Για τον Δημήτρη Χατζή

24grammata.com- άποψη

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Η ΜΙΚΡΗ ΤΟΥ ΠΟΛΗ
Για τον Δημήτρη Χατζή

Η μικρή μας πόλη είναι οι δρόμοι και οι ακτίνες, στις οποίες απλώνεται η ζωή μας. Η μικρή μας πόλη είναι μια πόλη μες στην πόλη, οι οδοί, οι άνθρωποι, τα ρημαγμένα σπίτια, τα άλλα, τα εύρωστα που είναι δυνατόν να επιβιώσουν μες στη βραχύβια ηδονή της αυταπάτης, μιας μοίρας που τάχα ελέγχεται και ορίζεται από τα ανθρώπινα. Η μικρή μας πόλη είναι σπαρμένη από τα ίχνη αναρίθμητων δυνατοτήτων, η μικρή μας πόλη γερασμένη ανάμεσα στις άλλες τελειωμένες προοπτικές. Η μικρή μας πόλη είναι οι θάνατοι που συμβαίνουν δίχως θορύβους, οι θάνατοι που αναγγέλλονται στους στύλους και τους δημοτικούς φανούς, τα ονόματα των πεσόντων συνιστούν τη σκοτωμένη, μικρή μας πόλη που εξαντλείται και τελειώνει κάποτε μες στους αιώνες. Η μικρή μας πόλη δεν είναι άλλο από τα σπλάχνα του κόσμου, είναι η κατεστραμμένη Ιεριχώ με τα τείχη της που είναι γραφτό να ριχτούν στο χώμα, η Ιεριχώ μας κάποτε θα πέσει, μες στις καμάρες τα φεγγάρια και τα απομεινάρια των σαγματοποιείων. Η μικρή μας πόλη κάποτε είχε ψηλές σκάλες που οδηγούσαν στους ουρανούς, η μικρή μας πόλη με τα κυρτά ηλιοτρόπια και τους άλλους ανθώνες που δίχως κατάταξη απομένουν μες στη φυτολογική επιστήμη. Οι άνθρωποι της μικρής μας πόλης δεν μιλούν ποτέ για τούτα και αν ποτέ φανούν μες στις ρωγμές των ρείθρων ή ξεχυθούν πάνω σε ρίζες, τότε περιεργάζονται με συγκίνηση και τόλμη τους χαμηλούς, ρόδινους δισταγμούς της ελπίδας. Η μικρή μας πόλη με τα χώματά της, τα αδιάθετα υλικά της στερεοτομίας, τους ναούς και τα ολοκαίνουρια καταστήματα, τις φωσφορικές επιγραφές, τους κοιτώνες των μαθητών, τις μονές και τα μετόχια, τους σταθμούς, τις φρουρές, τις παρόδους, τα εργαστήρια της κεραμοποιίας, τους στιλβωτές, τους εμπόρους των κλαρίνων, όσα πιστεύουμε πως θα επινοήσουμε, τα λιτά ησυχαστήρια των ορθοδόξων ταγμάτων, τα άρρωστα παιδιά, τις πλατείες, τα είδη των μονοπωλίων, η μικρή μας πόλη με τους ψιθύρους της τρυφερής, της αιώνιας, ανθρώπινης πάλης. Μια μικρή πόλη με οδούς και ακτίνες στις οποίες απλώνεται η ζωή μας, η νυχτερινή, φωτιστική απάτη των λόφων και οι εφηβικοί όρκοι. Όλα ετούτα είναι η μικρή μας πόλη.
Ο Δημήτρης Χατζής παραμένει άγνωστος για το μεγάλο κοινό. Το όνομα του δημιουργού δεν αποτελεί δημοφιλές υλικό, ακόμα και για το φιαλαναγνωστικό κοινό, εκείνο δηλαδή που συρρέει στα κεντρικά βιβλιοπωλεία, εξαργυρώνοντας την ημερήσια πληροφόρηση για τους αναρίθμητους τίτλους και τα πολυτελή λευκώματα. Ο Δημήτρης Χατζής με το «Τέλος της μικρής μας πόλης» συλλαμβάνει όλη την τρυφερότητα με την οποία οφείλει κανείς να αντικρίσει το παρελθόν, τα ειδικά, εκείνα χαρακτηριστικά που συνθέτουν τον πολιτιστικό και κοινωνικό χαρακτήρα ενός τόπου. Μιλούμε δηλαδή για τη διατύπωση της ανάμνησης, τη διαμόρφωση μιας λογοτεχνικής οπτικής, ικανής να αναπαραστήσει τοπία και προσωπογραφίες μιας άλλης ποιότητας, όπως επισημαίνει στους «Θλιβερούς Τροπικούς» ο Κλωντ Λεβί Στρως. Η διατύπωση του Χατζή, η υφολογική του προσέγγιση, η διατήρηση μιας λαϊκής γλώσσας με τις σαφείς καταβολές από τη δεξαμενή της μεγάλης μάζας, η αναπαράσταση της ατμόσφαιρας μιας άλλης εποχής και η σαφής προσήλωση προς το μέλλον αποτελούν καίρια χαρακτηριστικά της «Μικρής Πόλης» του Χατζή. Τα στοιχεία του παρελθόντος με τα οποία ο συγγραφέας καταπιάνεται διαθέτουν την απαραίτητη, σημειολογική ένταση, τα αισθητικά κριτήρια για τη στελέχωση μιας επικείμενης φαντασμαγορίας, μιας πραγματικότητας με οριστικά διαρρηγμένους τους δεσμούς με το παρελθόν. Η άλλοτε, μεθοδευμένη συγκριτική στάση του Χατζή εντείνει το χάσμα ανάμεσα στο μελλοντικό και το παρελθοντικό, με ένα υψηλότατο βαθμό συγκίνησης, μια αδιαμφισβήτητη στάση τρυφερότητας, εμπρός στον άνθρωπο, τον αιώνιο μάρτυρα της προόδου, εκείνον τον ίδιο που απομένει εκφραστής των διαρκών και ακατανίκητων μεταβολών. Στις σύντομες ιστοριογραφίες του ο Χατζής καταπιάνεται με ζητήματα όπως η εξέλιξη των μέσων παραγωγής, η εκβιομηχάνιση των αγροτικών περιοχών, η αφοσίωση στα ιδανικά και τις αξίες, ακόμα και όταν ετούτα μπορούν να στοιχίσουν κοινωνικούς αποκλεισμούς και περιθωριοποιήσεις, όπως συμβαίνει με τον ραβίνο και τη βαθιά εμμονή του στη διατήρηση των κοινωνικών και πολιτιστικών αρχών της φυλής του. Τα ζητήματα αυτά, αναλυμένα επαρκώς μες στο έργο του Δημήτρη Χατζή, επιβεβαιώνουν με τον πιο σαφή τρόπο τον κοινωνικό και ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της «Μικρής Πόλης», ως κεντρικό πυλώνα των ιστοριών του. Μια διακριτική επιβεβαίωση της αιώνιας επανάστασης του χρόνου που διαλύει τις θεωρίες και καταρρακώνει τα ανθρώπινα μεγέθη, επιβεβαιώνοντας με τον πιο σαφή τρόπο την κωμικοτραγική προοπτική της ανθρώπινης προόδου.
Τα προσωπικά βιώματα του Δημήτρη Χατζή διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο στην κοινωνική οπτική του. Γεννημένος ο ίδιος στα Ιωάννινα, μες στην ευλογημένη ατμόσφαιρα του διηγήματος «Ο τάφος», πριν η εξέλιξη των μέσων μεταβάλει οριστικά το τοπίο, διατήρησε ως την πρώτη του νεότητα έναν άρρηκτο δεσμό με τη γενέτειρά του. Η ανάμιξή του με τα πολιτικά θα έχει ως αποτέλεσμα την πολύχρονη περιθωριοποίησή του και μια διαρκή απομόνωση από την ελληνική πραγματικότητα. Οι σημαντικές σπουδές του στην Ουγγαρία, όπου και διέμεινε έπειτα από την κράτησή του στη Φολέγανδρο και αργότερα την Ικαρία θα επιτρέψουν τη συγκρότηση μιας σπουδαίας προσωπικότητας, ενός ανεκτίμητου κεφαλαίου για τον πνευματικό ελληνισμό. Η αξία όμως αυτή δεν θα αναγνωριστεί από την ελληνική πολιτεία, η οποία παραμένει ενάντια στις πολιτικές καταβολές του, στερώντας από τον ίδιο τη θέση του πανεπιστημιακού καθηγητή στις ακαδημαϊκές εγκαταστάσεις της Πάτρας. Ο Δημήτρης Χατζής θα τερματίσει το βίο του το 1981 στην Αθήνα, έχοντας δοκιμάσει προσωπικά όσο ελάχιστοι το περιθώριο και την άδικη απομόνωση.
«Το τέλος της μικρής μας πόλης» είναι η οριστική εξάντληση της ανθρωπιάς μας, η πορεία ενός ιδανικού προς το τέλος του, ιδωμένου κάτω από μια ελληνική, σκηνογραφική εξειδίκευση. Η πόλη του Δημήτρη Χατζή δεν θα μπορούσε παρά να σηματοδοτεί το ερμητικό περιβάλλον, τους αδιέξοδους δρόμους, ένα σύμπαν ασφυκτικό.
Η μικρή μας πόλη εκτείνεται μες στις αυλές, τα κλιμακοστάσια, τα κλειστά, νυχτερινά δωμάτια, τα γήπεδα και τα καταφύγια του έρωτα. Η μικρή μας πόλη χτίστηκε αργά πάνω στα χώματα, η μικρή μας πόλη με φυτεμένα πελώρια, παντοδαπά δέντρα και τους άγιους νεκρούς της, τους ορθόδοξους ανέργους. Η μικρή μας πόλη και οι προφήτες που μας εμπιστεύτηκαν το τραγικό μυστικό και έπειτα απομακρύνθηκαν προς το παλιό στρατόπεδο. Πέρα από τη μικρή μας πόλη, οι ελάχιστες, ανοιχτές εκτάσεις, βιομηχανικά τοπία, τα χρώματα των παραπλανημένων απογευμάτων. Ο Δημήτρης Χατζής σε μια αυλή, κάτω από σταφύλια άγουρα και σιδερένιους ίσκιους και η παλιά πόλη που ξεθώριασε σαν από απόσταση και από μαγεία. Ανάμεσα στις ξεχασμένες φρουρές, ανάμεσα στα χαμηλά μας σπίτια που είναι ακόμα θερμά και ήμερα, μπορεί να διακριθεί το διαυγές πρόσωπο του Δημήτρη Χατζή. Και η σκιά που σβήνει από όλα όσα μας εκμυστηρεύτηκε.