ΛΕΩΝ Ο ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ Ή ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ

24grammata.com/ βυζάντιο – μεσαίωνας

γράφει ο Δημήτρης Μαρκάκης

Ι.  ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ο Λέων ο Μαθηματικός ή Φιλόσοφος υπήρξε μία απο τις σπουδαιότερες πνευματικές φυσιογνωμίες της βυζαντινής ιστορίας και γενικότερα του ευρωπαϊκού μεσαίωνα.  Γεννήθηκε κατά τη τελευταία δεκαετία του 8ου  αιώνα (περ. 790) στη Κωνσταντινούπολη και ήταν ανηψιός του εικονομάχου πατριάρχη Ιωάννη Ζ’ του Γραμματικού (836-842).  Λόγω έλλειψης ανώτερων σχολών στη πρωτεύουσα θα φύγει για την Άνδρο όπου θα μαθητεύσει  πλάι σ΄έναν μοναχό ο οποίος θα του διδάξει μαθηματικά και γενικότερα τις θετικές επιστήμες  (το γεγονός αυτό μας πληροφορεί και για το χαμηλό επίπεδο των σπουδών στη Κωνσταντινούπολη στις αρχές του 9ου αιώνα.  Μετά την επιστροφή του στη πρωτεύουσα θα διδάξει ιδιωτικά στο σπίτι του για περίπου δέκα με δεκαπέντε χρόνια χωρίς να είναι ευρύτερα γνωστός.
Ο Λέοντας θα αναδειχθεί  λόγω του ενδιαφέροντος που θα επιδείξει γι ΄αυτόν ο χαλίφης Αl-Μamun.  Η ιστορία έχει ως εξής: ένας μαθητής του που υπηρετούσε ως γραμματέας του στρατού στα ανατολικά σύνορα, πιάστηκε αιχμάλωτος από τους άραβες και συμμετείχε σε συζητήσεις πάνω σε θέματα γεωμετρίας.  Ο χαλίφης θα εντυπωσιαστεί με τις γνώσεις του και όταν ο γραμματέας θα τον πληροφορήσει για το δάσκαλό του θα στείλει επιστολή στο Λέοντα προτείνοντάς του να έρθει να διδάξει στη Βαγδάτη.  Ο Λέοντας παρέδωσε την επιστολή σε αξιωματούχο της κυβέρνησης με αποτέλεσμα να το μάθει ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, ο οποίος θα του παραχωρήσει μια αίθουσα για δημόσια διδασκαλία στην εκκλησία των Αγίων Τεσσαράκοντα.  Αυτή η ιστορία, η οποία έχει και μία παραλλαγή, αν και είναι ελλιπής, ενδέχεται να είναι κατά μεγάλο μέρος αληθινή και είναι δυνατόν να τοποθετηθεί χρονικά, σύμφωνα με διάφορες απόψεις, κατά τα έτη 829,833 ή 838/9.
Το 840 ο Θεόφιλος θα τον τοποθετήσει αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, θέση που θα κρατήσει για τρία χρόνια έως την άνοιξη του 843.  Στη διάρκεια της αρχιερατείας του στη Θεσσαλονίκη, θα αποσπάσει το γενικό σεβασμό του πληθυσμού, λόγω της αρετής και του ήπιου χαρακτήρα του.
Μετά την αποκατάσταση της Ορθοδοξίας θα καθαιρεθεί από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο.  Το νέο καθεστώς δε θα παραγκωνίσει τον Λέοντα, αν και αυτός ανήκε στην εικονομαχική παράταξη και ο καίσαρας Βάρδας θα τον ορίσει επικεφαλής της Σχολής της Μαγναύρας.  Το γεγονός αυτό τοποθετείται από το 855 έως το 866, έτη κατά τα οποία ο Βάρδας ασκούσε την εξουσία στο πλευρο του Μιχαήλ Γ’ , αν και είναι πιθανό η ίδρυση της σχολής να έλαβε χώρα νωρίτερα, λόγω της επιρροής του Βάρδα και στα πριν από το 855 χρόνια (δολοφονία του αντιπάλου του Θεόκτιστου και απομάκρυνση της Θεοδώρας απο την εξουσία).  Η ημερομηνία θανάτου του Λέοντα δεν είναι γνωστή, είναι βέβαιο όμως ότι ήταν ζωντανός το 869 (ήταν ένας από τους επιζήσαντες ενός μεγάλου σεισμού).  Ο θάνατός του τοποθετείται λίγο αργότερα.
ΙΙ.  ΕΡΓΟ
Στο Λέοντα αποδίδονται αρκετές εφευρέσεις με χαρακτηριστικότερη το σύστημα φρυκτωριών, το οποίο εγκατέστησε στα σύνορα της περιοχής της Κιλικίας.  Το σύστημα αυτό ήταν μία σειρά φρυκτωριών που λειτουργούσε με δύο συγχρονισμένα ρολόγια, κατασκευής του Λέοντα, και βρίσκονταν στην αρχή και στο τέλος της αλυσίδας.  Σε κάθε ώρα αντιστοιχούσε και ένα μήνυμα, δηλαδή πυρκαγιά, επιδρομή, κήρυξη πολέμου κ.α.  Όταν ένα από τα γεγονότα αυτά συνέβαινε άναβε η πρώτη φωτιά της αλυσίδας ακριβώς την ώρα που σύμφωνα με το ρολόι αντιστοιχούσε το μήνυμα που έπρεπε να μεταδοθεί.  Η σημασία του συστήματος αυτού δε βρίσκεται στην αλυσίδα των φρυκτωριών, αλλά στη δυνατότητα να μεταδίδει δώδεκα διαφορετικά μηνύματα, όσες δηλαδή και οι ώρες της ημέρας.
Ακόμα είναι πιθανόν να κατασκεύασε και τα αυτόματα του Μεγάλου Παλατίου, βασιζόμενος στα σχέδια από τα εγχειρίδια του Φίλωνα και του Ήρωνα από την Αλεξάνδρεια.
Μετά τη καθαίρεσή του από αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης ο Λέοντας θα επιστρέψει στη πρωτεύουσα.  Γι΄ αυτή τη περίοδο της ζωής του μας δίνουν πληροφορίες η Συνέχεια του Θεοφάνη και του Κεδρηνού, ο Ψευδοσυμαιών, η Συνέχεια του Γεωργίου Μοναχού, ο Λέων ο Γραμματικός και ο σλαβονικός βίος του Κωνσταντίνου Κυρίλλου.  Όπως προαναφέραμε, μετά την ίδρυση της σχολής της Μαγναύρας από τον Βάρδα , ο Λέοντας θα τοποθετηθεί επικεφαλής της αρχίζοντας έτσι τη σπουδαιότερη περίοδο της ζωής του, καθώς έδωσε μια νέα ώθηση στη μελέτη των κλασικών συγγραφέων.
Η βιβλιοθήκη του Λέοντα, το περιεχόμενο της οποίας μας είναι γνωστό από επιγράμματα και σημειώσεις, είχε αρκετά χειρόγραφα και μπορούμε να ξέρουμε και μερικούς από τους τίτλους που διέθετε.  Ο Λέων είμαστε βέβαιοι κατείχε βιβλία μηχανικής, αστρονομίας, γεωμετρίας, μαθηματικών (έργα του Απολλωνίου από τη Πέργη , Θεωνά, Αρχιμήδη, Πτολεμαίου, Ευκλείδη, κ.α.) τα οποία δε παρέλειπε να σχολιάζει και να συμπληρώνει.  Εκτός όμως από τα παραπάνω έργα που εντάσσονται στις θετικές επιστήμες κατείχε και βιβλία, όπως και γνώσεις φυσικά, φιλοσοφίας.  Γνωστές είναι οι διορθώσεις που έκανε, αλλά δε γνωρίζουμε την έκτασή τους, στους Νόμους του Πλάτωνα και οι γνώσεις του πάνω στα Ομηρικά έργα.
Αναφερόμενοι στο Λέοντα το Μαθηματικό, θα ήταν τεράστια παράλειψη να μην αναφέρουμε ότι είναι πολύ πιθανό ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος , ο απόστολος των Σλάβων σπούδασε υπό τη καθοδήγησή του και του Φωτίου.  Ως πηγή γι΄αυτό το συμπέρασμα έχουμε το σλαβονικό βίο του Κωνσταντίνου Κυρίλλου, πολλοί μελετητές όμως έχουν υποστηρίξει ότι κάτι τέτοιο δε συνέβη.  Σε κάθε περίπτωση όμως μπορούμε εύκολα να υποθέσουμε ότι είχε ανεπίσημες επαφές και με τους δύο.

ΙΙΙ.  ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Συμπερασματικά, η προσωπικότητα του Λέοντα Μαθηματικού υπήρξε πολύ σπουδαία για τη βυζαντινή παιδεία και το βυζαντινό πολιτισμό εν γένει κατά τον 9ο αιώνα.  Ενώ την εποχή των πρώτων βημάτων του δεν έβρισκε βιβλία και δασκάλους στη πρωτεύουσα, όταν πέθανε λειτουργούσε μία ανώτατη σχολή και πολλές νέες βιβλιοθήκες.  Ο Λέοντας μπορεί και πρέπει να θεωρηθεί ως ένας από τους προδρόμους και τους βασικότερους πρωταγωνιστές της αναγέννησης των γραμμάτων και της παιδείας κατά τον ένατο αιώνα.  Σαν χαρακτήρας ήταν ήπιος, ταπεινός και μετριοπαθής.  Ο ίδιος δεν επιθυμούσε την αναγνώριση και τη δόξα.  Φαίνεται μάλιστα να τις απέφευγε και τις θεωρούσε ανούσιες.  Όλοι οι σύγχρονοί του, με εξαίρεση τον μαθητή του Κωνσταντίνο τον Σικελό, τον τίμησαν και αναγνώρισαν την αξία του ως διδασκάλου και ανθρώπου.  Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το αποτελεί το γεγονός ότι αν και ανηψιός του πατριάρχη Ιωάννη Γραμματικού και ενταγμένος στη παράταξη των εικονομάχων, δεν κατηγορήθηκε ούτε στηλιτεύτηκε από τους συγχρόνους του γι΄αυτή του τη στάση, σε αντίθεση με το θείο του , ο οποίος υβρίστηκε και κατηγορήθηκε βαρύτατα (π.χ. κατηγορίες για μαγεία).  Είναι πάντως βέβαιο ότι το όνομα του Λέοντα του Μαθηματικού ή Έλληνα, όπως τον χαρακτήρισαν οι σύγχρονοι του, είναι ταυτισμένο με την εποχή του στη πρόοδο και πνευματική ακμή της οποίας συνέβαλλε τα μέγιστα.

IV.    ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α) P. LEMERLE, Ο Πρώτος Βυζαντινός Ουμανισμός, Αθήνα  2007
Β) Τhe Oxford Dictionary Of Byzantium, τόμος ΙΙ
Γ) N.G. WILSON, Οι Λόγιοι στο Βυζάντιο, Αθήνα 1991