Βιβλιοπαρουσίαση, Ε. Επικαιρότητα / free ebooks
Βιβλιογραφία για την ΕΛΙΑ στην Αρχαιότητα και στη Λογοτεχνία
Jul
24grammata.com / βιβλίο
Κούρτη Άννα, 2003. Παλιές ελιές του Κηφισού, «Φυλλώματα αρμονίας» Jean Moreas, Στροφές. Ο Ελαιώνας στην Αρχαία Αθηνα. Από τη Μορία Ελαία έως την Ελιά του Πλάτωνα. Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου «Ελιά και Λάδι στην Κρήτη». Σητεία Κρήτης, 23-25 Μαΐου. ΣΕΔΗΚ. Σελ.: 77-85.
Αναφορές για την ιστορική διαδρομή της ελιάς, την Ελιά της Αθηνάς στην Ακρόπολη, τον Παυσανία, το στεφάνωμα των Ολυμπιονικών, τον Ηρακλή, τον Πεισίστρατο, τους Παναθηναϊκούς αγώνες, τη Ρωμαϊκή περίοδο, τους Ελληνιστικούς και Βυζαντινούς χρόνους, το έργο του Δημήτρη Καμπούρογλου, το βιβλίο του Κώστα Μπίρη, το Φυτολογικό Λεξικό του Π. Γεννάδιου,
Μιχελάκης Ν., 2000. Μνημειακά Ελαιόδεντρα στην Ελλάδα και στην Κρήτη. Προβολή –Τεύχος Δεκ. 2000. Έκδοση Χανιώτικων Νέων, σελ. 23-38.
Αναφορές για το ανάγλυφο του κορμού, τις σπηλαιώσεις (κουφάλες), την ηλικία των ελαιοδέντρων. Τα Μνημειακά ελαιόδεντρα στον κόσμο και την Ελλάδα, την ελιά του Πλάτωνα, την ελιά του Πεισίστρατου, την ελιά της Καλαμάτας, την ελιά των Βουβών, τις ελιές της Κανδάνου, τους ελαιώνες της Γόρτυνας, την του Καβουσίου, την ελιά της Λάστρου Σητείας, την ανάγκη για προστασία και αξιοποίηση των Μνημειακών.
Μιχελάκης Ν., 2003. Μνημειακά Ελαιόδεντρα. Προστασία και Αξιοποίηση. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου «Η Ελιά και το Λάδι από την Αρχαιότητα ως σήμερα» Αθήνα 1999. Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. σελ. 321-330
Αναφορές για την κατάταξη των Μνημειακών, τα μορφολογικά χαρακτηριστικά τους (σχήμα, μέγεθος, ξύλο κορμού), τον προσδιορισμό της ηλικίας των δέντρων, τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, τα μνημειακά δένδρα στην Ελλάδα (Ελιά Καλαμάτας, Βουβών, Καντάνου, Αγ. Γεωργίου, Γραμπέλας, Κασελιανών, συστάδα ελιών Κασελιανών, ελαιώνας Βαρδαλιανών, ελαιώνες Γόρτυνας, ελιά Καβουσίου, ελιά Λάστρου, ελιές Πάνω Χωριού και Επισκοπής Ιεράπετρας, ελιά Λέσβου, προστασία και αξιοποίηση.
Μιχελάκης Ν., 2003. Μνημειακά Ελαιόδεντρα στον Κόσμο, στην Ελλάδα και στην Κρήτη. Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου «Ελιά και Λάδι στην Κρήτη». Σητεία Κρήτης, 23-25 Μαΐου. 2002 ΣΕΔΗΚ. σελ: 32-43
Αναφορές για τα χαρακτηριστικά των μνημειακών, το ανάγλυφο του κορμού, τις σπηλαιώσεις του κορμού, τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, τον προσδιορισμό της ηλικίας των ελαιοδέντρων, τα Μνημειακά Ελαιόδεντρα στον κόσμο και την Ελλάδα, την ελιά της Αθηνάς, την ελιά του Πλάτωνα, την ελιά του Πεισίστρατου, την ελιά της Καλαμάτας , την ελιά της Λέσβου στον Άγιο Θεράποντα τον Τζαρτζαλιάρη, τα μνημειακά ελαιόδεντρα στην Κρήτη (την ελιά Βουβών, τις ελιές της Καντάνου, τις ελιές της Γόρτυνας, την ελιά του Καβουσίου Ιεράπετρας, την ελιά της Μαθαίνας Λάστρου Σητείας, την Φουρκολιά της Σητείας.
Σαρπάκη Α., 2003. Ανιχνεύοντας την παρουσία της ελιάς στην Προϊστορική Κρήτη. Τα αιωνόβια δέντρα ζητούν προστασία. Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου «Ελιά και Λάδι στην Κρήτη». Σητεία Κρήτης, 23-25 Μαΐου. ΣΕΔΗΚ. Σελ. 44-52
Μινωική Κρήτη
Βαλλιάνου-Χατζή Δέσποινα, «Ελαιοκαλλιέργεια και Ελαιοπαραγωγή στην Κρήτη Kατά την Αρχαιότητα», στα Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου Ελιά και Λάδι στην Κρήτη, Σητεία Κρήτης, 23-25 Μαΐου 2002
Η μελέτη περιλαμβάνει στοιχεία που τεκμηριώνουν την ελαιοπαραγωγή στην Κρήτη κατά τους αρχαίους χρόνους, από τη Μινωική εποχή μέχρι το τέλος της αρχαιότητας (3ος αι. μ.Χ.). Παρουσιάζονται τα οργανικά κατάλοιπα της ελιάς που έχουν βρεθεί σε ανασκαφές, τα πήλινα και τα λίθινα εργαλεία και σύνεργα επεξεργασίας του ελαιοκάρπου από τη σύνθλιψή του μέχρι το χωρισμό του λαδιού από τα υγρά της συμπίεσης, και τα δοχεία μεταφοράς και αποθήκευσης του λαδιού. Καταγράφονται τα ελαιοκομικά μνημεία που έχουν εντοπιστεί σε όλη την Κρήτη, κυρίως αυτά της 1ης χιλιετίας, ενώ παρατίθεται και ένας χάρτης της Κρήτης, στον οποίο σημειώνονται οι θέσεις αυτές.
Βασιλάκης Αντώνης, «Καλλιέργεια Ελιάς και Παραγωγή Ελαιόλαδου στη Μινωική Κρήτη: Μαρτυρίες από τα Mνημεία», στα Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου Ελιά και Λάδι στην Κρήτη, Σητεία Κρήτης, 23-25 Μαΐου 2002
Η εισήγηση αναφέρεται στο σύνολο μαρτυριών από τα πολιτιστικά μνημεία της Μινωικής Κρήτης, που σχετίζονται με την ελιά και το λάδι. Εξετάζονται τα ζητήματα: καλλιέργεια ελιάς, παραγωγή λαδιού, εγκαταστάσεις ελαιοτριβείων, δοχεία αποθήκευσης και μεταφοράς του προϊόντος, τα διαχειριστικά ντοκουμέντα για την ελιά και τo λάδι στις γραφές της μινωικής Κρήτης, την απεικόνιση της ελιάς στην παραστατική τέχνη (τοιχογραφία και αγγειογραφία) και στη μικροτεχνία (χρυσά κοσμήματα και δακτυλίδια).
Blitzer Harriet, «Olive Cultivation and Oil Production in Minoan Crete», in M-C. Amureti and J-P. Brun (eds.) La Production du Vin et de l’ Huile en Mediterrane, (BCH Supplement 26 (Paris 1993), 163-175
H μελέτη της Harriet Blitzer είναι η πρώτη συστηματική προσέγγιση του θέματος. Η καλλιέργεια της ελιάς και η παραγωγή του λαδιού στη μινωική Κρήτη εξετάζονται με βάση τα δεδομένα από τις ανασκαφές. Μία από τις βασικές πρόσφατες ανακαλύψεις, που διεύρυναν ικανοποιητικά τις γνώσεις μας για την ελαιοπαραγωγική διαδικασία στη μινωική Κρήτη, είναι οι δύο ελαιουργικές εγκαταστάσεις του 15ου-13ου αι π.Χ. στο μινωικό λιμενικό οικισμό στον Κομμό, τις οποίες η H. Blitzer μελέτησε υποδειγματικά. Με τη βοήθεια και εθνοαρχαιολογικών παρατηρήσεων, η συγγραφέας παρουσιάζει τη διαδικασία της παραγωγής λαδιού στη μινωική Κρήτη.
Hadjisavvas, Sophocles, «Olive Oil Processing in Cyprus From the Bronze Age to the Byzantine Period», Studies in Mediterranean Archaeology, vol. XICX, Nikosia 1992
Η υποδειγματική μελέτη του Δρος Σοφοκλή Χατζησάββα παρουσιάζει την παραγωγή ελαιόλαδου στην Κύπρο από την πρώτη εμφάνισή της μέχρι την εκμηχανοποίησή της. Περιέχει πλήρη κατάλογο όλων των ανασκαμμένων κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια ελαιουργικών εγκαταστάσεων, και όσων έχει ίδιος ο συγγραφέας εντοπίσει σε αρχαιολογικές επιφανειακές έρευνες στην Κύπρο. Οι εγκαταστάσεις αυτές μελετώνται συστηματικά όσον αφορά στη λειτουργία τους και την τυπολογική εξέλιξη των συστατικών τους στοιχείων μέσα στο χρόνο. Αν και αναφέρεται μόνο στην Κύπρο, είναι πολύτιμο και για τη γνώσεις μας για τις άλλες περιοχές, όπως είναι η Κρήτη.
Kopaka Katerina – Lefteris Platon, «Ληνοί Mινωικοί», Installations Minoennes de Traitement des Produits Liquides, BCH, CXVII, 1993, 36-101
Οι δύο ερευνητές εξετάζουν τις μινωικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών προϊόντων που συναντώνται σε οικισμούς, σε μεμονωμένα κτίρια ή σε ανάκτορα της μινωικής εποχής. Πρόκειται για πέτρινα ή πήλινα σκευή σχήματος αναποδογυρισμένου κόλουρου κώνου με προχοή, που συνήθως είναι τοποθετημένα πάνω σε κτιστό πάγκο και έχουν χαμηλότερα ένα άλλο μεγάλο δοχείο για την περισυλλογή κάποιου υγρού. Το υγρό αυτό μπορεί να είναι κρασί ή λάδι, οπότε η εγκατάσταση ερμηνεύεται αντίστοιχα ως πατητήρι με το δοχείο του ή ως ελαιοπιεστήριο με τον ελαιοδιαχωριστήρα. Παρουσιάζεται ένας πλήρης, μέχρι το 1993, κατάλογος των μνημείων αυτών και γίνεται απόπειρα ερμηνείας τους.
Μπουλώτης Χρήστος, «Η Ελιά και το Λάδι Στις Ανακτορικές Κοινωνίες της Κρήτης και της Μυκηναϊκής Ελλάδας: Όψεις και Απόψεις», στο Ελιά και Λάδι, Τριήμερο Εργασίας, Καλαμάτα, 7-9 Μαΐου 1993, Πολιτιστικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα 1996
Η εισήγηση του Δρος Χρήστου Μπουλώτη, ερευνητή στην Ακαδημία Αθηνών, είναι μια συστηματική προσέγγιση του ζητήματος «Ελιά και Λάδι στην Ελληνική Προϊστορία». Στη μελέτη καταδεικνύεται ο βασικός ρόλος της ελιάς και του λαδιού στο δημόσιο και ιδιωτικό βίο των Ελλήνων της Μινωικής και Μυκηναϊκής εποχής: την καλλιέργεια της ελιάς, την τεχνολογία της παραγωγής του λαδιού, τους χώρους και τα δοχεία μεταφοράς και αποθήκευσής του, τις χρήσεις του ελαιοκάρπου και του λαδιού ως τροφών, τις ποικιλίες ελιάς και λαδιού, την καταγραφή των ελαιοδέντρων και του προϊόντος, τη χρήση των κλάδων της ελιάς στην τέχνη, και το ρόλο της ελιάς και του λαδιού στη λατρευτική πρακτική.
Χατζησάββας Σοφοκλής, «Η Τεχνολογία της Μετατροπής του Ελαιόκαρπου σε Ελαιόλαδο Κατά την Αρχαιότητα στην Κύπρο», στο Ελιά και Λάδι, Δ΄ Τριήμερο Εργασίας, Καλαμάτα, Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα 1996.
Η μελέτη παρουσιάζει την ιστορική εξέλιξη της ελαιοπαραγωγής στην Κύπρο, ιδίως από την Ύστερη εποχή του Χαλκού μέχρι την Ύστερη Αρχαιότητα. Τα κυπριακά ελαιοτριβεία σώθηκαν σε καλή κατάσταση με όλα τους τα συστατικά στοιχεία στη θέση τους, και δίνουν πληροφορίες και για τα αντίστοιχα της Κρήτης. Πολύ σημαντική είναι η διαπίστωση ότι το ελαιόλαδο μαζί με το χαλκό αποτελούσαν το δίδυμο των προϊόντων της Κύπρου που εξάγονταν και μάλιστα είχαν ιερό χαρακτήρα, αφού τα εργαστήρια παραγωγής του λαδιού ήταν υπό την προστασία θεοτήτων.
Νεότεροι χρόνοι
Αγγελάκη Μ., «Μοναστηριακά ελαιοτριβεία στο νομό Χανίων», Πεπραγμένα Θ΄ Κρητολογικού Συνεδρίου, τομ.Β2, Βυζαντινή & Μεταβυζαντινή Περίοδος, Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, Ηράκλειο 2004
Στο συγκεκριμένο άρθρο, μετά από μια γενική εισαγωγή στα μετόχια μονών του νομού Χανίων σε σχέση με τα ελαιοτριβεία και την παραγωγή του ελαιόλαδου, γίνεται προσπάθεια κατάταξης των μοναστηριακών ελαιοτριβείων με βάση τον τρόπο στέγασής τους (θολοσκέπαστα, επιπεδόστεγα) και τη διάταξη και αριθμό των χώρων που διαθέτουν (μονόχωρα και δίχωρα). Στη συνέχεια περιγράφονται ορισμένα απ’ αυτά, των οποίων και παρατίθενται οι αποτυπώσεις ( Ι.Μ. Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων, Ι.Μ. Γουβερνέτου στις Κουμαρές Ακρωτηρίου, Αγία Γεωργία στο Καρύδι, Αγίου Ελευθερίου Χρυσοπηγής στις Μουρνιές και Αγίας Φωτεινής της Μονής Τζαγκαρόλων στα Τσικαλαριά Κυδωνίας), ενώ ακολουθεί κατάλογος με τις μονές και τα μετόχιά τους, με τα ελαιοτριβεία ανά μονή.
Καπελώνης Ν., «Η φάμπρικα», Προμηθεύς Πυρφόρος 27, 1982, 297-400
Εν είδη χρονογραφήματος περιγράφεται η διαδικασία συλλογής του ελαιοκάρπου και η παραγωγή του λαδιού από έναν λαδά του Ρεθύμνου, τον Λαδοπαυλή. Αναφέρονται τα διάφορα στάδια και τα μηχανήματα που χρησιμοποιούσαν για την παραγωγή: από τη μεταφορά του ελαιοκάρπου στη φάμπρικα έως τη μεταφορά του λαδιού στα πιθάρια, χρησιμοποιώντας λέξεις τοπικού ιδιώματος: τσιβέρα, μάκαινα, πλακοτάρι κ.ά.
Κατσαρώνης Γ. Α, «Οχυρωμένο ελαιοτριβείο της Ενετοκρατίας στο Μαρουλά Ρεθύμνου», Ελιά και λάδι, Δ΄ τριήμερο εργασίας, Καλαμάτα 7-9 Μαΐου 1993, Αθήνα, ΠΤΙ-ΕΤΒΑ, 1996, 303-323
Μετά την εισαγωγή για τη θέση και την ιστορία του οικισμού Μαρουλά, παρουσιάζεται η τυπολογική κατάταξη των δύο τύπων ελαιοτριβείων που συναντώνται στον οικισμό. Στη συνέχεια αναλύεται το μεγαλύτερο συγκρότημα ελαιοτριβείου ως προς τη λειτουργική του οργάνωση, τα επιμέρους τμήματά του και τον εξοπλισμό του. Τέλος, με βάση τη χρονολόγηση του πύργου, που θεωρείται Ενετικής περιόδου, αλλά και διάφορα ιστορικά γεγονότα, επιχειρείται η χρονολόγησή του στο διάστημα 1571-1645 και στην περίοδο της πρώιμης Τουρκοκρατίας.
Μπράνφιλντ Α., «Η φάμπρικα στην ανατολική Κρήτη», Ελιά και λάδι, Δ΄ τριήμερο εργασίας, Καλαμάτα 7-9 Μαΐου 1993, Αθήνα, ΠΤΙ-ΕΤΒΑ, 1996
Με βάση τον εντοπισμό εφτά ελαιοτριβείων στην ανατολική Κρήτη κατά τη διάρκεια του Vrokastro Survey Project, επιχειρείται η τυπολογική εξέλιξη της φάμπρικας και του πιεστηρίου στην περιοχή αυτή. Από την παλαιότερη φάμπρικα με μία μόνο μυλόπετρα στο νεώτερο τύπο που εισήχθη γύρω στο 1870 με τρεις ή τέσσερις πέτρες, και από τα ξύλινα πιεστήρια σε εκείνα με ξύλο και σίδηρο που τα αντικατέστησαν γύρω στο τέλος του 19ου αι.
Παρχαρίδης Σ., «Γενικά περί της τεχνικής του ελαιοτριβείου», Ωδή στην ελιά, Αθήνα 2006, 295-301
Χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες εργαζομένων σε ελαιοτριβείο (μακένα) του οικισμού Φουρνί Μεραμπέλλου, αναλύεται ο μηχανισμός άλεσης της ελιάς και η λειτουργία του. Η ανάλυση και τα συμπεράσματα ως προς το χρόνο λειτουργίας του καθημερινά (12-15 ώρες), την απόδοση (1700-2500 οκάδες αλεσμένου ελαιοκάρπου) και την παραγωγή (500-600 οκάδες λάδι) αφορούν στον τύπο του μηχανισμού με τέσσερις μυλόπετρες.
Σταυρουλάκης Α., «Ο Μποτζαργάτης», Προμηθεύς Πυρφόρος 36, 1983,337-339
Μέσα από μια διήγηση, ο συγγραφέας αναφέρεται με αναλυτικό τρόπο στη λειτουργία του μποτζαργάτη, ενός «κερχανέ» (φάμπρικα) στο Κεφαλοχώρι Ρεθύμνου. Παράλληλα, αναφέρεται σε άλλο κερχανέ νέας τεχνολογίας, όπου ο μποτζεργάτης είχε αντικατασταθεί από διπλό βίντσι, ενώ η παλαιά τύπου μονή μυλόπετρα με αυτή του νεώτερου τύπου που φέρει τέσσερις μικρότερες μυλόπετρες πάνω στη βάση.
Σταυρουλάκης Α., «Δυο άγνωστα ελαιοτριβεία της Ι. Μονής Αρκαδίου», Πεπραγμένα Β΄ Κρητολογικού Συνεδρίου, 237-241
Ο συγγραφέας περιγράφει δύο ελαιοτριβεία του 18ου αι. στην επαρχία Μυλοποτάμου, που ανήκαν στη Μονή Αρκαδίου. Στο πρώτο, στον οικισμό Καλλέργω, το οποίο σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που μεταγράφει χρονολογείται το 1770, αναφέρεται με συνοπτικό τρόπο αφού ήταν ερειπωμένο. Για το δεύτερο, στον οικισμό Καψιαλλιανά Μυλοποτάμου, μεταγράφει την κτητορική επιγραφή που φέρει το όνομα του καθηγουμένου της μονής, Φιλάρετου, τη χρονολογία κτίσης του, 1763, και αναφέρει ελάχιστες πληροφορίες για το ίδιο το κτίσμα.
Τσικνάκης Γ.Μ, «Πετροκεφάλι», τόμος Β’, Λαογραφία, Πάσχα 1996, 190-201
Στο κεφάλαιο Λιομάζωμα-Φάμπρικες γίνεται μια σύντομη αναφορά στο λιομάζωμα και κατόπιν εκτενής αναφορά στα εξαρτήματα της φάμπρικας (μύλος, μποξάδες, πιεστήριο, μποτζαργάτης, γούρνα) και στη διαδικασία σύνθλιψης της ελιάς και εξαγωγής του λαδιού. Το κείμενο συνοδεύεται από φωτογραφίες του 20ού αι., με εργαζόμενους στη φάμπρικα της περιοχής.
Χατζάκη Κατερίνα, «Η ελαιουργία στην περιοχή της Ιεράπετρας κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας (16ος αι.). Η ελιά και το λάδι από την αρχαιότητα έως σήμερα», Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Αθήνα, 1-2 Οκτωβρίου 1999 (Ακαδημία Αθηνών, Δημοσιεύματα του Κέντρου Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας αρ. 19), Αθήνα 2003, 81-94
Στο εισαγωγικό κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην ανάπτυξη της ελαιοκαλλιέργειας και την παραγωγή και εξαγωγή λαδιού στην Κρήτη από την πρώιμη Τουρκοκρατία έως τα νεώτερα χρόνια. Στα επόμενα κεφάλαια, χρησιμοποιώντας αρχειακό υλικό του Κέντρου Έρευνας Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών αλλά και άλλο υλικό, αναλύεται η καλλιέργεια της ελιάς, τα είδη των ελαιόδεντρων, η διαδικασία συλλογής και παραγωγής του ελαίου και, τέλος, η ανάπτυξη της σαπουνοποιίας κατά τον 18ο και 19ο αι.
Χατζηαντωνίου Φ., «Το μετόχι του Αγίου Αντωνίου στο Παλαιόκαστρο Σητείας», Ελιά και λάδι, Δ΄ τριήμερο εργασίας, Καλαμάτα 7-9 Μαΐου 1993, Αθήνα, ΠΤΙ-ΕΤΒΑ, 1996, 293-302
Στα πλαίσια της παραχώρησης στην Αγγλική Αρχαιολογική Ανασκαφή του μετοχίου του Αγίου Αντωνίου στο Παλαιόκαστρο της Σητείας από την μονή Τοπλού, παρουσιάζεται η μελέτη επαναχρησιμοποίησης του κτιρίου του ελαιοτριβείου του μετοχίου και αναλύονται οι τέσσερις κατασκευαστικές φάσεις του (αρχές 18ου αι., μέσα 18ου αι., 1843 και τέλη 19ου αι.), στις οποίες γίνονται παρατηρήσεις.
Ersin Gulsoy, «Olive oil production in the Eyalet of Crete (1650-1670)», Ελαιοσοδεία, Μελέτες για το πολιτισμό της ελιάς, Παράρτημα της επετηρίδας του κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, τομ. 29-30 (1999-2003), Αθήνα 2004, 195-205
Χρησιμοποιώντας οθωμανικά κατάστιχα απογραφών και φόρων των ετών 1650 και 1670, η συγγραφέας παραθέτει πίνακες με την παραγωγή λαδιού στα τέσσερα διαμερίσματα (sanjak) του νησιού. Μέσα απ’ αυτούς καταλήγει στο συμπέρασμα ότι κατά την Οθωμανική περίοδο το κρασί αντικαταστήθηκε από το λάδι ως κύριο εξαγώγιμο προϊόν, κυρίως προς την Κωνσταντινούπολη, ενώ η παραγωγή του αυξήθηκε αρκετά με το πέρασμα των χρόνων, αφού η ίδια η οθωμανική κυβέρνηση ενθάρρυνε την παραγωγή του σε σχέση με το κρασί.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Λαμπράκη Μυρσίνη. – Λάδι, Γεύσεις και Πολιτισμός 5.000 χρόνων, εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 1999 .
Το βιβλίο «ΛΑΔΙ – γεύσεις και πολιτισμός 5.000 χρόνων» επιχειρεί μια ιστορική, λαογραφική, λατρευτική, θρησκευτική, διατροφική και γαστρονομική προσέγγιση του βασικότερου προϊόντος της ελληνικής γης, του λαδιού.
Το ελαιόλαδο και το δέντρο της ελαίας καταγράφονται εδώ και 5.000 χρόνια στην Κρήτη στη χώρα μας, αλλά και τις χώρες της Μεσογείου σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ανθρώπου.
Αποστολάκης Α. Σταμάτης – Λαογραφικά της ελιάς και του λαδιού, Κρητική Λαογραφία, Εφημ. «Χανιώτικα Νέα», Νοέμβριος 1994 .
Ο συγγραφέας , δάσκαλος και λαογράφος, καταγράφει λεπτομερείς αναφορές σε όλη τη διαδικασία καλλιέργειας, παραγωγής, κατανάλωσης του πιο πολύτιμου προϊόντος της Κρήτης του ελαιολάδου, μέσα από ένα σπάνιο γλαφυρό , λαογραφικό ύφος. Μας παραθέτει όλες τις διαστάσεις της καθημερινότητας της Κρήτης και ιδιαίτερα του Σελίνου, επαρχίας του νομού Χανίων, που συνδέονται με το λάδι και το ελαιόδεντρο.
Σημαντηράκης Βασίλειος – Λυκούδη Μαρίνα – Ελαία η καλλιστέφανος, εκδ. ΕΦΕΣΟΣ
Μέσα από ένα πλούσιο σε φωτογραφίες και κείμενα βιβλίο, οι συγγραφείς συνοδεύουν το ελαιόδεντρο, το ευλογημένο δέντρο σε μια πορεία χιλιάδων χρόνων ανάπτυξης και επιβίωσής του. Σύμβολο λατρείας, πίστης, ειρήνης, Ιστορία πλούσια από αρχαιοτάτων χρόνων και η οποία συνεχίζει να μας χαρίζει πολυποίκιλες συγκινήσεις…..
Ψιλάκης Νίκος – Ψιλάκη Μαρία – Καστανάς Ηλίας – Ο πολιτισμός της ελιάς, το ελαιόλαδο, εκδ. Καρμάνορ, Ηράκλειο 1999 .
Στο βιβλίο αυτό εξετάζεται η ιστορία της ελαιοκαλλιέργειας, η λαογραφία, η λατρεία, η παραδοσιακή διατροφή του «κρητικού διατροφικού προτύπου». Οι συγγραφείς εξετάζουν με πολλές λεπτομέρειες την αξία του ελαιολάδου στη ζωή του ανθρώπου, καθώς και πολλές πατροπαράδοτες συνταγές της Κρητικής κουζίνας. Όλα αυτά μέσα σ’ ένα πλούσιο εικονογραφημένο υλικό και πολλές παραδοσιακές μεθόδους συντήρησης τροφίμων, παρασκευής φαγητών κ.ά.
Σταύρου Τατιάνα, Ελιά, η βιογραφία ενός δέντρου, μια ασυνήθιστη μυθιστορία, εκδ. Ηλίβατον, Αθήνα 2001 .
Ένα καλογραμμένο, με εικόνες και σκίτσα ασπρόμαυρα, βιβλίο. Η συγγραφέας πραγματικά μας διοχετεύει ποικίλα ερεθίσματα μέσα από ποιήματα, στίχους, μικρές μυθιστορίες και διηγήσεις σε μια προσπάθεια να βιώσουμε την αξία του δέντρου της ελιάς και του καρπού του.
Αναφέρεται σε ποιητές και συγγραφείς που ύμνησαν με τον τρόπο τους το ιερό δέντρο ανά τους αιώνες.
Πατεράκης Εμμ. Μιχάλης, Φύση, τέχνη και παράδοση της Κρήτης, εκδ. «Σφακιανός», Ηράκλειο 1981 .
Ο συγγραφέας μέσα από μια σχηματική αναπαράσταση της Κρητικής παραδοσιακής ζωής προσπαθεί με απλό και κατανοητό τρόπο να εξηγήσει τα μέρη από τα οποία αποτελείτο η φάμπρικα στην Κρήτη και πως το καθένα απ’ αυτά λειτουργούσε σ’ ένα ενιαίο σύνολο από το οποίο παρήγετο το ελαιόλαδο με αγνό και φυσικό τρόπο.
Φραγκούλης Κωστής, Τα δίφορα, Ηράκλειο 1961 .
Μ’ ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο τρόπο, ο ποιητής της παράδοσης της Κρήτης συνταιριάζει τις λέξεις και τα νοήματα σ’ ένα απλό μεγαλείο ποίησης. Γλαφυρότατος στο λόγο του χρησιμοποιεί στα ποιήματα του δυνατές λέξεις και κρύβουν μέσα τους ολόκληρη την Κρήτη, όπως αυτές που «κτίζει» το πανέμορφο αυτό ποίημα: «Τα λιομαζώματα».
Ψιλάκης Νίκος & Μαρία, Κρητική παραδοσιακή κουζίνα, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο 2001 .
Ένα βιβλίο χρήσιμο για όλους τους Κρητικούς, κι όχι μόνο , το οποίο παρακινεί τον καθένα από εμάς να «στήσουμε κατσαρόλα» και να απολαύσουμε μια από 520 συνταγές, παραδοσιακές κυρίως από κάθε γωνιά της Κρήτης. Η Κρητική διατροφή μια από τις πιο υγιεινές και ενδεδειγμένες δίαιτες σήμερα στέλνει το μήνυμα παντού, ενάντια στις κακές διατροφικές συνήθεις του σύγχρονου ανθρώπου.
Καμηλάκης Ι. Παναγιώτης, Οι ελαιώνες της Κρήτης, Εισήγηση στο συμπόσιο: «Η ελιά και το λάδι στον χώρο και το χρόνο», Πρέβεζα 24-26 Νοεμβρίου 2000, Αθήνα 2003 .
Ένα εκτενές κείμενο πλούσιο σε στοιχεία για την ελαιοκαλλιέργεια, σε διάφορες περιοχές της Κρήτης, όπου φύονται διάφορες ποικιλίες ελαιοδέντρων. Αναφέρεται επίσης στην παραγωγή ελαιολάδου στην Κρήτη κατά τους αιώνες και αναφέρεται σε πολλούς περιηγητές – ερευνητές που ασχολήθηκαν με την παραδοσιακή ζωή της Κρήτης και την καλλιέργεια της ελιάς.
Καραπιδάκη Λουΐζα – Υφαντής Αρ. Παναγιώτης, Χρήσεις και καταχρήσεις του ελαίου στην ορθοδ. Ευσέβεια, Εισήγηση στο συμπόσιο: «Η ελιά και το λάδι στον χώρο και τον χρόνο», Πρέβεζα 24-26 Νοεμβρίου 2000, Αθήνα 2003 .
Αναφέρεται στη θρησκευτική χρήση της ελιάς και του λαδιού σε διάφορες θρησκευτικές δοξασίες, σε μια προσπάθεια οι συγγραφείς να αναδείξουν το συμβολισμό του ελαιόδεντρου στην ειρήνη, την υγεία, την ευτυχία και την ευημερία του κάθε ανθρώπου. Ελαιόλαδο και θρησκευτικότητα σε μια διαρκή σχέση λατρείας.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Πρεβελάκης Παντελής, ο Κρητικός , 6η έκδοση, Αθήνα, Εστία 1995 .
Το τρίτομο έργο του συγγραφέα, μια αναφορά στην ζωή της Κρήτης μας ξεναγεί στους ηρωικούς τόπους της Κρήτης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ενώ συχνά αναφέρεται και στην αγροτική ζωή της Κρήτης με κείμενα για την ελιά και το ελαιόλαδο τα οποία συνυφαίνονται με την καθημερινότητα του κρητικού λαού.
Καζαντζάκης Νίκος, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, 1952 .
Ο συγγραφέας πέρα από την γλαφυρή περιγραφή προσώπων και πραγμάτων, δίνει το στίγμα του και στη φύση της Κρήτης, το περιβάλλον, την αγροτική ζωή και τα προϊόντα. Πολλές φορές αναφέρεται στα μυθιστορήματά του, όπως σ’ αυτό που γίνεται λόγος στην ελιά, η οποία είναι παρούσα συχνά ως πλαίσιο, όπου «το κάθε φύλλο της ελιάς, στάζει…..φως».
Μανουσάκης Γιώργης, η ελιά και το λάδι στην ελληνική λογοτεχνία .
Ένα λογοτεχνικό ταξίδι του πρόσφατα αποθανόντος συγγραφέα που αναφέρεται στην ελιά από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα με ποικίλες αναφορές ποιητών και συγγραφέων στο ευλογημένο δέντρο και τον καρπό του. Μια σταχυολόγηση κειμένων σπουδαίων που αποτελούν μια «περιήγηση» στο χρόνο και τον ελλαδικό χώρο.
Φραγκούλης Κωστής, Τα δίφορα, Ηράκλειο 1961 .
Μοναδική προσωπικότητα, στοχαστής και εμπνευστής της παράδοσης της Κρήτης με μεστά λόγια γεμάτα ουσία και νόημα, ο ποιητής μας «σιγοψιθυρίζει» την ομορφιά της ζωής μέσα από την απλότητα του λόγου και της απέρριτης περιγραφής των πραγμάτων. Με ανεπανάληπτο τρόπο μας περιγράφει μέσα από πηγαίο, άδολο χιούμορ τη διαδικασία του κύκλου της ελιάς και του ελαιολάδου.
Κονδυλάκης Ιωάννης, Γενή Μανώλης, χρονογράφημα 1930, εκδ. Ελευθερουδάκη .
Γλαφυρός και περιγραφικότατος ο συγγραφέας μέσα απ’ αυτό το χρονογράφημα αναφέρει τη ζωή εκεί στις αρχές του 20ου αιώνα στην Κρήτη κι ενώ το νησί ήταν ακόμα τουρκοκρατούμενο. Η καθαρεύουσα γλώσσα που περιγράφει γεγονότα και καταστάσεις μας δίνουν μια ωραία αίσθηση του χιούμορ. Οι ελιές και οι ραβδιστάδες, πρωταγωνιστές κι εδώ.
Πολ Φορ (Paul Faure) Η καθημερινή ζωή στην Κρήτη τη Μινωική εποχή, Ωκεανίς, Αθήνα 1976 .
Ατόφιες περιγραφές της Κρήτης και της ζωής στις αρχές του 20ου αιώνα επιχειρεί στο οδοιπορικό του στην Κρήτη. Με λεπτομερειακές αναφορές περιγράφει τη διαδικασία της ελαιοσυλλογής, της έκθλιψης του ελαιοκάρπου και της αποθήκευσης του ελαιολάδου στα σπίτια των χωρικών .
Μια ανεπανάληπτη καταγραφή που μπορούμε να συγκρίνουμε με το σήμερα.
Συλλογικό έργο, «Ωδή στην ελιά», Ακαδημίας Αθηνών , 2006 .
Ένα έργο ο τίτλος του οποίου είναι χαρακτηριστικός και περιγράφει μέσα από την πένα πολλών συγγραφέων όλα όσα θα ήθελε ο αναγνώστης, ο ερευνητής να μελετήσει. Θέματα σχετικά με την ελιά, το δέντρο που όλοι αγαπάμε από τον καρπό του, την καλλιέργειά του μέχρι το χρυσοκίτρινο προϊόν του. Όλα αυτά μέσα από μια ωδή ξεχωριστή που αναφέρεται στις λατρείες, στην τέχνη, στον πολιτισμό του γενικότερα. Όλα συνυφασμένα με το άρωμα, το χρώμα, τη γεύση του ελαιολάδου που χιλιάδες χρόνια τώρα απολαμβάνουν οι Κρήτες.
Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων, Αγροτικός Αύγουστος 2002, Ελιά, Ελαιόλαδο, υγεία, πολιτισμός, Χανιά, Αύγουστος 2002 .
Η ζωή της Κρήτης είναι συνυφασμένη με την ελιά και το ελαιόλαδο. Σ’ αυτό το βιβλίο, με περίσσιο μεράκι ο συγγραφέας της έκδοσης μας δίνει την ευκαιρία να «γευτούμε» το ελαιόλαδο και την ελιά μέσα από μαντινάδες, παροιμίες, ριζίτικα, ποιήματα, πεζογραφήματα. Να απολαύσουμε τις μεγάλες μυλόπετρες που έλιωναν τις ελιές και τις θαυμάσιες εικόνες….
Καζαντζάκης Νίκος, Αναφορά στον Γκρέκο , Ζ΄ επανεκτύπωση .
Μια περιήγηση στην Κρήτη του χθες, στα χρόνια του μεγάλου κρητικού συγγραφέα, όπου μοναδικές εικόνες ξετυλίγονται απ’ άκρη σ’ άκρη στο νησί και περιγράφουν την ιστορική, κοινωνική, οικονομική ζωή της Κρήτης. Χρόνια δύσκολα, όπου τα χνώτα του Τούρκου ήταν εδώ. Σ’ αυτό το πλαίσιο η ελιά και το ελαιόλαδο έχει την τιμητική του σε αρκετές εικόνες….
Καζαντζάκης Νίκος, ο Καπετάν Μιχάλης, Αθήνα 1974 .
Εικόνες, σκηνές άπειρον τόλμης και ανδρείας με πρωταγωνιστή τον Καπετάν Μιχάλη, στο πρόσωπο του οποίου συμβολίζεται ολόκληρη η Κρήτη. Πηγαίο χιούμορ και ομορφιά ψυχής, ο ήρωας του βιβλίου, περνοδιαβαίνει το Μεγάλο Κάστρο το τουρκοπατημένο , είναι ανήσυχος και αποφασιστικός.
Τα ελαιόδεντρα βρίσκονται σε κάθε του βήμα, μάρτυρες μιας εποχής που έφυγε….