Κείμενο για τον Θανάση Κωσταβάρα

24grammata.com/ ιστορία της Λογοτεχνίας

«ΣΙΩΠΗΡΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ»
Κείμενο για τον Θανάση Κωσταβάρα

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Στην περίπτωση του Τάσου Λειβαδίτη, κατέστη κατανοητή, πλήρως συνειδητοποιημένη, η θεώρηση που θέλει την ποίηση ικανή να διακρίνει και να αντιληφθεί σε όλη της την έκταση την ιδεολογική ήττα. Την οριστική δηλαδή διάψευση οραμάτων και ουτοπιών οι οποίες με τόση ένταση επιδιώχθηκαν. Στις ποιητικές δημιουργίες ετούτης της ταπεινοφροσύνης, ενός θάρρους μεγαλειώδους και ανδροπρεπέστατου, είμαστε αναγκασμένοι να διακρίνουμε διάφανη την ακύρωση ενός εν ζωή αγώνος, την κενή εξαργύρωση όλων των κόπων και των θυσιών για εκείνον τον ουμανιστικό σοσιαλισμό, τον οποίον ο Λειβαδίτης έθεσε ως πυλώνα όλων των δημιουργικών περιόδων του.Ο Θανάσης Κωσταβάρας στέκει ακριβώς σε τούτη την καταραμένη γενιά, βαδίζει πλάι σε εκείνους που αναγκάστηκαν να προβούν στην πιο οδυνηρή παραδοχή. Στην αναγνώριση της μάταιης παραχώρησης του πνεύματος πρωτίστως και έπειτα του σώματος, ως φορέας δοκιμασιών στις ανθρωπιστικές ονειρώξεις μιας ολόκληρης γενιάς.
Στον «Μουγγό τραγουδιστή», σε τούτη τη συνολική ανθολόγηση της ποιητικής πορείας του Κωσταβάρα ήδη από την πρώτη, δημιουργική περίοδο ως τα δείγματα των «Συμπληρωματικών» και τα «Δώδεκα Ερωτικά» μας παραχωρείται η δυνατότητα, όχι μόνο να εκτιμήσουμε στο σύνολό του το έργο αλλά και να παρατηρήσουμε τις διαφοροποιήσεις σε τεχνικό και συναισθηματικό επίπεδο. Η επισκόπηση ετούτη διαπερνά όλες τις κομβικές περιόδους του Κωσταβάρα για να ολοκληρωθεί με την ερωτική προσήλωση, μια σιωπηρή και υπαινικτική αναγνώριση της ειδικής, ερωτικής σημειολογίας. Καθώς τα ποιήματα εκθέτονται, διαπιστώνεται και η στροφή του ίδιου του ποιητή στο θεματολογικό τομέα. Η ανθρώπινη ωριμότητα, η ψυχική ωρίμανση του δημιουργού, αποκρυσταλλώνει στον ψυχισμό του την πρωτοκαθεδρία του ερωτικού μύθου, διακόπτοντας την ατομική μυθιστορία, την αναπαραγωγή δηλαδή της ψυχολογικής εκτίμησης ενός διαψευσμένου αγώνα με καίριες απώλειες, σχεδόν συντριπτικές.  «Μη μου ζητάτε τίποτα πια. Έχω τελειώσει το αίμα μου» στιχουργεί ο Θανάσης Κωσταβάρας στο «Γάντζο» επιβεβαιώνοντας τα πολλαπλά τραύματα της μνήμης. Με όχημα την τελευταία, πάντοτε απόμακρη και ψύχραιμη ως προς τα γεγονότα, ο Κωσταβάρας προχωρεί σε μια εξιστόρηση της ιδεολογικής αγωνίας, της ατομικής εξάντλησης με την οποία προικίζεται κάθε ανθρώπινη διεκδίκηση. Η μνήμη για τον ποιητή συνιστά ένα τραγικό, τροφοδοτικό μέσο. Είναι τέτοιο το σπάραγμα του ποιητή, όμως ώστε ακόμα αυτή η  ίδια η μνήμη δεν μπορεί παρά να συνεπάγεται μια εξάντληση ηθικής φύσεως. Ο αγώνας, ο οποίος δεν δικαιώθηκε, οι ανθρώπινες απώλειες, οι πολλαπλές πληγές που αιμορραγούν μες στο σώμα και κατ΄ επέκταση στο ίδιο το πνεύμα, το απροσπέλαστο «δάσος» στο βάθος όλων των δοκιμασιών δεν συνηγορούν παρά σε μια αστείρευτη πικρία, σε έναν κλονισμό ηθικό, σωματικό, καθολικό και αξεπέραστό.
Ο Κωσταβάρας, καθώς εξελίσσει το ποιητικό του έργο επιλέγει την έννοια ενός χρόνου συντελεσμένου, φανερώνοντας μια εκπληρωμένη απώλεια, μεγιστοποιώντας την υπονοημένη οδύνη. Ο στίχος συντηρεί αμείωτο τον υπαινικτικό χαρακτήρα ενός ποιητικού σχήματος, διαμορφωμένου μες στο κλίμα ενός καλλιεργούμενου διαρκώς απομονωτισμού. Καθώς όλοι όσοι εκπροσωπούν ποιητικά την ήττα, όσο και αν απέχουν χρονολογικά από τα πιο κομβικά γεγονότα της διάψευσης, έτσι και ο Κωσταβάρας εμφανίζεται μυστικός και κατασταλλαγμένος, πρόσφορος να συνταυτιστεί με την έκφραση μιας ασφυκτικής μνήμης, επώδυνης, μιας αφοσίωσης μαρτυρικής στις απαιτήσεις του κοινωνικού αγώνα. Ο λόγος του παραμένει ενδοσκοπικός, με παράλληλες αναφορές στη συλλογικότητα, όπως εκφράστηκε αυτή τόσο από τους υποστηριχτές του ολοκληρωτισμού, όσο και από εκείνους τους ελάχιστους που πρόλαβαν να χαράξουν σήματα σε όλο το μήκος των πόλεων. Η ποίηση του Κωσταβάρα, αιματώδης, τραγικά ρεαλιστική, προσωπική ολοφάνερα, αλλά και συγκρατημένη, στα σημεία εκείνα όπου ο ποιητής ενδύεται τη συλλογικότητα συγκροτείται από έναν προσωπικό, βιωματικό κώδικα, αλλά και μια αισθητική ικανή να ανταποκριθεί στην ερειπιώδη μνήμη του παρελθόντος. Ο Θανάσης Κωσταβάρας ταυτίζει άλλωστε την απλή, ποιητική εκφορά με εκείνη την υψηλή ηθική που πρότεινε, συντήρησε και τελικά κληροδότησε η εληνική, αρχαία θέση ζωής. Ετούτο ακριβώς επαρκεί για να πιστοποιηθεί μια πνευματική ανταπόκριση, μια συνέπεια αλλά και η ελάχιστη απόσταση από μια ποίηση ικανή να αρθρωθεί, να εμπεριέχει δηλαδή όλως τις μνημειώδεις σιωπές ανομολόγητων χαρακτηριστικών.

Σε τούτο ο λόγο η ιστορία δεν λογίζεται με μια τρυφερότητα, ανάλογη του Νίκου Φωκά. Η ιστορία επιβεβαιώνει την αποσχιστική της ροπή, αποκαλύπτει τη δυναμική ένταση με την οποία πλήττει και δοκιμάζει τα «ανθρώπινα.» Δίχως να λησμονεί την υπαρξιακή της σκόπευση, η ποίηση του Κωσταβάρα ενισχύει με τους συμβολισμούς και  τις αναγωγές της  τον εξομολογητικό χαρακτήρα της. Ας σημειώσουμε πως μέσω των συμβολοποιημένων αναφορών ο λόγος ο ποιητικός, υιοθετεί ετούτη την ιδιότητα. Ένας τραγουδιστής αδύναμος, λιτός και ουσιώδης στις ποιητικές, πρωτοπρόσωπες ομολογίες. Ας θεωρήσουμε το φαινόμενο αυτό ως μία από μία από τις πιο βασικές σημάνσεις που πιστοποιεί την εσωτερική, ή αλλιώς ενδοσκοπική  εικονογραφία. Παρά όμως τα πνευματικά αναχώματα ή τις ιδεολογικές καταπτώσεις, την ήττα και τη συγκινησιακή απλότητα ή τη σαφή σκηνοθεσία ενός χώρου στα όρια της μνήμης και ενός χρόνου, τον οποίο δεν θα αυθαιρετούσαμε αν τον συνυπολογίζαμε μια μία διάρκεια ψυχολογική, βιούμενη σε τόσο καταλυτικό επίπεδο.
Η ελληνική ποίηση μοιάζει να ευθυγραμμίζεται με τις λογοτεχνικές, εντόπιες απαιτήσεις. Η αυτοαναφορικότητα του προσώπου, καθίσταται ένα ουσιώδες προτέρημα του στίχου, μια διαρκής και πληθωρική αφετηρία εξεικόνισης, όχι εκείνης της ζωής που δεν βιώθηκε, όπως επισημαίνει ο Πολίτης στην «Eroica», αλλά μια αναπαράσταση του χώρου που παραχωρήθηκε. Δεν υφίσταται πια, ούτε για την ποίηση μα ακόμη περισσότερο ούτε για το μυθιστόρημα η σκλαβιά των γεγονότων. Η ιστορία εμπλουτίζει το υλικό της μνήμης, έτσι ώστε να αναδειχτεί εκείνο το στιχούργημα που φιλοδοξεί να κατευνάσει ελπίδες και αρχές της ατομικότητας. Μες σε αυτόν τον εγκιβωτισμένο χώρο, ο Κωσταβάρας διευκρινίζει τη σοφή αισιοδοξία. «Έτσι θα ζήσεις. Μέσα από αυτό  το μαρτύριο κατακτώντας την πιο αδάμαστη ομορφιά.» Ο Θανάσης Κωσταβάρας, εξακολουθεί να μας απευθύνεται σαν εκείνο το παιδί που εννόησε το σφάλμα του και μας κοιτά με τρυφερότητα, καθώς όσοι επιζητούν την αποδοχή μιας εκ βαθέων ηρωικής εξομολόγησης.