Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ. ΒΙΕΤΝΑΜ.

24grammata.com/ άποψη

ΚΩΔΙΚΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ «Ο ΓΙΟΣ ΜΟΥ»
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ. ΒΙΕΤΝΑΜ.

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ
Το να φωτογραφίζεις, σημειώνει ο Αντρέ Μπερσόν, σημαίνει να ευθυγραμμίζονται το μυαλό, τα μάτια και οι καρδιές. Πολύ εύγλωττα η γαλλική πρωτοπορία, μέσα από τις επισημάνσεις ενός γνήσιου εκπροσώπου της, διατυπώνει το θεωρητικό υπόβαθρο της φωτογραφικής τεχνικής. Μόνο που σε τούτη την περίπτωση η θεωρία κατακτά ένα ρόλο δευτερεύων εμπρός στο τρομερό αποτέλεσμα της φωτογραφικής σύλληψης.
Σπάνια μια τέχνη κατόρθωσε να καταγράψει τα ιστορικά γεγονότα στην πιο σκοτεινή και απάνθρωπη ουσία τους. Τα θαύματα, οι ανθρωπογεωγραφίες, τα τοπία του κόσμου και οι σπαραγμοί απέκτησαν μια ορισμένη όψη. Τίποτε από αυτά τα επιτεύγματα δεν θα είχαν κατορθωθεί, καμιά ατμόσφαιρα και καμιά γνώση δεν θα είχε μεταφερθεί. Αν ο Κλε ισχυρίζεται πως χρώμα και πρόσωπο είναι το ίδιο πράγμα, αν το χρώμα είναι δικό του και εκείνος απερίσπαστος, δοσμένος στην τέχνη του δηλώνει ζωγράφος, τότε μέσω της φωτογραφίας μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως εμπεδώνεται η αλήθεια και η ιστορική όψη στην πιο ξεκάθαρη εκδοχή της. Η φωτογραφία που περνά μέσα απ΄τις εποχές, η φωτογραφία που μας μεταβαίνει από το γεγονός της ιστορίας στο γεγονός αυτό καθ΄αυτό. Με την ιδιότητα του συστατικού στοιχείου πάντα, η φωτογραφία αναπαριστά τα θαύματα του κόσμου και τον ανυπολόγιστο τρόμο απ΄τον οποίο φτιάχνεται ο κόσμος.
Τα παραπάνω γενικά εισαγωγικά για τη φωτογραφία και την καθολική επίδρασή της στην ίδια την τέχνη αλλά και την κοινωνία της μνήμης, δεν πραγματοποιούνται παρά για να μετριαστούν οι εντυπώσεις των φιλμ που σώζονται από τον πόλεμο του Βιετνάμ.  Ο εχθρός, τα ρημαγμένα χωριά και οι νεκροί μες στα νερά των ορυζώνων, ο σκληρός γιος που έχει ορκιστεί πίστη στον θείο Σαμ και τις στρατολογικές απαιτήσεις μιας αναίτιας σφαγής αυτόκλητων ηρώων. Ο πόλεμος ανάμεσα στη δύση και τις επικίνδυνες φαντασμαγορίες μιας μακρινής ασιατικής χώρας θα στοιχίσει σε χιλιάδες νεκρούς. Για αρκετά χρόνια αυτά τα στρατιωτικά αεροπλάνα που προσγειώνονται στα προαστιακά αεροδρόμια της  των πιο σημαντικών, αμερικανικών πολιτειών μεταφέρουν νεκρά παιδιά. Νεαρούς οπιομανείς, ολόκληρες γενιές παιδιών στις ζούγκλες. Κάτω απ΄τα πόδια τους δουλεύουν οι ασιάτες βομβιστές, μες στις στοές κατασκευάζονται τα εκρηκτικά υλικά και τελούνται οι βασανισμοί των οπλιτών απ΄την πολιτεία του Τέξας που απέμειναν πίσω στην πορεία του τάγματος και έτσι τώρα δεν θα επιστραφεί τίποτε πια στις μητέρες. Εδώ και χρόνια αγόρια της στρατονομίας με σφιγμένα πρόσωπα εξηγούν τους λόγους της επισκέψεώς τους, παραδίδουν την ευχαριστήρια επιστολή και την ασημένια ταυτότητα απ΄το στήθος του νεκρού. Τα παιδιά μες στα αμερικάνικα σπίτια ακούν κρυφά για τους νεκρούς πατέρες. Αυτοί δεν θα επιστρέψουν ποτέ στις ξύλινες πόλεις της αμερικανικής ενδοχώρας. Έπειτα από τόσες δεκαετίες, καθώς αυτοί οι πόλεμοι κατοχυρώνονται πια μες ιστορικό υλικό, τ΄αγόρια της στρατονομίας στέκουν στην πόρτα για ν΄ακούσουν τις φωνές, να δουν τα δάκρυα που σημαίνουν πάντα το τραχύ πρόσωπο μιας αγάπης. Και την απουσία.
Platoon, Full Metal Jacket, συνιστούν μερικούς από τους τίτλους των επικών παραγωγών του Χόλιγουντ που διατήρησαν στο ακέραιο το σφυγμό του αμερικανικού παραλογισμού.  Σ΄αυτά τα ψυχολογικά φιλμ, με φόντο τις πόρνες στο Ανόι και τις φοβερές εκρήξεις ναπάλμ απ΄τα χέρια του επιλογία. Ο τελευταίος έχει αφήσει πίσω στην Γεωργία ένα ανήλικο αγόρι και την γυναίκα του που του γράφει ανελιππώς, αποζητώντας τα σημάδια πως είναι ζωντανός. Μ΄αυτός ισορροπεί στην έξοδο ενός στρατιωτικού αεροπλάνου, επιλέγει το στόχο, ζητά να χαθούν μερικές χιλιάδες πόδια και ύστερα στέλνει τις βόμβες διασποράς. Όπως βροχή στους ορυζώνες.  Στα φιλμ του αμερικανικού κινηματογράφου, πέρα απ΄την προπαγάνδα και τη μεταβίβαση πολιτικών, λυτρωτικών μηνυμάτων, η σύγχρονη Αμερική διαπιστώνει μια έκφανση του πιο σκληρού και ολέθριου πατριωτισμού. Ενός εθνικισμού ικανού να αφοσιώσει μια ολόκληρη γενιά στον ενδεχόμενο θάνατό της. Μες στην ανθρώπινη ελπίδα υφίσταντα παύσεις. Στιγμές που καθίσταται σχεδόν βέβαιο πως δεν θα νικήσει ποτέ η ζωή. Πως ποτέ και κανείς θεός δεν θα λυγίσει στο δράμα και τον φόβο του ανθρώπου.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ απασχόλησε στον υπερθετικό βαθμό την κοινή γνώμη. Στην Αμερική, τις ευρωπαϊκές χώρες στο χείλος της δεκαετίας του 1960, εμπρός σε θαύματα αστικά, συγκεντρωμένα πλήθη και ευκαιρίες διατυπώνονται ενστάσεις. Αμφιβολίες οι οποίες σχετίζονται τόσο με τη νομιμότητα της αμερικανικής επέμβασης, όσο και με τις ποικίλες πρακτικές που επιστρατεύθηκαν σ΄έναν πολύ μακρινό πόλεμο. Οι σκοτωμένοι των αχυρώνων με τα κομμένα μέλη, τα παιδιά με τις κορδέλες στα μάτια, λίγο πριν τη μεγάλη νύχτα, αυτοί που καίγονται διαμαρτυρόμενοι για την αληθινή επανάσταση που τόσο άργησε. Στο δρόμο του Μι Λάι κείτονται σωροί γυναικών και παιδιών. Ο αριθμός των νεκρών ίσως αποτελέσει την κωδική ονομασία ενός τάγματος εφόδου απ΄εκείνες τις σιωπηρές μονάδες που επεμβαίνουν σπέρνοντας θανάτους. Μετά από χρόνια ο λοχίας του 504 αμερικανικού τάγματος φωτογραφίζεται εμπρός απ΄τα ενσταντανέ των σκοτωμένων οπαδών της κομμούνας. Γερασμένοι, με τους ίδιους μπερέδες όπως τότε, προσποιούνται τους ευτυχισμένους, Αμερικανούς πατριώτες. Μια πόζα με τον πρόεδρο Ρήγκαν, έναν κολοσιαίο ηθοποιό με θεληματικό πρόσωπο και γαλάζια, ωραία μάτια. Κάτω γραμμένος πάνω σε γιρλάντες ένας γνήσιος όρκος για όσες στιγμές παραμείναμε ζωντανοί. Το αναψυκτήριο έχει επένδυση από ξύλο. Τέτοια κοντέινερ κατέκλυσαν την αμερικανική επαρχία όταν σώπαιναν επιτέλους τα λατομεία και οι εργάτες είχαν πια πεθάνει απ΄τ΄αναπνευστικά.Μέσα εκεί οι Αμερικάνοι πατριώτες ορκίζονται πως κανείς δεν αξίζει να ζει σ΄αυτήν την καταραμένη Περσία. Θυμούνται τα ονόματα των αρχαίων Ελλήνων στρατηγών. Δεν γνωρίζουν πολλά από το δέος της ελληνικής ιστορίας. Όμως συστήνονται σαν μαραθωνομάχοι, στους τοίχους κρεμούν βραχιόλια από ξερό, ασιατικό δέρμα. Μετρούν τους νεκρούς και μεθούν καθώς θυμούνται τις έφηβες πόρνες του Ανόι. Αυτή που αγάπησαν ίσως ζει στους ορυζώνες δίχως άκρα, πνίγεται όταν ανεβαίνουν τα νερά, έτσι ανήμπορη. Αυτή που αγάπησαν φυλά σε μια γωνιά του σπιτιού ένα αμερικάνικο πακέτο τσιγάρων. Και μια απ΄τις σφαίρες αυτών των ψηλών, όμορφων αγροτόπαιδων από τον νότο. Εκεί προσεύχονται, πάνω από τις κατακόμβες. Τους ηττημένους τιμούν με τις ονομασίες των λόφων που έχουν κωδικές ονομασίες. Ακόμη μιλούν για τον θείο Σαμ με αγάπη. Και ας στοίχισε η παρότρυνσή του τόσες χιλιάδες, πληγωμένα σπίτια. Την ώρα που στην ανατολική ακτή σημαίνουν μεσάνυχτα ανατινάζεται μια ξεχασμένη εκρηκτική μονάδα θαμμένη στις ζούγκλες. Τινάζονται στον αέρα οι φλοιοί των δέντρων, ίσως φανεί ένα αρχαίο άγαλμα ιθαγενών, λησμονημένο εδώ και χιλιάδες χρόνια μέσα απ΄το μαλακό χώμα. Την ώρα που η Αμερική γυρεύει τ΄αρχαίο υγρό κάτω απ΄τα περσικά σπίτια, οι παλιοί πόλεμοι ακόμη μαίνονται. Το μνημείο των χαραγμένων ονομάτων πάνω στους γρανίτες, αυτά τα λευκά γράμματα και οι πέτρες καθρέφτες σημαίνουν τη θυσία μιας γενιάς. Σημαίνουν την αφορμή για εκείνη την αφίσα του καλοκαιριού του 1967. Μια μητέρα, -θα μπορούσε να είναι η φιγούρα της Ιφιγένειας ή της τροφού που αντικρίζει νεκρά των παιδιά της Μήδειας-, μες σε χονδρό κόκκινο πρωινό. Όχι ήλιοι, μόνο αίμα. Όχι θεοί αγάπης, αλλά θεοί της βίας. Σκληροί θεοί πάνω από τα κορμιά των άτυχων παιδιών. Αυτή η γυναίκα του καλοκαιριού του 1967  είναι μια φιγούρα της Γκουέρνικα του Πάμπλο Πικάσο. Ένα κορίτσι έξω απ΄τον πίνακα, μάρτυρας βομβαρδισμών με το νεκρό πάντα παιδία. Δίχως κανένα φανάρι και με σκοτωμένη ακόμη εκείνη τη γριά που ήταν η Ισπανία, το κορίτσι μιας πόλεως τραγουδά τ΄όνομα του παιδιού της στο Ανόι, την Βαγδάτη. Προσφάτως στην Κριμαία και αλλού. Τα ρολόγια ήταν πάντα ρευστά και εξαντλούνταν. Όμως Ισπανέ δεν είχες δίκιο. Με τέτοια τραύματα και εξαρθρώσεις καμιά ψυχή δεν σώζεται. Στην Αμερική θυμούνται τις ζωές με επεισόδια και πολεμικά ανακοινωθέντα. Όταν σηκώνονταν οι ψηλοί πύργοι του Ντιτρόιτ και έλαμπε τ΄οργισμένο πρόσωπο του πυγμάχου με τα δολάρια παιγμένα στα πόδια του για πάντα. Όταν στρώνουν το μαλακό χώμα των αρένων στα τεξανά ροντέο. Πολλά απ΄τα παράτολμα παιδιά που ιππεύουν τους ταύρους έχουν πατέρες σκοτωμένους σε δισύλλαβα δάση. Σ΄έναν απ΄εκείνους τους χωμάτινους δρόμους που οδηγούν σε κρυφά πολυβολεία και τις απομωνομένες θέες. Εκεί που κάποιος Ρέι έγραψε ένα φλογισμένο, ερωτικό γράμμα και έπειτα άρπαξε φωτιά όπως οι ναπάλμ. Μαζί με τους ιθαγενείς.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ αποτέλεσε ένα κομβικό γεγονός για τον 20ο αιώνα. Μια τέτοια μάχη σημάδεψε για πάντα τις σχέσεις του δυτικού κόσμου με τις ασιατικές χώρες και την κουλτούρα τους. Η σύγχρονη τέχνη δεν στάθηκε αδιάφορη. Την αμερικανική γη κοσμούν γλυπτά στρατιωτών που πεθαίνουν, όψεις ηρώων που απέμειναν δίχως ημέρες μνήμης και επετείους. Τα μνημεία για τη σφαγή του Βιετνάμ καθηλώνουν. Δεν πρόκειται για σπάνιες συλλήψεις ή εργασίες με ασυνήθιστα υλικά. Τα συντρίμια, ο χαλκός, το σίδερο κατορθώνουν κάτι σπουδαιότερο από μια απλή ανάμνηση. Αναπαριστούν κάτι που δεν είναι κινηματογράφος, άντρες που δεν πεθαίνουν όταν μπορούν μα όταν πρέπει και όταν η πατρίδα το απαιτεί. Αυτή η τέχνη σημειώνει ένα ηθικό προβάδισμα. Η φωτογραφία, η γλυπτική, τα μέτρα των φιλμ και οι σκηνές των απελπισμένων που γνέφουν στα ελικόπτερα βεβαιώνουν τον απόλυτο ρεαλισμό. Εδώ δεν χωρά τέχνη. Μιλούμε για κρατήρες που δεν σβήνουν ποτέ, για υπενθυμίσεις των τρόπων με τους οποίους εξελίσσονται και τελειώνουν οι αιώνες. Όσα διασώθηκαν και όσα ορθώνονται στις καταπράσινες εκτάσεις της ενδοχώρας, μες στην οικονομία τους αποτυπώνουν το λάθος που δεν ξεπερνιέται. Μια έκβαση που δεν μπορεί και δεν πρέπει ποτέ να λησμονήσει η ανθρωπότητα. Αυτά τα καλλιτεχνήματα που σηκώνονται στο έδαφος είναι τα δάκρυα που καταθέτουμε στη μεγάλη, ανθρώπινη ιστορία. Είναι αποσπάσματα, πράγματα που οφείλουμε να θυμόμαστε. Αυτοί οι τόποι, τα σπίτια που τίμησαν τους νεκρούς, τα χωριά με τα τρυφερά νερά στους ασιατικούς παραλλήλους είναι από χαμένο χρώμα. Στην τέχνη για τη μνήμη του πολέμου του Βιετνάμ δεν υφίσταται ζωντανή ποσότητα. Οσμή καμμένων πτωμάτων μόνο και η μοναδική ιερότητα. Δεν πρόκειται για κανένα είδωλο. Εδώ μιλούμε για τη μοναδική ιερότητα του λάθους μες στο ίδιο το έργο. Ανάμεσα στις αυτόματες φωτογραφίες των εραστών μπορεί κανείς να αντικρίσει τα πρόσωπα εκείνων των παιδιών που ήταν απ΄την αρχή φτιαγμένοι για νεκροί.
Δεν υφίσταται καμιά αναγκαιότητα να μιλήσει κανείς για τα γεγονότα του πολέμου στο Βιετνάμ. Αυτά συνιστούν γνωστή και τετριμμένη ιστορία. Οφείλει όμως κανείς να διακρίνει στ΄απομεινάρια αυτής της εποχής τα σημεία μιας αλήθειας που καμιά σχέση δεν διατηρεί μ΄αυστηρότητες και ευλάβειες, φωτισμούς και γεωμετρικά μεγαλεία. Αυτή η τέχνη είναι η μνήμη του λάθους. Μια καταχώρηση στο βιβλίο του Μαύρου Θρύλου. Έτσι ώστε να σημαίνουν εκείνες οι εξαντλητικές βροχοπτώσεις  και ο άνεμος μέσα από τους σκισμένους ακόμη χάρτες.
Προσφάτως ανακοινώθηκε μια ιστορικής σημασίας αμερικανική απόφαση. Μιλούμε για την ευρεία και ολόψυχη υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών προς το Βιετνάμ του 21ου αιώνα ως αντιστάθμισμα στην κινεζική ανάπτυξη. Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Συμβαίνει μ΄εκπλήξεις που χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της φάρσας. Ή μιας ειρωνείας αφόρητα τραγικής.