Γιώργος Μακρής – Ρεϊνάλντο Αρένας.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΚΡΗΣ, ΡΕΪΝΑΛΝΤΟ ΑΡΕΝΑΣ.
ΕΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕ ΞΥΛΟ ΛΕΥΚΗΣ.

για τον Αρένας κλικ εδώ και εδώ

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Ο Οδυσσέας Ελύτης σημειώνει. Η φαντασία, όχι ως φυγή απ΄το πραγματικό αλλά σαν προβολή στο μέλλον και σαν γενναία, μεταμορφωτική επέμβαση στις συνθήκες του παρόντος, είναι αυτή μονάχα που μπορεί να επιτελέσει το θαύμα. Και το τελευταίο θα συμβεί στις αφηγήσεις του Κουβανού συγγραφέα Ρεϊνάλντο Αρένας. Ένα θαύμα ενταγμένο μες στην καθημερινότητα των αστικών κέντρων, αυτών που αντίκρισε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο ίδιος. Μια ατμόσφαιρα χαρακτηριστική που επεμβαίνει στις συνθήκες και τα δεδομένα για να τα λυτρώσει απ΄τ΄ανθρώπινα θεωρήματα και να τα εντάξει επιτέλους μες στο μεγάλο στόχο του θαυμαστού πραγματικού. Εκείνου του γεγονότος που συμβαίνει σιωπηρά και ανεπαίσθητα σ΄όλο το εύρος της λατινικής λογοτεχνίας και μεταβάλλει κάθε απλή και καθημερινή ιστορία. Η φαντασία του Ρεϊνάλντο Αρένας μεταφέρεται μες στο αμερικανικό περιβάλλον των μεγάλων πόλεων και των υπέργειων φιλοδοξιών. Έτσι η Μόνα ανταποκρίνεται σε κάτι πιο ανθρώπινο και ίσως βαθύτερο από μια απλή, ζωγραφική αναπαράσταση στις αίθουσες των μητροπολιτικών μουσείων. Στην αγνή και ευγενική όψη εκείνου του κοριτσιού εμπρός απ΄τους βάλτους μπορεί κανείς ν΄αντικρίσει μεγαλειώδεις και επικίνδυνες ιδέες. Όπως εκείνη ενός παρηκμασμένου πολιτισμού, ο οποίος αδυνατεί να καθορίσει με ακρίβεια τα όρια ανάμεσα στις επιφάνειες και τους εσωτερικότερους ρυθμούς. Ο εφιάλτης του ζωντανού κοριτσιού θα παραμείνει ένα προσωπικό βίωμα για τον πρωταγωνιστή της ιστορίας του Αρένας. Μια δυσπρόσιτη αλήθεια, κοντά, πολύ κοντά στην έννοια της ζωντανής ποσότητας που εκπορεύεται απ΄τον πολιτισμό και τ΄αναγνωρισμένα πια μεγέθη του.Η Μόνα με τη διψασμένη ψυχή της, η Μόνα, μια όψη αλλόκοτη του ίδιου του δημιουργού της, ένα ερωτικό και σκοτεινό σύμβολο μες στους σεβαστούς, αστικούς ναούς. Σαν μια άλλη σπάταλα άκομψη Αφροδίτη, η γυναίκα του πίνακα ανακτά τα χαρακτηριστικά και τις πληγές της πόλης, της εποχής. Μια διαστροφή ανάλογη μ΄εκείνη τη χειραφέτηση της νεύρωσης που τόσο εύστοχα επισημαίνει ο Γιώργος Αριστηνός μπορεί να ερμηνεύσει την αφετηρία της πλοκής για την αριστουργηματική και ευφάνταστη ιστορία του Αρένας. Ετούτος ο μύθος δεν αποπνέει υγεία, δεν δικαιολογείται από καμιά εποχή. Μοιάζει κατάλληλος μονάχα για την εποχή της μέγιστης, αστικής ισχύος, εκείνου του ρεύματος μες στο οποίο εξελίσσεται και εξαντλείται ο ίδιος ο κόσμος της νέας χιλιετίας. Ήσυχα, δίχως παραφορά η διηγηματογραφία του Κουβανού λογοτέχνη συντρίβει τη θέση της τέχνης, όπως η τελευταία διαμορφώθηκε μες στην κατάφωρα αισιόδοξη κριτική του ύστερου, ευρωπαϊκού μεσαίωνα. Η Μόνα είναι ο πίνακας και το ερωτεύσιμο κορίτσι. Είναι η σκοτεινή νύμφη του έρωτα, που απαντάται μονάχα στις μεγαλουπόλεις. Ένα αρχαίο κορίτσι, μια αποτύπωση που επιβιώνει στα μουσεία των μητροπόλεων, συνεισφέροντας στην επίκαιρη, επιτήδεια ευτυχία. Αυτό το πλάσμα, το ανδρόγυννο σύμβολο του Αρένας είναι κάτι παραπάνω από χρώμα και φιλολογία. Συνιστά μια απ΄εκείνες τις ζωγραφιές που μοιάζουν στους έρωτες και μεταβάλλουν τα όνειρα σε θαυμάσιους φοίνικες, μυστικά, ιχθείς και άλλα συμβάντα, αναλόγου δυναμικής. Η Μόνα του Λούβρου απολαμβάνει τις επιδοκιμασίες της κριτικής τέχνης. Όμως δεν μπορεί παρά να εκφράζει το αδιέξοδο της εποχής μας, το νέο δόγμα που αποκαλύπτεται καθώς τα σκοτεινά πλαίσια  αναδεικνύουν καθαρότερη τη φύση του αδιεξόδου. Ένα τέλμα που στέκει τόσο σύμφωνο με τη λαμπρή και τραγική παραδοχή του Νίτσε. Μια φορά είδαμε τη σελήνη, την άνοιξη, την αλήθεια. Όλα τ΄άλλα δεν είναι παρά βαρετά διαλλείματα. Τα πρόσωπα του έργου, εξωπραγματικά πρόσωπα μιας ανθεκτικής εποχής θα μπορούσαν να διαψεύσουν με τον πιο πειστικό τρόπο εκείνο το φυσιολογικό των επιστημόνων για το οποίο αντιμίλησε ο στοχαστής Γιάννης Τσαρούχης. Ο Αρένας συνιστά ένα απ΄τα φαντάσματα του κουβανικού μεσημεριού, μια απ΄εκείνες τις οπτασίες που γαλουχήθηκαν με το σοσιαλιστικό λογισμό, αφήνοντας χώρο στο πνεύμα για να διακρίνει και ν΄αξιολογήσει συνειδητά τη δύναμη, το μυστήριο, τον τρόμο και τη φαντασία που γεννούν οι ολοένα και λιγότερο καλλιτεχνικές μας πόλεις. Η απάνθρωπη Μόνα δεν είναι άλλη απ΄εκείνη την κάποτε δροσερή ευχή που παραλείψαμε να ερμηνεύσουμε και να εμπιστευτούμε. Μια υπενθύμιση για το θρήνο των ζωντανών πουλιών, τον πάταγο που κάνει ένα πραγματικό ωραίο κορίτσι. Η Μόνα του Αρένας, σαν ευτυχισμένη θ΄αποκαλύψει το φοβερό μυστικό και τα στίγματα μιας ξεκληρισμένης πραγματικότητας. Ο Αρένας μεταγγίζει στο έργο του τη δημιουργικότητα εκείνη που προϋποθέται η μέτάφραση ως μόνο μέσον για την τελική αποκάλυψη της  αλήθειας. Καθώς η Μόνα σωπαίνει στο τέλος μιας επιστολής, άνθρωποι απ΄όλες τις αθωότητας σφάζονται εμπρός της, επικεντρωμένοι και ολομόναχοι εμπρός στην αιωνιότητα μιας εντύπωσης.
Ο Ρεϊνάλντο θ΄αφήσει το ζωγραφικό του μύθο ανολοκλήρωτο. Το τέλος της ανδρόγυνης μορφής έχει συντελεστεί δεκαετίες πριν. Ανεπαίσθητα, εκείνο το πρόσωπο του πίνακα που ήταν ένα κλειδί και μια τρυφερή ανάμνηση του ρομαντισμού θα πνιγεί μες στους στίχους του αυτόχειρα ποιητή. Ο Γιώργος Μακρής σκηνοθετεί το θάνατό της το 1942. Την αντικρίζει γυμνή και  κάτωχρη στο ρεύμα ενός ποταμού που δεν είναι άλλο απ΄τη δίνη της εποχής. Τα μάτια της αποκαλύπτουν τα μυστικά χελιδονόψαρα, τα κλειστά της βλέφαρα σφραγίζουν μια εποχή. Τα ερμητικά της βλέφαρα δεν ήταν ποτέ χαμόγελα θεών, ποτέ δεν υπήρξαν μες στους κήπους με τα κλήματα, ποτέ τ΄άγια χώματα και οι αγαπημένες, εκδρομικές τοποθεσίες. Αυτό το κορίτσι που είναι κάτι πολύ συγγενικό με την τέχνη μπορεί πια να ησυχάσει μακριά απ΄τους θαυμασμούς, τις αθωότητες και τ΄αμαρτήματα. Στο εσωτερικό του πίνακα υφίσταται μόνο η επαρχιακή τοπογραφία, το φως του μεσημεριού και το γαλάζιο, τεχνικό χρώμα. Η Μόνα δεν μπορεί πια να σημαίνει ουρανός και φόρεμα και ευλογημένα απογεύματα. Αυτή η εποχή και αυτή η τέχνη κοσμεί μονάχα τα μουσεία και τα αίθρια και καθώς μεταδίδεται σ΄όλους τους τόπους βεβαιώνει τις συντετριμμένες ωοθήκες των χαμένων χρόνων. Με το θάνατό της  ολόκληρο το μέλλον λάμπει πίσω μας, τ΄ αρχαία σύμπαντα που καταρρέουν μες στις εικονογραφίες του πνιγμού. Εκείνη η αμοργική ταυτότητα που κάποτε διεκδικήσαμε ποιητή είναι ψευδής και υπέρμετρα καλλιτεχνική.
Με τέτοια αισθητικά συμπεράσματα ο Γιώργος Μακρής προφήτεψε το θάνατο της Μόνας, πολλά χρόνια προτού σημειωθούν οι θηριωδίες της τέχνης. Ο ποιητικός χρόνος είναι η παιδική ηλικία, είναι οι αιώνες πριν τις μητροπόλεις. Ο πνιγμός και ο έρωτάς της είναι τελετές, είναι νοήματα και ίχνη απ΄το θάνατο της μορφής που καθ΄ολοκληρίαν πια συντελέστηκε. Η Μόνα πεθαίνει κάθε μέρα μες στα φωτισμένα μουσεία και άλλο δεν υπάρχει στα μάτια της απ΄τα νερά και την παραφροσύνη ενός ανθρώπινου παραμυθιού, όπως η πρόοδος.
Οι καταγωγές των ποιητών είναι πάντα αυθαίρετες. Οι συμπτώσεις και οι ταυτίσεις συμβαίνουν πάντα τον πιο απροσδόκητο χρόνο. Όταν έχει εξαντληθεί ολόκληρη η ηδονή της τέχνης και όταν οι όψεις μετρούν αιώνες και κατεδαφίσεις. Ο Γιώργος Μακρής και ο Ρεϊνάλντο Αρένας προέρχονται από διαφορετικά περιβάλλοντα μ΄ολότελα χαμένο πια το χρώμα τους. Τα κοινά ονόματα και τα στόματα ψαλίδια συμβαίνουν σπάνια. Ακριβώς όπως οι σκέψεις που μοιάζουν στον άνεμο ή μια τεθλασμένη κραυγή στα στόματα των παιδιών. Ο Γιώργος Μακρής και ο Κουβανός Ρεϊνάλντο Αρένας στρέφουν τους καθρέφτες. Εμπρός στους όρους μιας τυφλότητας, τότε που η τέχνη και η ιστορία δεν αναδύονται, δεν βρίσκουν το σχέδιο, δεν ανακάμπτουν. Η Μόνα Λίζα νεκρή και αιωνόβια φθάνει απόψε από κόσμους ολότελα διαφορετικούς. Αυτό το κορίτσι, το δίχως σώμα, σημαίνει πάντα βία.