Ζωγραφική
Εισαγωγή στη μέθοδο της… εικαστικής αφήγησης
Η συνειδητοποίηση των εικαστικών και εκφραστικών δυνατοτήτων των κόμικς, αλλά και η ευκολία της πρόσβασης από τον δημιουργό σε ένα μαζικό μέσο που απαιτεί μόνο ένα πενάκι, λίγα χρώματα και έναν εκδότη δεν άργησαν να γίνουν αντιληπτά. Ετσι, τα κόμικς από ένα υποτιμημένο εκφραστικό μέσο, σταδιακά μετεξελίχθηκαν σε μία ευρέως αποδεκτή και αυτόνομη μορφή τέχνης – την ενάτη εκ των καλών τεχνών.
Πολλά έχουν -κατά καιρούς- γραφτεί για την καταγωγή των κόμικς, η οποία έχει αναζητηθεί ακόμη και στα σπήλαια, όταν οι πρωτόγονοι άνθρωποι διατύπωναν ιστορίες μέσα από ζωγραφιές. Πάντως, πέρα από τέτοιες υπερβολές, τα πρώτα δείγματα ανατυπωμένων εικόνων που αφηγούνταν ιστορίες -με ή χωρίς λόγια- θα εμφανιστούν στη Μεγάλη Βρετανία τον 17ο αιώνα, κυρίως με τη μορφή ανυπόγραφων φυλλαδίων πολιτικού, χιουμοριστικού και ενίοτε θρησκευτικού χαρακτήρα. Σιγά-σιγά, τα σχέδια άρχισαν να συνοδεύονται από πλαίσια στα οποία τοποθετούνταν τα λόγια ή από «μπαλονάκια» που έβγαιναν από τα στόματα των «ομιλούντων» πρωταγωνιστών. Είναι, ωστόσο, με την έλευση της χαλκογραφίας, στις αρχές του 19ου αιώνα, που η νέα δυνατότητα για πιστή αναπαραγωγή σε μικρό κόστος θα δημιουργήσει μια «βιομηχανία εικονογραφημένης σάτιρας».
Σταθμός το 1884
Εισαγωγή στη μέθοδο της… εικαστικής αφήγησης
Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι εκδίδονται εκατοντάδες περιοδικά με εικονογραφημένα επίκαιρα της εποχής, καθώς και πολλά φυλλάδια με εικονογραφημένα μυθιστορήματα. Ωσπου το 1884 κυκλοφορεί η «Αlly Slopers Half Ηoliday», μία ασπρόμαυρη εβδομαδιαία σατιρική εφημερίδα κόμικς. Την ίδια περίπου εποχή, στην Αμερική, το νέο αυτό είδος γνωρίζει ξεχωριστή άνθηση στις εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας και το 1896 δημοσιεύεται στην «Νew York Journal» το εκπληκτικό «Υellow Κid» του Richard Outcault το οποίο δημιουργεί αίσθηση σε όλη τη χώρα. Οι συνθήκες είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές και πολλοί δημιουργοί αποκτούν φήμη και χρήμα, ανάμεσά τους ο σπουδαίος Winsor McCay με το ονειρικό «Little Nemo in Slumberland» και ο George Herriman με το ανατρεπτικό «Κrazy Κat». Το 1930 εμφανίζεται ο πασίγνωστος Μίκυ Μάους από τον Γουόλτ Ντίσνεϊ και ο εξαιρετικός Ντικ Τρέισι του Chester Gould, ενώ την ίδια χρονιά στην Ευρώπη, κάνει το ντεμπούτο του ο περίφημος Τεν-Τεν του Βέλγου Herge.
Η «χρυσή εποχή» των κόμικς, ωστόσο, ξεκινάει τη δεκαετία του 30 με την έλευση των υπερηρώων, όπως ο Σούπερμαν που διασχίζει τους αιθέρες της Μητρόπολης και ο Μπάτμαν, ο οποίος αναλαμβάνει να σώσει την Γκόθαμ Σίτι από τους κακοποιούς. Στις δεκαετίες του 40 και 50 κυκλοφορούν τα πρώτα κόμικς μυστηρίου και επιστημονικής φαντασίας με το εκφραστικό αυτό μέσο να εξαπλώνεται με καταιγιστικούς, πια, ρυθμούς σε παγκόσμια κλίμακα.
Λόγος και εικόνα
Οπως και στον κινηματογράφο, ο λόγος και η εικόνα είναι αλληλένδετα, ενώ οποιαδήποτε λεπτομερής λεκτική περιγραφή καταστάσεων ή τοπίων απουσιάζει, αφού η εικόνα μιλάει από μόνη της. Αρχικά, τα κόμικς είχαν -ως επί το πλείστον- έναν κωμικό χαρακτήρα, όμως σχετικά σύντομα έμελλε να δημιουργηθούν διάφορες σχολές και προσεγγίσεις: Ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 60 γίνονται αντιληπτές οι ποικίλες εκφραστικές δυνατότητες που προσφέρουν ως μια σχετικά νέα μορφή τέχνης. Και, βέβαια, μία από τις μεγαλύτερες σχολές κόμικς είναι η γαλλόφωνη – δηλαδή, οι γαλλικές ή βελγικές Bandes Dessinees ή B.D. ή «εικονογραφημένες λωρίδες». Ακολουθεί μια έκρηξη στην παραγωγή των κόμικς, με το περιοδικό «Ηara- Κiri» και τους κορυφαίους σχεδιαστές Ρεζέ και Βολίνσκι να προετοιμάζουν το κλίμα για ό,τι θα επακολουθούσε. Μέχρι που έρχεται ο Μάης του 68, για να αποτελέσει και στη διαμόρφωση των κόμικς «σημείο τομής», με τη γενικευμένη αμφισβήτηση να επηρεάζει αποφασιστικά τους δημιουργούς και τα περιοδικά του είδους να πληθαίνουν εντυπωσιακά.
Οταν το περιλάλητο «68» παρέρχεται, πολλοί από τους πρωταγωνιστές σχεδιαστές συντηρούν το πνεύμα της εξέγερσης, αλλά και συνδυάζουν ευρηματικά τις νέες τάσεις – όπως την επιστημονική φαντασία ή το φανταστικό, με τα πολιτικά και κοινωνικά μηνύματα. Οπως και να χει, με την πάροδο των ετών, δημιουργοί όπως ο Μοέμπιους, ο Πραττ, ο Μπιλάλ, ο πρώιμος Μανάρα, θα προσδώσουν ξεχωριστή αίγλη και ποικιλομορφία στην ένατη τέχνη. Η συγκεκριμένη έκδοση με 32 κείμενα του Γιάννη Κουκουλά αναδεικνύει μοναδικά αυτό ακριβώς το εύρος των εκφραστικών δυνατοτήτων της τέχνης αυτής και μέσα από διεξοδικές κριτικές προσεγγίσεις των σημαντικότερων κόμικς, με άξονα πάντα την ιστορική τους εξέλιξη, αποτελεί -σε γενικές γραμμές- μία ικανή και πολύπλευρη εισαγωγή πάνω στην τέχνη της εικονογραφημένης αφήγησης