Με αφορμή το έργο “The arrival του Shaun Tan”

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Ο Οδυσσέας στα σχεδιαστήρια του κόσμου

“Η άφιξη” ή”The arrival” στην παγκόσμια, αγγλική γλώσσα του Shaun Tan δεν έχει σε τίποτε να κάνει με τα κλασσικά βιβλία του παρελθόντος. Είναι τα σχέδια, η ιδέα, η κοινή του θέματος επιρροή σε έναν κόσμο με παρόμοια προβλήματα και συγγενικές εξάρσεις. Πάνω απ΄όλα είναι η θεματική, η κυρίως ιδέα καθώς μας δίδαξαν κάποτε στις σχολικές αίθουσες και η οποία τόση άμεση σχέση διατηρεί με δημιουργίες βαθιά ελληνικές, όπως η ομηρική Οδύσσεια. Ίσως αυτή η τελευταία αιτία να στάθηκε η αφορμή για το αυξημένο ενδιαφέρον εμπρός στο νέο φάσμα της βιβλιοπαραγωγής που μεταβάλεται, ακολουθώντας την εποχή και τα ερεθίσματά της εξελίσσοντας τα δεδομένα της παγκόσμιας παράδοσης. Ανεξάρτητα όμως από κάθε αφορμή, μείζονος ή ελάσσονος σημασίας οφείλει κανείς να σταθεί με ενδιαφέρον απέναντι στα graphic novels που ολοένα γεμίζουν τις προθήκες των βιβλιοπωλείων, λανσάροντας ένα νέο είδος συγγραφικής δραστηριότητας μ΄ανεμπόδιστη τη σχέση ανάμεσα στ΄όνειρο και τα είδη του ρεαλισμού.Ένα είδος σ΄απόλυτη συνάφεια με την ατμόσφαιρα της εποχής μας και αυτή τη δεύτερη μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών στην παγκόσμια ιστορία.
Γόνος μεταναστών και ο ίδιος, ο Shaun Tan αναπαράγει το παγκόσμιο, επίκαιρο δράμα της μετανάστευσης. Τα πρόσωπα του έργου του επισκέπτονται άλλες πολιτείες, κουβαλούν κάδρα περήφανων προγόνων, εντάσσονται στα καινούρια περιθώρια που ορθώνονται στο μέγα, δυτικό κόσμο.Οι πόλεις των βιβλίων είναι μεγαλειώδεις, ξέφρενα χωνευτήρια πολιτισμών και ατομικών ταυτοτήτων. Οι καινούριοι κάτοικοι είναι μετανάστες από αιτία οικονομική, έχουν αφήσει για πάντα τις οικογένειές τους. Έχουν αφήσει για πάντα γενέτειρες, παιδιά, γυναίκες, όνειρα, εθνικά δράματα. Στις γραμμές παραγωγής θα εξαντλήσουν τα νιάτα τους, ένα γράμμα είναι πάντα το σήμα απ΄τους αγαπημένους τόπους. Οι άνθρωποι πια δεν επιστρέφουν. Τ΄όνειρο της πόλης τους γοητεύει τόσο, οι έξαλλες πολιτείες της εσπερίας. Οι λεωφόροι των λησμονημένων, εθνικών περιστάσεων που ονομάζονται η μια μετά την άλλη ποτέ δεν θα τους αφήσουν να φύγουν. Ο Shaun Tan φτιάχνει έναν Οδυσσέα σαν εκείνο του Ιταλού Αντόνιο Ταμπούκι, έναν Οδυσσέα που δεν επιστρέφει μονάχα χάνεται στους πολύβοους δρόμους της δύσης ξεχνώντας για πάντα τις Πηνελόπες, τις Ιθάκες, τους θαλάσσιους δρόμους αυτού του κόσμου και τον Τηλέμαχο.
Τη σύσταση του έργου του συγγραφέα συνοδεύει μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, επεξεργασμένη σε ύφος σέπια με μορφές και όψεις τερατώδεις που σφίγγουν τα χέρια σ΄αυτό το τέλος του ταξιδιού. Οι μογγολικές αυτές μορφές που υπερβαίνουν τους ουρανοξύστες και μικραίνουν την προοπτική του λιμανιού σηματοδοτούν τη νέα, βασιλική οδό. Ορίζουν πόλεις τέρατα που κατασπαράζουν τις καινούριες φυλές. Αυτές που εξαπλώνονται καθορίζοντας τα νέα, εκκωφαντικά τοπία του σύγχρονου πολιτισμού.
Αυτά τα έργα προδίδουν τη στόχευση του Tan να διαμορφώσει ένα περιβάλλον ρεαλισμού με την ποίηση, παρούσα σ΄αυτήν τη νέα εποχή, ικανή να προκύπτει καθαρή μέσα από περιστάσεις κοινωνικές. Ποίηση και σχέδια των παραμυθιών που ερεθίζουν τ΄όνειρο και τις αισθήσεις και τελικά πληγώνουν αυτόν τον μυστικό θεατή στις πλατείες του κόσμου. Αυτόν που πασχίζει να δει τι κρύβεται πέρα απ΄τις λάμπες των θεάτρων και τις τεχνητές βροχές και αυτήν την εγκοσμιότητα των αριθμών και των κανόνων. Αυτόν που ανατρέφει αδιάκοπα τις μεταφυσικές του ανησυχίες, χάνοντας και κερδίζοντας απ΄το προσωπικό του όραμα. Οι μορφές του Shaun Tan επικυρώνουν ένα αίσθημα και εικονογραφούν τα ολοζώντανα tableau στις πιο μοναχικές απ΄τις πολυπληθέστερες μεγαλουπόλεις του κόσμου.
Στην ελληνική πραγματικότητα εγχειρήματα όπως αυτό του Shaun Tan εντοπίζονται σπάνια στα βιβλιοπωλεία. Τα κλασσικά μοτίβο επικρατούν στην εντόπια βιβλιοπαραγωγή, χωρίς να είναι ορατή η μεταβολή των δεδομένων συνθηκών. Το αυξημένο ενδιαφέρον γύρω απ΄τα ηλεκτρονικά βιβλία συνιστά το μόνο στοιχείο της πρωτοπορίας με το οποίο συντάσσεται η ελληνική βιβλιοπαραγωγή, λαμβάνοντας υπόψη τους εξαιρετικά αργούς ρυθμούς υιοθέτησης των νέων τάσεων. Άλλωστε και στο επίπεδο της γλώσσας αλλά και στους τομείς των δημιουργικών προτάσεων για το βιβλίο ως βελτιωμένο προϊόν η ελληνική πραγματικότητα διαθέτει εξαιρετικά αργά αντανακλαστικά. Το “Logicomix” του Απόστολου Δοξιάδη αποτελεί μεμονωμένο γεγονός, ανεξάρτητα από την καλλιτεχνική αρτιότητα του θέματος και της παρουσίασής του. Η ενσωμάτωση σχεδίων και φωτογραφιών επιβάλλει την πλήρη χρήση νέων μεθόδων παραγωγής. Η καινούρια, ηλεκτρονική εποχή δίνει το στίγμα και τις λύσεις. Όμως δεν μπορεί παρά να επηρεάσει με αργούς ρυθμούς την ελληνική πραγματικότητα τη γεμάτη με αναχρονισμούς και ένα δίχως αρμούς πλαίσιό στον τομέα του βιβλίου.Με άλλα λόγια είναι βασική προϋπόθεση η συνεργασία όλων των νέων μοντέλων προκειμένου δουλειές όπως αυτή του Shaun Tan να βρουν αντίκτυπο και άξιους μιμητές στην ελληνική, βιβλιοπαραγωγική σκηνή.
Ως τη στιγμή αυτή μπορεί κανείς να συνδυάσει το όνειρο και την πραγματικότητα που το τροφοδοτεί, επιλέγοντας τους νέους, σχεδιαστικούς κόσμους του βιβλίου, πάντα κατά τα πρότυπα της συγγραφικής πρότασης του Shaun Tan και των αφορισμών του Ρόθκο. Του Αμερικάνου ζωγράφου που πρώτος τόνισε την ανάγκη το ζωγραφίζειν να καθηλώσει το ρυθμό και τις επιρροές που αναδεικνύουν το γράφειν. Τότε, κατά την αμερικανική πρωτοπορία, μπορεί να λάμψει το συναίσθημα ως δομικό υλικό της νέας, καλλιτεχνικής τάξης πραγμάτων. Ως στόχος και επίτευγμα της καινούριας τέχνης που αναδεικνύεται αδιάκοπα στα μεγάλα, πολιτιστικά κέντρα του δυτικού κόσμου και στηρίζεται εξολοκλήρου στα δεδομένα της ανθρώπινης εμπειρίας. Στο “Arrival” του Shaun Tan βρέχει ποιήματα καταρρακτώδη. Η φαντασία αποδεικνύεται πως δεν καταστράφηκε ολοσχερώς, πως μπορεί να μας σώσει από την πιο στυγνή εκδοχή της πραγματικότητας.