Κόμικ και τσιγάρο

Καλειδοσκόπιο (ένθετο του 24grammata.com)

 Αρχισυντάκτης και Υπεύθυνος του Καλειδοσκοπίου: Απόστολος Θηβαίος

ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΗΡΩΩΝ ΠΟΥ ΑΦΗΣΑΝ ΕΠΟΧΗ. ΠΑΝΤΑ ΜΕ ΤΟ ΤΣΙΓΑΡΟ ΣΤΑ ΧΕΙΛΗ

Η παιδική ηλικία όλων μας είναι μάλλον ταυτισμένη με έναν ή περισσότερους ήρωες. Μορφές του χρωστήρα, λιγότερο ή περισσότερο τρομακτικές, υπεράνθρωπες ή ακόμα και πεζά ανθρώπινες. Οι σχεδιαστές των κόμικ κατόρθωσαν, καταθέτοντας τη φαντασία τους στο χαρτί να δημιουργήσουν εκείνους τους παράλληλους κόσμους που έβρισκαν πρόσφορο έδαφος μες στις γόνιμες περιοχές της παιδικής φαντασίας. Φιγούρες ευφάνταστες με απίθανες ικανότητες, τύποι μποέμ, δοσμένοι στην περιπέτεια, άλλοι με διαλυμένες ζωές και μια κοινή για όλους πίστη στην έννοια του «καλού.» Είναι γεγονός, πέρα από κάθε αμφιβολία πως οι δημιουργοί των κόμικ, κατόρθωσαν να φτιάξουν ένα μοναδικό είδος λογοτεχνίας, όπου συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο από την εμπνευσμένη τέχνη του λόγου. Με την εικόνα ο λόγος έρχεται σε δεύτερη μοίρα και η αίσθηση διαμορφώνεται μέσω της φαντασίας, επικρατεί και μετατρέπεται σε μνήμη ή ακόμα και πρότυπο. Πρόκειται για μια «άλλη» λογοτεχνία, της οποίας ο μηχανισμός επιστρατεύει εκείνο, το οποίο ο λόγος με τόση εμμονή επιδιώκει μες στους αιώνες. Την εικονοποίηση των αισθήσεων, την επίτευξη ενός ρεαλισμού που παρασύρει κάθε τάση, αναδεικνύοντας πολλαπλές και εξαίρετες πραγματικότητες.
Στα πλαίσια, λοιπόν του παρόντος αφιερώματος, αλλά λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη την εισροή μες στην εικόνα όλων των στοιχείων που συνθέτουν την πραγματικότητα, το τσιγάρο ως αντικείμενο χρησιμοποιείται για να εμπλουτίσει με το ειδικό βάρος των ερμηνειών του και να υποστηρίξει τη μορφή, την πρόθεσή της, όπου αναδεικνύεται αυτή ως βασικό χαρακτηριστικό. Θα ήταν αβλεψία να θεωρήσει κανείς πως οι ήρωες των κόμικ ανήκουν στην κατηγορία των «καλών παιδιών» ή ό,τι ακόμα θα νοιάζονταν στο ελάχιστο για τις βλαβερές συνέπειες του καπνού. Εδώ η πραγματικότητα επιβάλλει αξεπέραστες καταστάσεις και άλλωστε, όπως έχει ειπωθεί, «όλα συνιστούν ζήτημα στυλ.»
Αναζητώντας κανείς φιγούρες κόμικ, ταυτισμένες με το τσιγάρο ή τον καπνό δεν μπορεί να λησμονήσει εκείνο τον τύπο με το κατακίτρινο πουκάμισο, το κόκκινο φουλάρι, την παράξενη σωματοδομή, το λευκό καπέλο που δεν αποχωρίζεται ποτέ. Ο Λούκι Λουκ, δημιούργημα της αξεπέραστης, γαλλικής σχολής κόμικ, καπνίζει πολύ. Συνηθίζει να γεύεται το στριφτό του τσιγάρο όταν πια οι θρυλικοί Ντάλτον έχουν συλληφθεί και ο νεκραθάφτης αποσύρεται πάλι με την άμαξά του, αναθεματίζοντας τη συνέχεια της ζωής. Πολλοί ίσως να θυμούνται την εικόνα του όταν πια η εφαρμογή του καλού έχει διαπραχθεί και ο ίδιος, ο Λούκι Λουκ, «ένας φτωχός και μόνος κάουμποόυ», αποσύρεται προς τη δύση και στα χείλη του δεν μένει παρά εκείνο το στριφτό τσιγάρο που επιδέξια ετοίμασε για το τέλος. Η χρήση του καπνού στην αμερικανική δύση, οι ψυχολογικές ενδείξεις του ως συντροφιά στις μοναχικές στιγμές, η αυτοπεποίθηση, την οποία υποβάλλει, αν θεωρήσουμε πως το τσιγάρο του Λούκι Λουκ, στο τέλος κάποιας σύλληψης εντείνει την απόλαυση από την «καλή πράξη», τότε δεν θα εκπλαγούμε τόσο, σκεπτόμενοι τον Γάλλο δημιουργό Morris και την ιδέα του για τον καπνό. Άλλωστε θα πρέπει να σκεφτούμε και την εποχή, στην οποία δημοσιεύτηκε το κόμικ και το γεγονός πως το αντικαπνιστικό κίνημα εκείνο τον καιρό συνιστούσε μονάχα ένα συνονθύλευμα σπασμωδικών φωνών, δίχως μια συντονισμένη, ενημερωτική καμπάνια. Ο καπνός τον καιρό του Λούκι Λουκ ήταν ελεύθερος, όπως και το κάπνισμα. Ο Βέλγος σχεδιαστής μάλλον περιγράφει μια εποχή, η οποία μας εγκατέλειψε ανεπιστρεπτί. Οι ήρωες σε κάθε περίπτωση επιζούν. Η αδύνατη κορμοστασιά του Λούκι Λουκ, το κατάμαυρο τσουλούφι του, το επιτιμητικό ύφος του απέναντι στον άνθρωπο, καθώς και το στριφτό του τσιγάρο συνιστούν ίσως τα πιο καίρια χαρακτηριστικά ενός τύπου, ο οποίος έμελε να επιβιώσει με τη βοήθεια του λόγου και να καταστεί φιγούρα- σταθμός της παγκόσμιας σκιτσογραφίας.
Corto Maltese το όνομα αυτού.  Πρόκειται για το δημιούργημα του σχεδιαστή Ούγκο Πρατ. Γεννημένος στις 10 Ιουλίου του 1887, αποτελεί το νόθο γιο μιας όμορφης τσιγγάνας και ενός εγγλέζου ναυτικού από την Κορνουάλη. Περιπετειώδης, αρρενωπός, μοναχικός, σχεδόν πάντα με το τσιγάρο στα χείλη, ο «μικρός Μαλτέζος», όπως ερμηνεύεται το όνομά του, προδίδοντας την καταγωγή του, θα εμπλακεί σε απίθανες υποθέσεις, ενώ κατά τη διάρκεια του βίου του θα γνωρίσει και θα συναναστραφεί μερικές από τις πιο σπουδαίες προσωπικότητες. Λογοτέχνες, όπως ο Αρθούρος Ρεμπώ, ο Τζακ Λόντον, ο Έρμαν Έσσε αποτελούν μερικές από τα ιστορικά πρόσωπα με τα οποία έρχεται σε επαφή ο Corto, ένας ήρωας λιγομίλητος, ταυτισμένος επίσης με το τσιγάρο. «Η μπαλάντα της αλμυρής θάλασσας» συνιστά την πρώτη του εμφάνιση. Μια ιστορία μυστηρίου, βραβευμένη στην εποχή της για την αρτιότητα και την τεχνική του σχεδιαστή Πρατ.
Ο Τζων Κονσταντίν (John Constantine) αποτελεί την τελευταία αναφορά μας στους πιο αντιπροσωπευτικούς τύπους κόμικ, οι οποίοι διατηρούν τη συνήθεια του καπνίσματος και έτσι συστήνονται στο κοινό. «Γεννημένος» το 1982, ο νεαρός τότε Constantine  αποτελεί τον πρώτο ήρωα, ο οποίος ήδη από το σχεδιαστήριο προικίζεται με το πιο τραγικό από τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Ο χρόνος επιδρά στη μορφή του όπως και στους ανθρώπους. Ο ήρωας γερνά, δοσμένος πάντα στην προσπάθειά του να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην κόλαση και τον παράδεισο, παλεύοντας με τις πιο εφιαλτικές μορφές. Ένας αντιήρωας, ένας κανονικός άνθρωπος στην υπηρεσία του καλού. Οι ιστορίες του «σηκώνουν» τσιγάρο, δίχως αμφιβολία!
Ο Μίλο Μανάρα, στα άφταστου ερωτισμού κόμικ του, φρόντισε επίσης να εντάξει τον καπνό και το τσιγάρο, καταθέτοντας τις πιο σκληρές, ανδρικές εικόνες, αλλά και μερικές από τις πιο ερωτικές, γυναικείες φιγούρες της παγκοσμίως.