ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ Β’

24grammata.com- Βυζάντιο/Μεσαίωνας

γράφει ο Δημήτρης Μαρκάκης

ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ Β’
Ένας από τους σπουδαιότερους αυτοκράτορες της πρώιμης βυζαντινής περιόδου (330-610) υπήρξε ο Θεοδόσιος Β’ με ευρύ και πολυσχιδές έργο σε όλους τους τομείς της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής αλλά και στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα και τη λογιοσύνη.
Ι. Ο ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ Β’ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ
O Θεοδόσιος Β’ γεννήθηκε το 401 στη Κωνσταντινούπολη και ήταν γιος του αυτοκράτορα Αρκαδίου.  Μετά το θάνατο του πατέρα του το 408 θα ανέλθει στο θρόνο με επίτροπο του τον Ανθέμιο έπαρχο των πραιτωρίων της Ανατολής.  Ο Ανθέμιος που θα παραμείνει στη πολιτική σκηνή εως το 414 θα επιτελέσει σπουδαίο έργο.  Θα καλλιεργήσει καλές σχέσεις με τη Περσία, θα αναδιοργανώσει το στρατό και το 413 θα κατασκευάσει τα Θεοδοσιανά τείχη κάτι που θα σημάνει τον διπλασιασμό της έκτασης της πρωτεύουσας.  Μετά τον Ανθέμιο την επιτροπεία του ανήλικου ακόμα Θεοδοσίου θα αναλάβει η δεκαεπτάχρονη αδελφή του Πουλχερία η οποία θα αναγορευθεί Aυγούστα το ίδιο έτος.  Η Πουλχερία και ο Θεοδόσιος μετά το θάνατο του Ωνωρίου στη Δύση θα προσπαθήσουν ανεπιτυχώς να επανενώσουν την αυτοκρατορία αν και θα επιτύχουν να εγκαταστήσουν ως αυτοκράτορα το Βαλεντινιανό Γ’, ανιψιό του Θεοδοσίου, ασκώντας έτσι επιρροή στις υποθέσεις του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας.  Στη διάρκεια της βασιλείας του Θεοδοσίου θα εμφανιστούν οι Ούννοι, οι οποίοι υπό τον Αττίλα θα λεηλατήσουν τις διοικήσεις του Ιλλυρικού και της Θράκης φτάνοντας έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης.  Μετά από αλλεπάλληλες ήττες του ρωμαϊκού στρατού ο Θεοδόσιος θα προσπαθήσει να ανακόψει την επέλαση των Ούννων καταβάλλοντας υπέρογκα χρηματικά ποσά στον Αττίλα, ο οποίος σχεδίαζε να επιτεθεί στη Κωνσταντινούπολη, οι εξελίξεις όμως στη Δύση θα τον αποτρέψουν από αυτό το εγχείρημα.  Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Θεοδοσίου Β’ θα λάβει χώρα στην Έφεσο η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος (431) η οποία θα καταδικάσει το Νεστόριο και τη διδασκαλία του.
ΙΙ. Ο ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ Β’ ΩΣ ΛΟΓΙΟΣ
Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β’ υπήρξε λόγιος και προστάτης της παιδείας.  Στο μεγάλο ενδιαφέρον του για τη παιδεία θα συμβάλει και η επίσης λογία σύζυγός του Αθηναΐς – Ευδοκία η οποία υπήρξε θιασώτης της κλασσικής παιδείας και την ενίσχυσε τόσο στη πρωτεύουσα, μέσω της μεγάλης επιρροής που ασκούσε στο σύζυγό της, όσο και στις επαρχίες, με το ταξίδι της στους Αγίου Τόπους (π.χ. οι επαφές της με τον Κύρο τον Πανοπολίτη, ο οποίος το 439-41 θα διατελέσει έπαρχος των πραιτωρίων της Ανατολής)
Σημαντικότερη συμβολή του Θεοδοσίου στη παιδεία αποτέλεσε η ίδρυση του Πανδιδακτηρίου με το νόμο της 27ης Φεβρουαρίου του 425.  Ο νόμος αυτός αποτελούνταν από δύο μέρη: το πρώτο απαγόρευε σε ιδιωτικούς διδασκάλους να προσφέρουν μαθήματα σε δημόσιους χώρους και τους περιόριζε στην κατ’ οίκον διδασκαλία. Επιπλέον όριζε οτι οι διδάσκαλοι του Πανδιδακτηρίου δε μπορούσαν να είναι και ιδιωτικοί.  Το δεύτερο μέρος του νόμου όριζε τα σχετικά με το Πανδιδακτήριο και τη λειτουργία του.  Ίδρυμα χρηματοδοτούμενο από το κράτος στο οποίο υπήρχαν 10 έδρες ελληνικής γλώσσας, 10 λατινικής, 5 ελληνικής ρητορικής, 3 λατινικής ρητορικής, 1 ελληνικής φιλοσοφίας και 2 ρωμαϊκού δικαίου.  Μετά απο εικοσαετή ευδόκιμη σταδιοδρομία οι καθηγητές θα αποκτούσαν το τίτλο του κόμητος πρώτης τάξεως.  Επιπλέον καθορίζονταν και οι χώροι διδασκαλίας σε μία στοά του Καπιτωλίου και το ότι οι καθηγητές, οι οποίοι θα προσλαμβάνονταν κατόπιν εγκρίσεως της συγκλήτου, υπάγονταν στη δικαιοδοσία του επάρχου της Πόλεως.  Με τα μέτρα αυτά η Κωνσταντινούπολη καθίσταται το κατεξοχήν κέντρο ανώτατης παιδείας στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Γνωρίζουμε απο πηγές της εποχής πως ο ίδιος ο αυτοκράτορας αγαπούσε τη συλλογή βιβλίων και δε παρέλειπε να τα σχολιάζει και να τα μεταγράφει ενω υπήρξε και ικανός καλλιγράφος#.  Ο Θεοδόσιος έδειξε ιδιαίτερη φροντίδα για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης της Κωνσταντινούπολης, για την οποία  οι πηγές της εποχής αναφέρουν πως πριν τη πυρκαγιά του 475 περιείχε 120.000 τόμους.
Τέλος κατά τη διάρκεια της βασιλείας του εκδόθηκε και ο Θεοδοσιανός Κώδιξ (Codex Theodosianus).  O Θεοδοσιανός Κώδιξ, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 439 είχε ως στόχο να βάλει σε τάξη το χάος που επικρατούσε στη νομοθεσία και στο πρόβλημα της απόδοσης δικαιοσύνης.  Παρά τα όποια  μειονεκτήματά του θα παραμείνει σε ισχύ στην Ανατολή έως τη κωδικοποίηση του Ιουστινιανού Α’ και στη Δύση θα περάσει στη νομοθεσία των βαρβαρικών βασιλείων.
ΙΙΙ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Συμπερασματικά θα αξιολογούσαμε το Θεοδόσιο Β’ ως έναν σημαντικό ηγεμόνα στην εποχή του οποίου έλαβαν χώρα μεγάλα επιτεύγματα στο εσωτερικό αλλά και στις διεθνείς υποθέσεις της αυτοκρατορίας, επιτεύγματα στα οποία συνέβαλλαν και οι σπουδαίοι συνεργάτες του (Πουλχερία, Ευδοκία, Ανθέμιος, Χρυσάφιος).  Το κυριότερο γνώρισμα του ίσως να αποτέλεσε το ότι υπήρξε ένας λόγιος αυτοκράτορας ο οποίος συνέβαλε τα μέγιστα στην οργάνωση της ανώτατης παιδείας και στην ανάδειξη της Κωνσταντινούπολης ως μεγάλου εκπαιδευτικού κέντρου της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
IV. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.    Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Ζ’, Αθήνα 1978
2.     Lemerle, P., Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός, Αθήνα 2007
3.     Μανάφης, Κ., Αι εν Κωνσταντινουπόλει βιβλιοθήκαι αυτοκρατορικαί και πατριαρχική και περί των εν αυταίς χειρογράφων μέχρι της αλώσεως (1453), Αθήνα 1972
4.    The Oxford Dictionary of Byzantium, Vol I, σσ. 2051-2052