Ο γαλλικός φιλελληνικός Τύπος κατά τη διάρκεια της επανάστασης

24grammata.com/ ιστορία

γράφει η  Μάρθα Πύλια, ιστορικός

Ο φιλελληνικός Τύπος την εποχή του αγώνα έπαιξε σημαντικό ρόλο για την νομιμοποίηση και την επιτυχία της επανάστασης καθώς στο εξωτερικό διεύρυνε ολοένα και περισσότερο την αποδοχή της κοινής γνώμης, ενώ στα πεδία των επαναστατικών κινήσεων ενθάρρυνε και εμψύχωνε τους αγωνιστές.

«Το γεγονός ότι ο ελληνικός Αγώνας», παρατηρεί η Αικατερίνη Κουμαριανού, «αντιμετωπίστηκε στην αρχή, αλλά και για ικανό χρονικό διάστημα ως κίνημα ανατρεπτικό εναντίον της νόμιμης εξουσίας του Σουλτάνου, επέβαλε την έκδοση εφημερίδων οι οποίες θα είχαν βασική επιδίωξη την υπεράσπιση των εθνικών διεκδικήσεων και επίσης την διαφώτιση της ξένης κοινής γνώμης για το δίκαιο του ξεσηκωμού».

Με το ξέσπασμα της επανάστασης, τόση μεγάλη ήταν η ανάγκη για πληροφόρηση και προπαγάνδα που ανάμεσα στις πρώτες ελληνικές εφημερίδες υπήρχαν χειρόγραφες. Τότε εκδόθηκε και η πρώτη έντυπη ελληνική εφημερίδα στην Καλαμάτα η «Σάλπιγξ Ελληνική» επειδή όπως ανέφερε η «Ανακήρυξη» για την προσεχή έκδοσή της, «το γένος όλον αγωνιζόμενον τον υπέρ της ελευθερίας αγώνα θέλει να βλέπη και διά του τύπου τους αγώνας του κυρηττομένους… Προσέτι τα ξένα έθνη έγιναν περίεργα εις τα πράγματά μας, και συχνότατα γράφουν περί ημών, επαινούν και κατηγορούν, και ταύτα όλα κηρυττόμενα θέλει να γνωρίζει το γένος εις ειδικήν του εφημερίδα εξ εκείνων μεταφραζόμενα». Οι επικοινωνίες ανάμεσα στον ελληνικό και τον ξένο τύπο φαίνονται λοιπόν διαρκείς, ενώ σημαντικός αποδεικνύεται και ο ρόλος τους για την ενίσχυση του φιλελληνικού κινήματος και την μεταστροφή των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.

Τα νέα για την εξέγερση του Υψηλάντη στις Ηγεμονίες και τα πολεμικά γεγονότα στο Μοριά έφτασαν στο Παρίσι στο τέλος Απριλίου. Με την πληθώρα των δημοσιευμάτων που ακολούθησαν, ολοένα και μεγαλύτερες ομάδες, ευαισθητοποιημένες ήδη από τις αρχές της γαλλικής επανάστασης, τάσσονταν υπέρ των ελλήνων. Με όπλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και όχημα την επίκληση της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ο φιλελληνισμός διευρύνθηκε από τους κύκλους των λογίων στις ευρύτερες λαϊκές μάζες.

Τα περιηγητικά κείμενα με αποκορύφωμα την «Διαδρομή από το Παρίσι στην Ιερουσαλήμ» του Σωτοβριάνδου και η κατοπινή συστράτευση του Ουγκώ, εξέφρασαν ένα πνευματικό κλίμα που είχε ήδη αγκαλιάσει την εξέγερση. Ακόμη και τα λαϊκά γαλλικά τραγούδια υμνούσαν τα δίκαια της επανάστασης. Γκραβούρες, λιθογραφίες, εικόνες, ζωγραφιές, αναπαραστάσεις σε καθημερινά είδη, όλα μπήκαν στην υπηρεσία του αγώνα. Οι ειδήσεις για τις μάχες, το παράλογο της εξέγερσης και τα τραγικά νέα από το Μεσολόγγι, δραματικά επικαιροποιημένα από τις εφημερίδες, έσπερναν τη συγκίνηση και ευαισθητοποιούσαν την κοινή γνώμη.

Μετά τα πρώτα πολεμικά γεγονότα, στις 21 Ιουνίου 1821, κυκλοφόρησαν χάρτες της «Ευρωπαϊκής Τουρκίας για την κατανόηση των επιχειρήσεων». Η έκδοση χαρτών και τοπογραφικών σχεδίων της «Ελλάδας» συνεχίσθηκε, ενώ τον Απρίλιο του 1826 κυκλοφόρησε πλάνο της πόλης του Μεσολογγίου «αυτής της νέας Τροίας». Στο φύλλο της 16ης Ιουλίου 1821, η φιλελληνική εφημερίδα Constitutionnel (Συνταγματικός) δημοσίευσε πως επώνυμος οίκος πουλούσε γκραβούρα της «Ελληνίδας Ιωάννας της Λορένης, Ρομπελίνας» -εννοώντας την Μπουμπουλίνα- που το πορτραίτο της γνώρισε πράγματι, παρά την παραποίηση του ονόματος, μεγάλη διάδοση.

Ο Γαλλικός τύπος δεν υπήρξε βέβαια στο σύνολό του φιλελληνικός. Διακρίνουμε ωστόσο μια βαθμιαία μετακίνηση υπέρ των ελλήνων ή ακόμη και αντιφατικές στάσεις. Αντεπαναστατικές θέσεις προωθούσε κυρίως ένα μέρος του φιλομοναρχικού τύπου που και αυτός υπό το βάρος των εξελίξεων και της κοινής γνώμης, αναγκάστηκε συχνά να μετριάσει την πολεμική του. Το βασικό επιχείρημα των φιλοτουρκικών απόψεων ήταν η πολιτική αποσταθεροποίηση της Ευρώπης και η προσβολή της κατεστημένης νομιμότητας. Στο παράρτημα που ακολουθεί σταχυολογούμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις εφημερίδες αλλά και από τους φιλελληνικούς στίχους που τραγουδήθηκαν με μεγάλη επιτυχία εκείνη την εποχή.

Είναι εντυπωσιακό πως ακόμη και σήμερα, η ελεύθερη νεοελληνική κοινωνία εξακολουθεί, περίπου δύο αιώνες μετά, να αναπαράγει το ιδεολογικό οπλοστάσιο του φιλελληνισμού και να αυτοπροσδιορίζεται ρομαντικά μέσα από αυτό. Μόνο που οι συνθήκες που εξέβαλλαν στην επανάσταση και ενέπνευσαν τον φιλελληνισμό, εξέλειπαν με την δημιουργία του εθνικού κράτους, και το κράτος κληρονόμος του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, όφειλε και οφείλει να διαχειρίζεται με δημοκρατική παρρησία το θεσμικό του παρόν.

Βιβλιογραφία: 1. Αικατερίνη Κουμαριανού, «Ελληνικός Τύπος 1821-1828. Ένα νεωτερικό όπλο στην υπηρεσία της επανάστασης», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ. 3, Αθήνα 2003 σελ. 311-326, 2. Aristide Dimopoulos, L’opinion publique française et la révolution grecque (1821-1827), (Η γαλλική κοινή γνώμη και η ελληνική επανάσταση), Νανσύ 1962, 3. Jean Dimakis, La guerre de l’indépendance grecque vue par la presse française (1821-1824), (Ο πόλεμος της ελληνικής ανεξαρτησίας μέσα από τον γαλλικό τύπο, 1821-1824), Θεσσαλονίκη 1968

«Θα συμβεί λοιπόν κι αυτό μπροστά στα μάτια όλων των ευρωπαϊκών δυνάμεων: ο λαός που αξίζει περισσότερο απ’ όλους την προσοχή μας, ο λαός στον οποίο οφείλουν τον πολιτισμό τους όλα τα σύγχρονα έθνη, να υποκύψει κάτω από την σιδερένια πυγμή μιας καταπιεστικής δύναμης που δεν θα δίσταζε να σαρώσει όλο τον πολιτισμό της γης αν οι στρατιές της διατηρούσαν την παλιά τους δύναμη. Και μέσα στη δίνη μιας ακατανόητης αδιαφορίας θα παραμείνουμε σιωπηλοί θεατές αυτής της αιμοσταγούς εξόντωσης».

Drapeaux Blanc (Λευκή Σημαία), 18 Ιουλίου 1821, φιλομοναρχική εφημερίδα, με επαμφοτερίζουσες θέσεις για την ελληνική υπόθεση.

«Σχετικά με τα γεγονότα στο Μοριά, ασυμφωνία παρατηρείται στις εφημερίδες ενός συγκεκριμένου χρώματος. Η Quotidienne (Καθημερινή) είναι οπωσδήποτε τουρκική και η Journal des Débats (Εφημερίδα Διαλόγου) λιγάκι ελληνική. Είναι αρκετά παράδοξο πώς οι φιλόθρησκοι εξακολουθούν να διστάζουν μπροστά στο σταυρό και την ημισέληνο. Ίσως γιατί οι θρησκευτικές ιδέες των μεν πάντοτε υποτάσσονται στις πολιτικές τους ιδέες, ενώ των δε οι πολιτικές υπακούουν στις θρησκευτικές! Αυτή η διάκριση εξηγεί μάλλον τη διαίρεση που επικρατεί στο συνήθη ανταγωνιστικό μας χώρο. Η Quotidienne αναγγέλλοντας μια ναυμαχία που πρόκειται να διεχαχθεί στα νερά της Τενέδου, ‘ελπίζει με δύναμη στη νίκη των Τούρκων (και προσθέτει): στο διάβολο τα Συντάγματα, αυτή η μανία του αιώνα μας’. Γιατί δεν στέλνει άραγε στο διάβολο και τον αιώνα ολόκληρο;»

Constitutionnel (Συνταγματικός), 28 Ιουλίου & 30 Αυγούστου 1821, ένθερμα φιλελληνική και αντικληρικαλιστική εφημερίδα,χειριζόταν ωστόσο το θρησκευτικό συναίσθημα προς όφελος της ελληνικής υπόθεσης.
«Αναγγείλαμε στο φύλλο της 30ής Μαρτίου το σοβαρό ατύχημα που συνέβη σ’ ένα από τα πλοία που κατασκευάζονται στην Μασσαλία για λογαριασμό του πασά της Αιγύπτου. Σήμερα έφθασαν από τη Μασσαλία οι σχετικές λεπτομέρειες. […] Δεν θα μπορούσατε να πιστέψετε τη μεταστροφή που προκάλεσε το γεγονός στην κοινή γνώμη των κατοίκων. Πιστεύουν πως ο Θεός των Χριστιανών έδειξε μ’ αυτό τον τρόπο το θυμό του απέναντι στους εχθρούς των Ελλήνων. Οι φίλοι του πασά, εκείνοι που πριν λίγες μέρες υποστήριζαν πως η ευημερία του μασσαλιώτικου εμπορίου συνδέεται με την καταστροφή των Ελλήνων, δεν τολμούν πια να μιλήσουν».

Journal des Débats (Εφημερίδα Διαλόγου), 4 Απριλίου 1826,
φιλομοναρχική εφημερίδα με εξαιρετικό επιτελείο μεταξύ των οποίων και ο Σωτοβριάνδος, υπήρξε προφανώς φιλελληνική και περισσότερο μετριοπαθής από τον ενθουσιώδη Constitutionnel. Το 1824 μετρούσε 14.000 συνδρομητές.

Φανταστικό ταξίδι

Θα ήταν μάταιο να μου μεταφράσει κάποιος τον Όμηρο.
Ναι, ήμουν Έλληνας… ο Πυθαγόρας έχει δίκιο.
Από την εποχή του Περικλή είχα την Αθήνα για μάνα.
Επισκεπτόμουν τον Σωκράτη στη φυλακή του.
Από την εποχή του Φειδία επαινούσα τα θαυμαστά
Από τον Ιλισό είδα τις ανθισμένες όχθες
Στον Υμηττό ξύπνησα τις μέλισσες
Σ’ αυτόν τον τόπο θα ‘θελα να πεθάνω.

Το περιστέρι – αγγελιοφόρος
Η Αθήνα είναι ελεύθερη! Α, ας πιούμε στην
υγειά της Ελλάδας!
Νορτίς, ιδού οι νέοι ημίθεοι.
Η Ευρώπη ματαίως, τρέμοντας από γηρατειά,
αποκλήρωσε τους ένδοξους πρωτότοκους.
Είναι νικητές! Η Αθήνα πάντοτε όμορφη
δεν είναι πλέον αφιερωμένη στη λατρεία των
ερειπίων.
Η Αθήνα είναι ελεύθερη! Ω, μούσα του Πινδάρου
ξαναπάρε το σκήπτρο σου, τη λύρα σου, τη
φωνή σου.
Η Αθήνα είναι ελεύθερη, σε πείσμα των βαρβάρων
Η Αθήνα είναι ελεύθερη, σε πείσμα των
βασιλιάδων μας.

Στίχοι του πολύ επιτυχημένου ποιητή και τραγουδοποιού της εποχής Pierre Béranger που έπαιζε λαϊκότροπα και σήμερα είναι σχεδόν ξεχασμένος. (Τους στίχους μετέφρασε η ποιήτρια Μαρία Κούρση)

www.avgi.gr