Ευμενίδες, το τέλος των θεών

24grammata.com

διαβάστε όλες τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες κλικ εδώ

ΕΥΜΕΝΙΔΕΣ, ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ
Μια ιδέα βασισμένη στην μορφή ενός ικέτη Ορέστη.

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Στο αμέσως, επόμενο χρονικό διάστημα το θέατρο της Επιδαύρου θα φιλοξενήσει εκ νέου τις αναβιώσεις των μεγάλων τραγικών έργων. Στα πλαίσια ενός εξαιρετικά ενδιαφέροντος φεστιβάλ, όπως αποδεικνύεται αυτό της πόλεως των Αθηνών και με τη συνδρομή καλλιτεχνών που προσεγγίζουν με ποικίλες μεθόδους τα διασωθέντα, ελληνικά δράματα το θέατρο της Επιδαύρου αναμένεται να διατηρήσει τα πρωτεία στην προσέλκυση του φιλοθεάμονος κοινού.Τα σχήματα, οι εξέχουσες συμμετοχές, η διαρκής απομάκρυνση από την πιστή ανάπλαση των δραματουργικών οδηγιών, η μεταβολή στο νόημα και τη συμμετοχή του περιβόητου χορού, η δράση που διαρκώς εντείνεται μες σ΄αυτό το γνήσιο, ελληνικό θεάτρο συνιστούν προβληματικές διαστάσεις του ζητήματος και αδοκίμαστες, ως τώρα πρωτοπορίες. Διπλές όψεις μιας ιστορικής πια εκδήλωσης που έμελε να μονοπωλεί τα ρηχά, καλλιτεχνικά δρώμενα του ελληνικού θέρους.
Το κοινό απομακρυσμένο πια απ΄τη φιλολογική και ουσιαστική εξέταση του μύθου, θα προσέλθει εκ νέου στις αργολικές κερκίδες, γοητευμένο απ΄τα λαμπερά πρόσωπα της εγχώριας, καλλιτεχνικής ζωής. Αυτά τα τελευταία αναζητούν στο χώρο της Επιδαύρου την εμπειρία εκείνη που θα τα καταξιώσει και θα ενδυναμώσει τη μελλοντική, θεατρική τους παρουσία. Μια ρηχότατη αρχαιοφιλία, μια επιδερμική, όπως την περιέγραψε ο Αλόις Ριγκλ, διακίνηση του αρχαίου πνεύματος πρόκειται και πάλι να κυριεύσει το θεατρικό κοινό. Η τρέχουσα, καλλιτεχνική δημιουργία, -θεατρική σε τούτη την περίσταση-, θ΄αναδειχτεί εκ νέου, υποκείμενη σε μεταβολές, πρωτοπορίες, συμβολιστικές επικαιροποιήσεις. Η μοντέρνα θεώρηση του περιεχομένου των έργων θα επιδιώξει και πάλι τον ερεθισμό της ευαισθησίας του κοινού, λαμβάνοντας υπόψη δομικές και σημειολογικές διαφοροποιήσεις.
Εντούτοις το ίδιο το μήνυμα των έργων θα παραμείνει μακρινό και ανέγγιχτο. Ο αρχαίος, ελληνικός μύθος με το βαθύ περιεχόμενο και τις διαρκείς αναγωγές του δεν μπορεί πια να υπάρξει. Το μήνυμα του ασθενές, αδύναμο ενδύεται το ρυθμό της εποχής, χάνοντας για πάντα την οικουμενικότητα της αρχικής, τότε στόχευσης. Ακριβώς ετούτη η μοναδικότητα των μεγάλων, τραγικών έργων, όπως συνοψίζεται στη μηνυματική τους δεν μπορεί να κοινωνείται έξω και πέρα απ΄τα καθορισμένα πρότυπα θαυμασμού ή σεβασμού, τα οποία επιβάλλει η αρχαιοφιλία. Μια τάση διαρκώς ισχυροποιημένη μέσα απ΄την εμπορική εκμετάλλευση του ίδιου του αντικειμένου. Μοναδική παρηγοριά απέναντι σ΄αυτό το ρεύμα δεν αποτελεί παρά η αποδοχή της μεγαλοφυίας των τραγικών ποιητών. Ένα λαμπρό δείγμα ρεαλισμού, ικανό να εκπληρώσει την πράξη της σύγκρουσης, όπως αυτή καθορίστηκε ως σκοπός, προκειμένου η τέχνη όχι μόνο να δημιουργεί νέες μορφές, ζωής αλλά και να αποδεικνύει τ΄ορθό και το σφάλμα του ανθρώπινου βίου.
Αφορμή για τα παραπάνω υπήρξαν Οι Ευμενίδες, η αρχαία τραγωδία του Αισχύλου και οι ισχυροί συμβολισμοί που διέπουν την πυκνή οικονομία του ίδιου του κειμένου. Το έργο ισχυρό, ικανό να υφίσταται δίχως τα μάτια και δίχως τη θέαση επιβεβαιώνει την ευαισθησία εκείνη που χάνεται ολοκληρωτικά εμπρός στις θεμελιακές, ανθρώπινες αξίες. Πρόσωπα υποταγμένα παθητικά στην ισχύ της μοίρας κατορθώνουν για πρώτη φορά ν΄αμφισβητήσουν τις προσταγές των θεών. Μια ρεαλιστική αναβίωση λοιπόν των κατώτερων και ρημαγμένων θεών, όπως περιγράφονται από τον Μπόρχες σε μια περιεκτική, όσο και πετυχημένη ανάδειξη της ανθρωποκεντρικής κοινωνίας που σχηματοποιείται για να καθιερωθεί οριστικά στηριγμένη στο μέγεθος και την αξία της ίδιας της ανθρώπινης δράσης.
Οι Ευμενίδες του Αισχύλου τιμούν τον άνθρωπο και αποκαλύπτουν μια έννοια χριστιανική, η οποία έμελε να περιγραφεί με λόγο και με πράξη αρκετά χρόνια μετά. Η συγχώρεση της Αθηνάς, απέναντι στο έγκλημα του ικέτη Ορέστη πιστοποιεί τη διάθεση του Αισχύλου για μια ουσιώδη μεταβολή στον τρόμο και τη φαντασία που προκαλούν οι θεϊκές παρεμβάσεις. Ίσως για πρώτη φορά το πρόσωπο διαθέτει την ευκαιρία να εκτιμήσει την ίδια την ποίηση, απομακρυσμένο πια από τις όποιες θεωρητικές διαπιστώσεις. Η έννοια του δικαίου σε συνδυασμό με μία επί γης, πρώτη, μαρτυρική δοκιμασία επιβεβαιώνουν το ψυχολογικό και ιδεολογικό βάρος της τραγωδίας. Μ΄αυτές τις δυο πτυχές του αρχαίου έργου κυρίαρχες και αμείωτες στην έντασή τους είναι δυνατόν να εκτιμηθεί η αξία του έργου. Η Γεωργία Σάνδη στις ημερολογιακές της καταχωρήσεις επισημαίνει τον ανεξάντλητο, ανθρώπινο φόβο. Αυτόν που διαμορφώνεται πέρα από τη σύνεση και τον υπολογισμό. Ο Αισχύλος κατορθώνει ν΄αξιοποιήσει την περιφρόνηση αυτού του στοιχείου, καθώς και τη θεϊκή του καταγωγή, παραχωρώντας στο άτομο ένα καθήκον υψηλότερο και απαιτητικότερο. Ένα καθήκον, το οποίο σχετίζεται με την ανάδειξη των πιο βασικών αξιών, όσων διακρίνουν το ανθρώπινο γένος για την πνευματικότητά του. Το άθλημα της αγιωνυμίας του Παύλου Μάτεσι παραχωρεί τη θέση του στον αγώνα για τη θέσπιση του νόμου και την αναγκαιότητα της συγχώρεσης. Οι Ευμενίδες συνιστούν ένα έργο με κοινωνικό χαρακτήρα, μια ποιητική κατάργηση του περιθωρίου που συστήνει η ίδια η μοίρα, θέτοντας τα πρόσωπα εκτός συνόλου. Εδώ δεν χωρούν οι θεοί, εδώ οι δαίμονες διώκουν μόνον την ανθρώπινη αξιοσύνη. Εδώ υφίσταται γνήσια η τέχνη και η θρησκεία του ζωντανού και αιώνιου πάθους. Εδώ εκπληρώνεται η ρήση του Γιάννη Τσαρούχη όταν μιλά για το αληθινό έργο του καλλιτέχνη που είναι να ξεχωρίζει, ν΄απορροφά και να αμύνεται, να υψώνει την ελευθερία που κάθε τόσο τσακίζουν οι μοιραίες επιλογές.
Η σημερινή εποχή κινείται σ΄αντίθετη κατεύθυνση απ΄τη ρητορική του Αισχύλου. Παρά την παράδοση του νέου που περιγράφει μ΄επάρκεια το μοντερνισμό και την τάση του, η αξία του έργου αυτού συνίσταται στο γεγονός της ενατένισης του άφθαρτου και του αναγκαίου. Μια βασική προϋπόθεση για την αληθινή και όχι επιφανειακή συνεύρεση.Ο ικέτης Ορέστης και οι χορτασμένες, οι αρχαίες κόρες, η θεά Αθηνά και ο θεσμός των δικαστηρίων, η τελική αθωότητα του μητροκτόνου, προβάλλουν εικόνες από σκοτάδι και ασφυξία.
Η προσέλευση του κοινού είναι μεγάλη. Τ΄αρχαίο θέατρο κατάμεστο. Απόψε κανείς θα δοκιμάσει την ανεξάντλητη αντοχή του ουρανού.Ανάμεσα στο κοινό κυριαρχεί μια συστράτευση, οντολογική και μεταφυσική. Αφιερωμένη εξολοκλήρου στον άνθρωπο. Εμπρός ο Ορέστης και πίσω σκιές απεχθείς. Ετούτο το έργο σηματοδοτεί μια κατάσταση, πρωτίστως ψυχική. Ένα συμβάν πολιτιστικό και ψυχολογικό, βαθιά διαχρονικό σαν την κάθε αυθεντική και πιστή στο πρότυπο εκτέλεση της τραγωδίας.