Εικόνα και χαϊκού

Εικόνα και χαϊκού

Σε ένα παλαιότερο, προ πενταετίας, κείμενο που είχε δημοσιευτεί στα 24Γράμματα (http://www.24grammata.com/?p=3349) είχα αναφέρει κάποιες προσωπικές μου απόψεις για το τι σημαίνει το χαϊκού για μένα. Ο λόγος που επανέρχομαι στο θέμα χαϊκού δεν έχει να κάνει με την ανάγκη κάποιας σημαντικής τροποποίησης των απόψεων μου, που είχα αναφέρει τότε – τέτοιο θέμα δεν υπάρχει, αλλά για να θίξω ένα θέμα εκδοτικού πληθωρισμού βιβλίων ποίησης χαϊκού (σύμφωνα με τα αναγραφόμενα άμεσα ή έμμεσα στο εξώφυλλο ή / και σε κάποια εισαγωγή ) των τελευταίων χρόνων στην Ελλάδα. Κατά πόσον τελικά: πόσες από αυτές τις συλλογές με 17σύλλαβα τρίστιχα (5-7-5 ή 5-5-7 ή 7-5-5, η σειρά δεν έχει σημασία) ποιήματα έχουν να κάνουν με το χαϊκού;
Σίγουρα ο τρόπος που ζούμε σήμερα, και αυτό αφορά όχι μόνο τους ευρωπαίους κλπ αλλά και τους ίδιους τους Ιάπωνες, δεν έχει καμία σχέση με αυτόν των ανθρώπων στην Ιαπωνία πριν τέσσερις τουλάχιστον αιώνες πίσω, που δημιούργησαν το χαϊκού, αλλά αυτό δε μπορεί να σημαίνει ότι κάθε, ανεξάρτητα του πόσο ωραίο ποίημα μπορεί να είναι, 17σύλλαβο τρίστιχο (5-7-5 ή κλπ) που γράφτηκε εκτός από ένα τρίστιχο είναι και χαϊκού ή έστω προσεγγίζει κάπως το χαϊκού.

Κυκλοφορούν ποιητικές συλλογές, πιθανόν κάποιες και εμπορικά να είναι επιτυχημένες, που δηλώνουν ευθέως ότι περιέχουν ποιήματα χαϊκού, αλλά αυτό που κυριαρχεί στα εν λόγω ποιήματα δεν είναι το ακαριαίο αποτέλεσμα/ γραφή μιας φυσικής εικόνας (ή και εικόνας πόλης) που εκείνη τη χρονική στιγμή οδήγησε το δημιουργό του, τελείως απρόσμενα για τον ίδιο!, να το γράψει:
– είτε αποτυπώνοντας την εικόνα (αφήνοντας στον αναγνώστη τα υπόλοιπα), όπως ο Μπασό στο πλέον αναγνωρίσιμο παγκοσμίως χαϊκού:
Λίμνη παλιά
Πηδά ο βάτραχος μέσα
Ο ήχος του νερού,
σε ένα ποίημα όπου η ξαφνική κίνηση του βατράχου καταγράφεται από τον ποιητή ως η διαταραχή, η απόλυτα φυσική διαταραχή σε ένα περιβάλλον ήρεμο, εκείνη που τον ξάφνισε σε τέτοιο βαθμό ωθώντας τον να την πει.
Εικόνα που δεν χρειάζεται να αφορά κάποιο ιδιαίτερο φαινόμενο αλλά μπορεί να είναι και μια εικόνα η οποία μας ήτανε οικεία αλλά για κάποιο αδιευκρίνιστο λόγο εκείνη τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή λειτούργησε ως ποιητικό αίτιο, όπως στο χαϊκού του Σατομούρα Σόχα:
Πού είναι το πινέλο για να ζωγραφίσει
τα άνθη της δαμασκηνιάς
με το γλυκό τους άρωμα;
όπου θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι ο ποιητής πολλές φορές στο παρελθόν του θα πρέπει να είχε βρεθεί μπρος σε ανθισμένη δαμασκηνιά, αλλά κάποια «μαγική» στιγμή η εικόνα της δαμασκηνιάς (ενταγμένης στο συγκεκριμένο και μοναδικό τη στιγμή εκείνη περιβάλλον) λειτούργησε στο δημιουργό του ποιήματος (στη συγκεκριμένη και μοναδική κατάσταση που αυτός βρισκόταν τη στιγμή εκείνη ενταγμένος στο υπόψη περιβάλλον) όπως λειτούργησε.
– είτε αποτυπώνοντας την εικόνα και ταυτόχρονα καταγράφοντας και τους συνειρμούς ή και τις διαπιστώσεις που αυτή η εικόνα του προκάλεσε. Συνειρμούς ή και διαπιστώσεις που μπορεί να αποκαλύπτουν και μια βαθύτατη φιλοσοφία στα μάτια του αναγνώστη, όπως το υπέροχο χαϊκού του Γιόσα Μπουσόν:
Τα κίτρινα χρυσάνθεμα
Χάνουν το χρώμα τους
Στο φως της λάμπας.

Κυκλοφορούν λοιπόν ποιητικές συλλογές που δηλώνουν ότι περιέχουν ποιήματα χαϊκού, αλλά σε αυτά αναγνωρίζεις το συγγραφέα που κάθισε να γράψει για να αποτυπώσει σε ποίημα, που ικανοποιεί τον κανόνα των συλλαβών και των στίχων του χαϊκού, από τις πολιτικές, τις κοινωνικές ή τις φιλοσοφικές του απόψεις μέχρι τα προσωπικά του αδιέξοδα, τις αναζητήσεις του, τα απωθημένα του και τις εμμονές του.
Τα ποιήματα αυτά, ανεξάρτητα της ποιότητας τους της απαλλαγμένης από την ένταξή τους σε είδος που δεν ανήκουν, από τη στιγμή που η φυσική ή αστική κλπ εικόνα ως το απρόβλεπτο στιγμιαίο δημιουργικό αίτιο απουσιάζει, χαϊκού δεν είναι.
Αν ο δημιουργός τους αισθάνεται ότι η λέξη τρίστιχο δεν προσθέτει το κύρος που προσθέτει η λέξη χαϊκού, ίσως το πιο «τίμιο» θα ήταν να ονομάζονταν: Ποιήματα πάνω στη φόρμα του χαϊκού.

Γιώργος Πρίμπας
(Μάρτης 2015)