χρησιμοποιήσω ένα βιβλίο αυτοβοήθειας;

Για να ξεπεράσετε ένα ψυχολογικό πρόγραμμα χρειάζεται χρόνος, προσπάθεια και επιμονή. Δεν αρκεί να διαβάσετε το βιβλίο, πρέπει να εξασκηθείτε στις τεχνικές που παρουσιάζονται και να βεβαιωθείτε ότι ακολουθείτε τις απαιτήσεις του προγράμματος. Μία καλή γενική στρατηγική είναι να διαβάσετε πρώτα όλο το βιβλίο προκειμένου να εξοικειωθείτε με το περιεχόμενό του και στη συνέχεια να ακολουθήσετε βήμα προς βήμα τις τεχνικές που παρουσιάζονται, προσέχοντας να έχετε κατακτήσει επαρκώς την κάθε τεχνική πριν προχωρήσετε στην επόμενη.

Ιδιαίτερη επιμονή θα πρέπει να δείξετε όταν σας φαίνεται δύσκολο να ακολουθήσετε τις προτάσεις του προγράμματος, ενώ αν δείτε ότι δεν μπορείτε να αντεπεξέλθετε στις απαιτήσεις ενός βήματος, ίσως θα ήταν προτιμότερο να επαναλάβετε το προηγούμενο βήμα. Δε θα πρέπει να βιάζεστε να ολοκληρώσετε το πρόγραμμα. Σε γενικές γραμμές προσπαθήστε να ακολουθήσετε τον προτεινόμενο ρυθμό, αλλά το βασικό δεν είναι να ολοκληρώσετε γρήγορα το πρόγραμμα, αλλά να σημειώσετε πρόοδο. Επίσης δε θα πρέπει να περιμένετε την επιτυχία από τη μία στιγμή στην άλλη. Η αλλαγή απαιτεί χρόνο και δεν είναι αναμενόμενο να υπάρξουν θεαματικά αποτελέσματα από πολύ νωρίς. Τέλος θα πρέπει να θυμάστε ότι η πρόοδος που θα σημειώνετε θα παρουσιάζει διακυμάνσεις. Μην περιμένετε μία καθημερινή ομαλή και σταθερή γραμμική βελτίωση, καθώς θα υπάρξουν διαστήματα που τα πράγματα θα πηγαίνουν καλά, διαστήματα στασιμότητας, αλλά και διαστήματα δυσκολιών και επιδείνωσης. Τα διαστήματα κατά τα οποία θα συναντήσετε δυσκολίες δε θα πρέπει να σας προκαλούν απογοήτευση, καθώς αποτελούν φυσιολογικό μέρος της διαδικασίας αλλαγής.

Τα βιβλία αυτοβοήθειας αναπτύχθηκαν για να αντικαταστήσουν τους ψυχοθεραπευτές;

Τα βιβλία αυτοβοήθειας είναι μία ακόμη μορφή παρέμβασης και δεν αποσκοπούν να αντικαταστήσουν τους ψυχοθεραπευτές. Κανένα βιβλίο δεν μπορεί να καλύψει όλο το εύρος της εμπειρίας της ψυχοθεραπείας. Πολλοί άνθρωποι διαπιστώνουν ότι ένα βιβλίο αυτοβοήθειας δεν αρκεί για να καλύψει όλες τις ανάγκες τους και κρίνουν ότι θα τους ήταν χρήσιμη περισσότερη συστηματική βοήθεια από έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Ωστόσο ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις η επαφή με το βιβλίο αυτοβοήθειας και η εξοικείωση με τις τεχνικές αποτελεί ένα πολύ καλό πρώτο βήμα για την περαιτέρω δουλειά σε συνεργασία με τον ειδικό.

Σε ποιους απευθύνονται τα βιβλία αυτοβοήθειας;

Τα βιβλία αυτοβοήθειας απευθύνονται σε όλους τους ανθρώπους που υποφέρουν σιωπηλά και δεν μπορούν να λάβουν την κατάλληλη βοήθεια παρά τις αναζητήσεις τους. Αν δεν μπορείτε να λάβετε συστηματική βοήθεια επειδή αισθάνεστε αμηχανία να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας, επειδή δεν υπάρχει ένας κατάλληλος τέτοιος ειδικός στην περιοχή που ζείτε ή ακόμη και για οικονομικούς λόγους, ένα βιβλίο αυτοβοήθειας είναι πιθανό να σας προσφέρει μία διέξοδο. Ακόμη και αν δεν μπορέσετε να ξεπεράσετε το πρόβλημα μόνοι σας, ίσως το βιβλίο να σας ενθαρρύνει να σκεφτείτε τι όφελος θα είχατε από την ψυχοθεραπεία ή κάποια άλλη μορφή θεραπείας.

Πόσο αποτελεσματικά είναι τα βιβλία αυτοβοήθειας;

Είναι γεγονός ότι δεν υπάρχουν πολλές εμπειρικές έρευνες που να τεκμηριώνουν την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αυτοβοήθειας. Ωστόσο υπάρχουν ολοένα αυξανόμενες ενδείξεις ότι τα βιβλία αυτοβοήθειας μπορούν να προσφέρουν βοήθεια αν είναι οργανωμένα κατά τρόπο που να επιτρέπουν στον αναγνώστη να παρακολουθήσει το πρόγραμμα με το δικό του ρυθμό και στο βαθμό που αναγνώστης αφιερώνει τον χρόνο και την προσπάθεια που απαιτείται για να μάθει να εφαρμόζει τις τεχνικές που παρουσιάζονται.

Γενικά για ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων τα βιβλία αυτοβοήθειας δείχνουν να αρκούν για να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους χωρίς επαγγελματική βοήθεια. Ωστόσο ορισμένοι άνθρωποι δε βοηθούνται ή σημειώνουν πολύ μικρή πρόοδο. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι δυνατόν το άτομο να απευθυνθεί για κατευθυνόμενη αυτοβοήθεια, δηλαδή να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα αυτοβοήθειας με την υποστήριξη και την καθοδήγηση ενός ειδικού ψυχικής υγείας. Αν και αυτό δεν αποδειχθεί αποτελεσματικό, το επόμενο βήμα είναι η ατομική ψυχοθεραπεία.

Είναι σίγουρο ότι θα τα καταφέρω χρησιμοποιώντας ένα βιβλίο αυτοβοήθειας;

Δεν είναι όλα τα προβλήματα το ίδιο εύκολο να αντιμετωπιστούν. Σε γενικές γραμμές είναι πιο εύκολο να αντιμετωπίσουμε μόνοι μας προβλήματα που αφορούν σε μία συγκεκριμένη μόνο περιοχή της ζωής μας. Όσο πιο γενικό είναι το πρόβλημα και όσους περισσότερους τομείς της ζωής μας επηρεάζει τόσο πιο δύσκολη είναι η αντιμετώπισή του. Αυτό σημαίνει ότι το να χρειαστεί να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό δεν είναι ένδειξη προσωπικής αδυναμίας, αλλά της πολυπλοκότητας του προβλήματος που αντιμετωπίζουμε. Ακόμη όμως και αν τελικά χρειαστείτε τη βοήθεια ενός ειδικού θα υπάρχουν πολλά πράγματα που θα έχετε μόνοι σας για να βοηθήσετε τον εαυτό σας ή για να μην αφήσετε τα πράγματα να χειροτερέψουν.

Με ποιον άλλο τρόπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα βιβλίο αυτοβοήθειας;

Πολλές φορές τα βιβλία αυτοβοήθειας χρησιμοποιούνται υπό την καθοδήγηση ενός ειδικού ψυχικής υγείας, ως συμπληρωματικό συστατικό της παραδοσιακής ψυχοθεραπείας. Με αυτόν τον τρόπο αυξάνεται η αποτελεσματικότητα της θεραπείας και μειώνεται η διάρκειά της και συνεπώς το κόστος της. Επίσης έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμα σε περιπτώσεις συγγενών και φίλων που ενδιαφέρονται για το πρόσωπο που αντιμετωπίζει το πρόβλημα, προκειμένου να ενημερωθούν αλλά και να μάθουν ποια στάση πρέπει να τηρούν.

Πώς μπορώ να γνωρίζω ποιο βιβλίο είναι κατάλληλο για εμένα;

Σε μερικές περιπτώσεις είναι δυνατόν να μην είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε την ακριβή φύση του προβλήματος που μας απασχολεί. Αφιερώστε λίγο χρόνο για να ξεφυλλίσετε τα βιβλία που σας προτείνουμε παρακάτω, προκειμένου να δείτε ποιο είναι αυτό που ταιριάζει στις δικές σας δυσκολίες, αλλά και στη δική σας νοοτροπία, καθώς δεν είναι όλα τα βιβλία γραμμένα με τον ίδιο τρόπο.

Επίσης, αν διατηρείτε φοιτητική ιδιότητα μπορείτε να απευθυνθείτε στην Υπηρεσία Τηλεσυμβουλευτικής του δικτυακού τόπου του Εργαστηρίου Ψυχολογικής Συμβουλευτικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών προκειμένου να σας γίνουν προτάσεις από ειδικούς για βιβλία αυτοβοήθειας κατάλληλα για το πρόβλημα που αντιμετωπίζετε. Όσοι δεν είναι φοιτητές μπορούν να αποστέλλουν μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μέσω του δικτυακού τόπου του Ινστιτούτου Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς.

Πώς μπορώ να βεβαιωθώ για την ποιότητα ενός βιβλίου αυτοβοήθειας;

Η κίνηση για την ανάπτυξη προγραμμάτων αυτοβοήθειας σε μορφή βιβλίου έχει δεχθεί ευρεία κριτική, κυρίως λόγω της σωρείας των βοηθημάτων που έχουν εκδοθεί. Τα βιβλία αυτά διαφέρουν σημαντικά ως προς την ποιότητα και την καταλληλότητά τους με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο για τον ενδιαφερόμενο να επιλέξει ένα χρήσιμο βιβλίο. Στο παράρτημα που ακολουθεί παρατίθεται εκτενής κατάλογος βιβλίων αυτοβοήθειας με γνωσιακές – συμπεριφοριστικές τεχνικές, τα οποία είναι γραμμένα από διακεκριμένους επιστήμονες και έχουν μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα.

——————————————————————————–

Επιλογές βιβλίων αυτοβοήθειας:

Σειρά: Αυτοεκπαίδευση και ψυχολογική βοήθεια. Υπεύθυνη: Α. Καλαντζή – Αζίζι

Blaszczynski, A. (2003). Τζόγος – ξεπερνώντας το πάθος για τα τυχερά παιχνίδια: Ένας οδηγός αυτοβοήθειας (Α. Καλαντζή – Αζίζι Επιμ. Έκδ., Ν. Βουλαλάς Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Overcoming Compulsive Gambling. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1998).

Gilbert, P. (1999). Ξεπερνώντας την κατάθλιψη: Ένας οδηγός αυτοβοήθειας με γνωστικές-συμπεριφοριστικές τεχνικές (Δ. Μόνος Επιμ. Έκδ., Κ. Αγγελή, & Γ. Ευσταθίου Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Overcoming Depression. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1997).

Kennerley, H. (1999). Ξεπερνώντας το άγχος: Ένας οδηγός αυτοβοήθειας με γνωστικές-συμπεριφοριστικές τεχνικές (Μ. Χαρίτου-Φατούρου Επιμ. Έκδ., Γ. Ευσταθίου, & Κ. Αγγελή Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Overcoming Anxiety. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1997).

Neuhaus, C. (1999). Το υπερκινητικό παιδί και τα προβλήματά του: Γνωσιακή – συμπεριφοριστική προσέγγιση (M. Ζαφειροπούλου Επιμ. Έκδ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Das Hyperaktive Kind. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1996).

Silove, D., & Manicavasagar, V. (2000). Ξεπερνώντας τον πανικό: Ένας οδηγός αυτοβοήθειας με γνωστικές-συμπεριφοριστικές τεχνικές (Θ. Καλπάκογλου Επιμ. Έκδ., Ν. Βουλαλάς Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Overcoming Panic. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1997).

Σειρά: Βιβλιοθεραπεία. Υπεύθυνος: Γ. Σίμος

Hope D., Heimberg R. ,Juster H., Turk C. (2009). Αντιμετώπισε το κοινωνικό άγχος. Μια γνωστική-συμπεριφορική θεραπευτική προσέγγιση – Εγχειρίδιο αυτοβοήθειας (Γκόγκα Π.,Κωνσταντινίδης Λ. Μτφ). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. (Τίτλος πρωτότυπου: Managing social anxiety: A Cognitive – Behavioral Therapy Approach. Client workbook. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 2004)

Alberti., R., & Emmons, M. (2002). Δικαίωμά Σας! Ένας οδηγός για περισσότερο ισότιμες σχέσεις (Γ. Σίμος Επιμ. Έκδ., Ν. Νικολαΐδης Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. (Τίτλος πρωτοτύπου: Your perfect right: a guide to assertive living. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1993).

Beck, Α. Τ. (1996). Δεν αρκεί μόνο η αγάπη (Γ. Σίμος Επιμ. Έκδ., Χ. Μουτζούκης Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. (Τίτλος πρωτοτύπου: Love is never enough. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1988).

Burns, D. D. (1997). Αισθανθείτε καλά! (Γ. Σίμος Επιμ. Έκδ., Μ. Χήρα Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. (Τίτλος πρωτοτύπου: Feeling Good. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1980).

Fairburn, C. (1999). Βουλιμία, ξανακερδίστε τον έλεγχο (Γ. Σίμος Επιμ. Έκδ., Μ. Χήρα Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. (Τίτλος πρωτοτύπου: Overcoming binge eating. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1995).

Garner, A. (2001). Η τέχνη της επικοινωνίας (Γ. Σίμος Επιμ. Έκδ., Β. Λαμπάδη Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. (Τίτλος πρωτοτύπου: Conversationally speaking. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1995).

Kaplan, H. S. (1995). Πώς να ξεπεράσετε την πρόωρη εκσπερμάτιση (Γ. Σίμος Επιμ. Έκδ. Μτφ.). Aθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. (Τίτλος πρωτοτύπου: How to overcome premature ejaculation. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1989).

Lamagnere, F. (1999). Μανίες, φοβίες και έμμονες ιδέες (Γ. Σίμος, Επιμ. Έκδ., Μ. Χήρα, Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. (Τίτλος πρωτοτύπου: Manies, peurs et idees fixes. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1994).

Young, J. E., & Klosko, J. S. (1996). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας (Γ. Σίμος, Επιμ. Έκδ., Μ. Χήρα, Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. (Τίτλος πρωτοτύπου: Reinventing your life. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1993).

Σειρά: Αντιμετώπιση προβλημάτων παιδιού και εφήβου. Υπεύθυνη: Β. Παπαδιώτου – Αθανασίου

Herbert, M. (2004). Τα παιδιά μπροστά στο πένθος και την απώλεια (Β. Παπαδιώτη – Αθανασίου Επιμέλεια, Α. Κ. Αγγελή, & Γ. Η. Ευσταθίου Μετάφραση). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Έτος πρωτότυπης έκδοσης 1996).

Herbert, M. (2004). Εκπαιδεύοντας τα παιδιά στην χρήση τουαλέτας (Β. Παπαδιώτη – Αθανασίου Επιμέλεια, Γ. Η. Ευσταθίου, & Α. Κ. Αγγελή Μετάφραση). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Έτος πρωτότυπης έκδοσης 1996).

Herbert, M. (1996). Διατροφή και ύπνος των παιδιών (Β. Παπαδιώτη – Αθανασίου Επιμ. Έκδ., Θ. Τσοβίλη Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Coping with children’s feeding problems and bedtime battles. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1996).

Herbert, M. (1996). Οι καυγάδες των παιδιών (Β. Παπαδιώτη – Αθανασίου Επιμ. Έκδ., Θ. Τσοβίλη Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Fending and fighting: A guide to the management of aggression and quarelling with children. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1996).

Herbert, M. (1996). Τα όρια στη συμπεριφορά των παιδιών: Θετικοί τρόποι διαπαιδαγώγησης (Β. Παπαδιώτη – Αθανασίου Επιμ. Έκδ., Θ. Τσοβίλη Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Setting limits: Promoting positive parenting. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1996).

Herbert, M. (1998). Χωρισμός και διαζύγιο (Β. Παπαδιώτη – Αθανασίου Επιμ. Έκδ., Γ. Μωραΐτου Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Separation and anxiety: Helping children cope. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1996).

Herbert, M. (1998). Η κακή συμπεριφορά: Βοηθώντας τους γονείς να αντιμετωπίσουν το παιδί με διαταραχή διαγωγής (Β. Παπαδιώτη – Αθανασίου Επιμ. Έκδ., Γ. Μωραΐτου Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Banishing bad behaviour: Helping Parents cope with a child’s conduct disorder. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1996).

Επιλογές άλλων βιβλίων

Fontana, D. (1993) Άγχος και η αντιμετώπισή του (Ν. Δέγλερης Επιμ. Έκδ., Μ. Tερζίδου Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Managing stress. Έτος πρωτότυπης έκδοοσης: 1990).

Lewis, D. (1994). Πολεμήστε τη φοβία σας και νικήστε (Α. Κολοδημητράκη Επιμ. Έκδ., Δ. Βαλάσης Μτφ.). Αθήνα: Εκδόσεις Γ. Βασιλείου. (Τίτλος πρωτοτύπου: Fight your phobia – and win. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1991).

Marks, I. (1991). Νικήστε τις φοβίες (Ι. Κασβίκης Επιμ. Έκδ., Μ. Γρηγοριάδου Μτφ.). Αθήνα: Μέδουσα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Living with fear – Understanding and coping with anxiety. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1978).

Πασχάλης, Τ. (1979). Βοηθήστε το παιδί. Αθήνα: Δανιάς.

Parry, G. (1993). Ψυχολογικές κρίσεις … και η αντιμετώπισή τους (Ν. Ε. Δέγλερης Επιμ. Έκδ., Ν. Ρώντα Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Τίτλος πρωτοτύπου: Coping with crises: Problems in practice. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1990).

Wolpe, J., & Wolpe, D. (1996). Ζωή χωρίς φόβο (Σ. Ανδρεοπούλου Μτφ.). Αθήνα: Δίοδος. (Τίτλος πρωτοτύπου: Life without fear. Έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1988).

Βιβλία θεραπευόμενων που περιγράφουν τις εμπειρίες τους

Παπαγιώργης, Κ. (1999). Σύνδρομο αγοραφοβίας. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.

Φωκά, Π. (1997). Οι καρδερίνες είναι πουλιά αποδημητικά (Στο κλουβί του φόβου). Αθήνα: Εκδόσεις Οιιακιστής.