Η αναπαραγωγή των ψαριών

24grammata.com/ φύση
Το σπέρμα των ψαριών.

Τα χημικά αλλάζουν το φύλο στο καλκάνι (και όχι μόνο)!!!

Τα αυγά.

Η αξιοθαύμαστη αναπαραγωγή του καρχαρία.

Η περίοδος αναπαραγωγής.

γράφει ο Γιώργος Δαμιανός (το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό ψάρεμα)

Τα ψάρια, εκτός ορισμένων εξαιρέσεων, είναι γονοχωριστικά. Δηλαδή, σε κάθε είδος υπάρχουν δύο διαφορετικά φύλα, αρσενικά και θηλυκά. Τα αρσενικά και τα θηλυκά ψάρια μοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Αν και σε ελάχιστα ψάρια, π.χ. στο γύλο,  παρατηρούνται εξωτερικά μορφολογικά χαρακτηριστικά μεταξύ του αρσενικού και του θηλυκού. Η πρώτη ουσιώδης διαφορά στο φύλο των ψαριών είναι το μέγεθος, αφού το θηλυκό είναι πάντοτε μεγαλύτερο από το αρσενικό. Σε πολλά επίσης, ψάρια κατά την εποχή της αναπαραγωγής τους, παρατηρούνται δευτερεύουσες διαφορές όπως ζωηρότερα χρώματα, ειδικές κινήσεις κλπ, λόγω των γεννητικών ορμονών που αναπτύσσονται στο θηλυκό.

Το σπέρμα
Τα αρσενικά ψάρια διαθέτουν όρχεις, που είναι δύο επιμήκη λευκωπά όργανα και βρίσκονται στη ραχιαία επιφάνεια  της κοιλιακής κοιλότητας. Αυτές οι λευκές, τριγωνικές κουκίδες, οι σπερματοδόχες κύστεις, ενώνονται με έναν λεπτότατο αγωγό και οδηγούν το σπέρμα μέχρι την ουρογεννητική θηλή του ψαριού απ όπου και το εκβάλλει. Το σπέρμα δημιουργείται στα ψάρια μόνο κατά την περίοδο της αναπαραγωγής και μπορεί να φτάσει στο 10% του συνολικού βάρους του ψαριού (όπως συμβαίνει, για παράδειγμα,  στην πέστροφα). Αν θέλουμε να το φανταστούμε με τις ανθρώπινες αναλογίες σημαίνει ότι ένας άνθρωπος 100 κιλών θα είχε, στο σώμα του, 10 κιλά σπέρματος!!! Γι αυτό και κατά την περίοδο της αναπαραγωγής τα ψάρια, αρσενικά και θηλυκά,  είναι δυσκίνητα και δεν μπορούν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις για να βρουν την τροφή τους. Άλλωστε, δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τροφή και είναι σεβαστά από το υπόλοιπα ζώα της θάλασσας, τα οποία σέβονται την αδυναμία τους και δεν τα κατασπαράζουν. Κρίμα, που ακόμα και τα ζώα της στεριάς δε γνωρίζουν το σεβασμό προς τη φύση. Οι οργανισμοί που εγκυμονούν, ή βρίσκονται σε κατάσταση αναπαραγωγής,  είναι πάντα σεβαστοί στη φύση. Εμείς, τα «αφεντικά» της φύσης (τρομάρα μας) φτάσαμε να τρώμε μέχρι και τα αυγά των ψαριών (ταραμάς, χαβιάρι και άλλα).
Ο αριθμός των σπερματοζωαρίων ανέρχεται στα 10 δισ. κατα ml. Η διάρκεια της κινητικότητας τους είναι από 30΄΄ έως 90΄΄ (αν και, όπως θα διαβάσετε πιο κάτω, ο θηλυκός καρχαρίας τα ανατρέπει όλα αυτά) και εξαρτάται από ορμονικούς, θερμικούς και χημικούς παράγοντες . Για παράδειγμα με την αύξηση της θερμοκρασίας του ύδατος αυξάνεται η κινητικότητα των σπερματoζωαρίων, αλλά συντομεύεται η διάρκεια της ζωή τους. Ίσως να είναι και αυτός ένα από τα πολλά αίτια της μείωσης των αλιευμάτων στις θάλασσες μας.

Τα χημικά αλλάζουν το φύλο στο καλκάνι (και όχι μόνο)!!!
Μήπως, τώρα,  θέλετε να μάθετε τα άσχημα νέα για το καημένο το καλκάνι (psetta maxima); Ερευνες του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, του Ριβερζαιντ, απέδειξαν ότι στην ακτή Χάντγκτον, φημισμένη για τους σέρφερ,  το αρσενικό καλκάνι, ίσως και άλλα ψάρια, αλλαζει το φύλο του, λόγω των αντηλιακών, που χρησιμοποιούμε για την προστασία από τον ήλιο. Το χημικο που χρησιμοποιείται στα αντηλιακά λάδια ή κρέμες, η οξυβενζόνη, μέσω του ντουζ της παραλίας καταλήγει στο βυθό και τελικά στο  στομάχι των ψαριων. Η οξυβενζόνη είναι υπαίτια για τον σχηματισμό ιστού ωοθηκών στους όρχεις των αρσενικων καλκανιων (τα οποία φαίνεται να έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία). Τι ωραία!!!Εμεις μαυρίσουμε τις «σωματάρες» μας και το καλκάνι εκθηλύνεται, γίνεται τρανσεξουαλ, χωρίς να το θέλει!!  Το ίδιο επιβεβαιώνουν και ελβετικες ερευνες για ψάρια εσωτερικων υδάτων. Ως υπεύθυνα για την αλλαγή του φύλου των ψαριων, και στη χώρα μας, έχουν κατηγορηθεί, επίσης, και  τα φυτοφάρμακα, τα χημικά βυρσοδεψίας αλλα ακόμα και τα αντισυλληπτικά χάπια, τα οποία είναι υπεύθυνα για το οιστρογόνο των ούρων. Όλα αυτά, ανεξαιρετως, καταλήγουν στη θάλασσα, κατακάθονται στο βυθό και γίνονται τροφή για τα καημένα ψαράκια. Λέτε να έχουν επιπτωσεις και στον άνθρωπο; Λέτε;

Τα αυγά
Τα θηλυκά διαθέτουν ωοθήκες στο ίδιο σημείο που βρίσκονται οι όρχεις των αρσενικών. Διακρίνονται για το κιτρινωπό χρώμα τους, ενω οι όρχεις έχουν λευκωπό. Το βάρος των ωοθηκών κατά την περίοδο της αναπαραγωγής τους φτάνει  το 15-18% του σωματικού βάρους (πέστροφα), στον κυπρίνο φτάνει το 32%, ενώ σε άλλα ψάρια φτάνει ακόμα και το 70%. Από την ωοθήκη τα αυγά καταληγουν στην ουρογεννητική θηλή και απ εκει απελευθερώνονται στη θάλασσα. Τα είδη των ψαριών, που γεννούν μεγάλα αυγά γεννούν μικρό αριθμό ψαριων, ενώ τα είδη που φροντίζουν τα αυγά τους, γεννούν λιγότερα αυγά από εκείνα που τα εγκαταλείπουν. Η πολυγονία δόθηκε από τη φύση ως μέσο προστασίας των ειδών.
Γενικά, τα ψάρια είναι ωοτόκα, δηλαδή τα θηλυκά αποβάλλουν στη θάλασσα τα αυγά και συγχρόνως ή λίγο αργότερα τα αρσενικά εκτοξεύουν το σπέρμα. Αφού γίνει η γονιμοποίηση το κέλυφος σκληραίνει για να προστατεύσει το έμβρυο, που βρίσκεται μέσα σ΄ αυτό. Η φύση έχει προνοήσει για το ψαράκι, όταν βγει από το αυγό, να βρίσκει τροφή για μια- δυο μέρες από το τον ίδιο το κέλυφος του αυγού του.
Υπάρχουν, επίσης, και τα ζωοτόκα ή τα ωοζοτόκα ψάρια και η γονιμοποίηση είναι εσωτερική. Η γονιμοποίηση του αυγού γίνεται μέσα στο σώμα του θηλυκού με σύζευξη δύο ψαριών. Σε αυτή την περίπτωση το σπέρμα, δίχως να έρθει σε επαφή με το νερό, μπαίνει στο γεννητικό πόρο του θηλυκού με ένα ειδικό όργανο, το γονοπόδιο, που κατέχει το αρσενικό. Στα ζωότοκα ανήκουν οι καρχαριες, η ζύγαινα, το κεντρώνι κά.
Σε ορισμένα ψάρια της οικογένειας των Σερανιδών και των Σπαριδων (τσιπούρα κ.α.) χαρακτηρίζονται από ερμαφροδιτισμό (αν και το σωστό θα ήταν ο όρος «σεξουαλικός διμορφισμός», γιατί οι ερμαφρόδιτοι οργανισμοί έχουν συγχρόνως αρσενικά και θηλυκά χαρακτηριστικά, ενώ η τσιπούρα, για παράδειγμα, είναι στα πρώτα χρόνια της ζωής της αρσενικός οργανισμός και μετά το τρίτο έτος γίνεται θηλυκός).
Τέλος, ορισμένα ψάρια φροντίζουν τα αυγά τους. Οι Σαλμονίδες, για παράδειγμα, εναποθετούν τα αυγά τους μέσα σε μικρές κοιλότητες που φτιάχνει το θηλυκό. Η γνωστή μας μαρίδα (picarel), επίσης, προστατεύει τα αυγά κατά την περίοδο της εκκόλαψης. Την προστασία αναλάμβάνει να κάνει μία μόνο αρσενική μαρίδα, η οποία εγκαταλείπει το κοπάδι, αποκτά έντονα χρώματα και παραμένει αμετακίνητος σκοπός στη φωλιά  των αυγών. Μετά την εκκόλαψη τα αρσενικά χάνουν το χρωματισμό τους και μετακινούνται προς τα πεδία διατροφής, όπου σμίγουν με το υπόλοιπο κοπάδι (Harmelin, Harmelin- Vivien, 1976, αντιγρ.από Κων. Κάρλου-Ρήγα)

Η αξιοθαύμαστη αναπαραγωγή του καρχαρία
Ο θηλυκός καρχαρίας, ζωοτόκος οργανισμός, δηλαδή γονιμοποιεί το αυγό μέσα στο σώμα του,  παρουσιάζει μία από τις πιο αξιοθαύμαστες συμπεριφορές απ όσα έτυχε να μελετήσω: «Ο θηλυκός αμέσως μετά τη γονιμοποίηση έχει την ικανότητα να αποθηκεύει ικανοποιητικό αριθμό σπέρματος, το οποίο χρησιμοποιεί στην επόμενη αναπαραγωγή. Το γεγονός αυτό αποτελεί πρόνοια και σοφία της φύσης, η οποία εξυπηρετεί τη διατήρηση του είδους, λόγω ακριβώς των μικρών πιθανοτήτων συνάντησης δύο καρχαριών διαφορετικού φύλου κατά την περίοδο αναπαραγωγής» (Δημ. Παπαναστασίου). Η φύση είναι ο μεγάλος δάσκαλος και δε σταματά ποτέ να μας διδάσκει. Η ζωή πάντα προσαρμάζεται σε οποιεσδήποτε συνθήκες και αν παρουσιαστουν. Έτσι και ο σοφότατος καρχαρίας αποθηκεύει και συντηρεί ζωντανό (με ποιόν τρόπο άραγε;) για πολλούς μήνες, το δυσεύρετο σπέρμα. Το ανθρώπινο γένος αντιμετωπίζει, εργαστηριακά και όχι φυσικά, παρόμοια προβλήματα με τη μέθοδο της κατάψυξης των εμβρύων  και της κατάψυξης των ωαρίων (υαλοποίηση)

Η περίοδος αναπαραγωγής
Η περίοδος της αναπαραγωγής εμφανίζεται σε ορισμένη εποχή, συνήθως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Μερικά είδη ωοτοκούν για μεγάλο χρονικό διάστημα από λίγα αυγά ημηρεσίως. Ενω το χέλι, κατά τη γνώμη μου το πιο μυστηριώδες ζώο της φύσης, αναπαράγεται μόνο μια φορά στη ζωή του, αφού επιστρέψει στη μυστηριώδη θάλασσα των  Σαργασσών (Βερμούδες) όπου και γεννήθηκε.
Τέλος η ωοτοκία επηρεάζεται από το φως του ήλιου. Γι αυτό ορισμένα ψάρια ωοτοκούν το φθινόπωρο και το χειμώνα που οι μέρες είναι μικρές και το φως του ήλιου δεν είναι έντονο. Άλλα πάλι έχουν ανάγκη από άπλετο φως και γι αυτό ωοτοκούν την Άνοιξη. Η ωοτοκία επηρεάζεται, επίσης, από τη θερμοκρασία, την ηρεμία, την ασφάλεια, και την επάρκεια τροφής του περιβάλλοντος

Βιβλιογραφία
1.Γεράσιμου Η. Πνευματικατου, τακτικού καθηγητή ιχθυολογίας, κτηνιατρική σχολή πανεπιστημίου Θεσσαλονικης, ΙΧΘΥΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΙΧΘΥΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ, εκδ. Κυριακίδη,1993
2.Δημ. Π.Παπαναστασίου, Αλιευματα, εκδ. Ιων
3.Κωνσταντίνα Κάρλου –Ρήγα, μήκος και ηλικία κατά την αλλαγή φύλου σε πρωτόγυνα ψάρια, νεαρά αρσενικά που ωριμάζουν, 12οpp108-111pdf.