Ο Λευτέρης Βογιατζής μιλά με τη Σάρα

24grammata.com/ Θέατρο

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

«ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ»
Η Σάρα Κέιν στην οδό Κυκλάδων

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Συνηθίζεται κατά τις αποδημίες αληθινά σπουδαίων ανθρώπων, να μοιράζεται ένα αίσθημα υποχρέωσης, μια δέσμευση, κυρίως ηθικής φύσεως να επισημανθούν ορισμένες παράμετροι του έργου ή να προστεθούν ωραίες αγορεύσεις για κοινές εμπειρίες και βιογραφικά στοιχεία, ως τότε αθέατα. Κοινωνείται, δηλαδή, μια αίσθηση εκτίμησης και τιμής, τόσο σθεναρή και διάφανη, ώστε να μην μπορούμε να μιλάμε παρά μόνο για μια σιωπηρή συμφωνία περί του ωραίου και του υψηλού. Και προτού προχωρήσουμε οφείλουμε να εξηγήσουμε πως ετούτες οι δύο κορυφές ακόμα και αν κατακτώνται με ολοφάνερη δυσκολία, εντούτοις δεν στέκουν απλησίαστες. Ορισμένοι εκ των σημαντικότερων δημιουργών διαμόρφωσαν ένα έργο ικανό να διακριθεί για την ποιοτική του στάθμη, τις ευθυγραμμίσεις με τις ηθικές και τις άλλες, κοινωνικές αναγκαιότητες, την κάθετη τομή στο αδρανές σώμα της τέχνης.Το σύγχρονο θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή εκπλήρωσε με βεβαιότητα τον πρώτο όρο, την ποιοτική δηλαδή στάθμη. Έπειτα παρέμεινε κοινωνικά ενεργό, εγκιβωτίζοντας φως και δηλητήριο, κύρια συστατικά της εποχής μας στο απροετοίμαστο, ελληνικό κοινό. Μες σε ένα κλίμα επίπλαστου νεοπλουτισμού, σε ένα περιβάλλον ολότελα αλλοιωμένο από μουσικοχορευτικές παραστάσεις και ακράτητες πρωτοπορίες, ο Βογιατζής συσσωματώνει το ανθρώπινο στοιχείο, κυρίαρχο και πρωταρχικό ζήτημα μιας νέας, αυτιστικής εποχής. Η ενασχόλησή του με την ωμή και βιομηχανική σχεδόν εργογραφία της Σάρα Κέιν, επιβεβαιώνει το ανθρωποκεντρικό θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή. «Το κριτήριο του φανταστικού δεν βρίσκεται μες στο έργο, αλλά στην εμπειρία του αναγνώστη, το φόβο».  Ο Επαμεινώνδας Γονατάς καθώς επικαλείται το εδάφιο αυτό ουσιαστικά αποδεικνύει πως η ποικιλία του φόβου, ο μετασχηματισμός του ανάμεσα στους αναρίθμητους αναγνώστες και η ως εκ τούτου, πληθυντική του όψη συνιστά ένα ασφαλές κριτήριο προκειμένου να γνωρίζουμε πια με ακρίβεια την έντασή του. Μας εμποδίζει να στοχεύσουμε σε άλλα διαισθητικά σύμπαντα ή εκλάμψεις ή αποτυχημένες τελικά επιτηδεύσεις προκειμένου να πειστούμε.Σε τούτα τα ίδια ερείσματα βασίζει τη δομή και την ψυχωτική αισθητική της η αδικοχαμένη Σάρα Κέιν. Η αποκάλυψη έχει ήδη τελεστεί στο θέατρο της οδού Κυκλάδων. Το σπουδαίο μυστικό είναι πια μοιρασμένο και ήσυχο. Η Σάρα και ο Λευτέρης είναι πια από ώρα νεκροί.
Στον πρόλογό μας κάναμε ήδη μια αναφορά στην ιδιαιτέρως, καταφατική στάση του ελληνικού κοινού εμπρός στις ακριβές παραστάσεις, τους μοντερνισμούς και τον κοσμοπολιτισμό της εγχώριας παραγωγής. Οι Έλληνες δημιουργοί δοκιμάζουν το κοινό σε νέα μοντέλα, βασισμένα απολύτως στην πλημμελή ή και ολοσχερή απουσία ηθικών αναχωμάτων. Και εκείνο ανταποκρίνεται, έστω και με τις νευρικές συσπάσεις μιας αισθητικής πρόκλησης και διατηρεί πάντα μια απόσταση από τα ειδικότερα θέματα ή λησμονεί εντελώς την παράσταση και η κριτική του στεγνή και συγκρατημένη. Στην περίπτωση της Σάρα Κέιν, η πειραματική εμπειρία ενός σαφώς μειοψηφούντος κοινού συνέβαλε τα μέγιστα προκειμένου να συστηθεί η αυτόχειρας στο μόλις πρόσφατα, αναμορφωμένο, θεατρικό περιβάλλον. Οι συστάσεις φυσικά δεν περιελάμβαναν τίποτε περισσότερο από μια φυσική πια άρνηση της ρηχότητας και του επαρχιωτισμού, όπως μεταδόθηκαν από τη γλώσσα προς τους φορείς. Η αποκωδικοποίηση της βρετανικής έντασης, η ψυχαναγκαστική σχεδόν δυστυχία της Σάρα Κέιν, τίποτε δεν θα μπορούσε να πει στο ελληνικό κοινό αν δεν παρεμβαλλόταν το υποκριτικό μέσο ή εκείνος που διαθέτει την επάρκεια και το ένστικτο προκειμένου να μελετηθεί έπειτα απρόσκοπτα η προδιάθεση σε διάθεση και τελικό συναίσθημα. Ο Βογιατζής ανασύρει ατόφια τα εμπύρετα, μοναδικά και ανεπανάληπτα διδάγματα της ποίησης της Σάρα Κέιν. Έπειτα τους παραχωρεί χώρο και χρόνο ελληνικό, πάει να πει ετούτα μεταφράζονται στην ακέραια γλώσσα του σκοπού. Η λογική της απελπισίας, -επίκαιρο και ουσιώδες δείγμα γραφής και έκφρασης-, είναι παράδοξη σημειώνει ο Νικηφόρος Βρεττάκος, μαρτυρά κάτι πολύτιμο που καίγεται ή προφέρεται μόνο με τις άγριες ικεσίες των πουλιών. Όσων δηλαδή πιάστηκαν με τις ξόβεργες και τώρα ασφυκτιούν μες στο πλεχτό καλάθι ενός Ινδού.
Η ενασχόληση του Λευτέρη Βογιατζή με τη δύσκολη και ίσως ακατόρθωτη περίπτωση της Σάρα Κέιν επιβεβαιώνει την αποφασιστικότητα του δημιουργού να συγκλονιστεί και αφυπνισμένος, έντρομος να ομολογήσει το εξωλογικό, ηδονολατρικό πάθος της αυτοκαταστροφής. Η διαπίστωση του Μινωτή περί τέχνης τραγικής εντοπίζει με ακρίβεια αξιοθαύμαστη την έννοια και τη διαμόρφωση του όρου, ακόμα και αν ληφθεί υπόψη η διαρκής ανάμειξή του σε ορισμένες, ακραίες καταστάσεις, που στερούνται τόσο τον ήλιο. Η Σάρα Κέιν δεν καταγράφει τις εμπειρίες της, αλλά τις συσσωματώνει σε λόγο, τις κωδικοποιεί για να τις εκθέσει πια σωματικά μες στους ιλίγγους της. Η Σάρα Κέιν γνωρίζει καλά πως η ζωή είναι κάτι το ασύλληπτο, η έκθεσή της συνιστά από μόνη μια φιλόδοξη προσπάθεια. Η ‘Εμιλυ Ντίκινσον υπογράφει το εδάφιο αυτό.
Θα μπορούσαμε να φανταστούμε την Σάρα Κέιν να δεσμεύει με το φωτογραφικό της φακό μια ναυαγισμένη περίπτωση, εντελώς ψυχική. Έπειτα διαμελίζει τη φωτογραφία και απαντά μονολεκτικά, όπως οι εραστές στα στέρεα σώματα, αλλά και τις δυσδιάκριτες, εφιαλτικές φαντασμαγορίες. Η Σάρα φτιάχνει σώματα, όχι λόγο, υποτάσσει τα σώματα-θεάματα στους δράκους , απολαμβάνει τη σπάνια φρενίτιδά της με ένταση, δίχως καμιά εκλέπτυνση. Έπειτα χάνεται μες στα δωμάτια του ιδρύματος, κάθε νύχτα απαρηγόρητη αιωρείται από το λησμονημένο σκοινί των αδέξιων τροφών της. Ο Λευτέρης Βογιατζής συλλέγει από το έδαφος της σκισμένες φωτογραφίες, πρόκειται για προσωπογραφίες με βάθος κοινωνικό, ρημαγμένα πρόσωπα του αιώνα μας οι όψεις της Κέιν. Ο ίδιος οφείλει να ανακαλύψει την έκπληξη, να την επισημάνει μες στα όρια του λόγου ώστε κάποτε να αποδειχθεί περίτρανη η αγνότητα της δημιουργού.
Ο Λευτέρης Βογιατζής συνιστά μία από εκείνες τις περιπτώσεις που μελετούνται πάντα μετά θάνατον. Η ανάλυση και η εκτίμηση της εργογραφίας του θα πραγματοποιηθεί με σιγουριά μες στα επόμενα χρόνια. Τέτοιες προσωπικότητες, δημιουργοί της ποιοτικής και θεματολογικής πληρότητας του Βογιατζή δεν παραμένουν ανερμήνευτοι. Εκείνο το οποίο προσδίδει μεγαλύτερο νόημα στον ξαφνικό θάνατό του και καθιστά δυσαναπλήρωτο το κενό του  Βογιατζή είναι εκείνη η πρωτοπορία, η στωικότητα με την οποία ελάμβανε πάντοτε το πλευρό του καλλιτεχνικά απραγματοποίητου. Η περίπτωση της Σάρα Κέιν και της δραματοποίησης του υλικού της αποδεικνύουν τη σαφή πρωτοπορία του Βογιατζή εντάσσεται σε μια ρεαλιστική απεικόνιση των ανθρώπων σημείων, μια ένδειξη της σοφότατης παραδοχής πως τίποτε, μήτε σώμα ή ελπίδα μπορεί να μετουσιωθεί σε τέχνη, διατηρώντας την ίδια στιγμή ακέραιη την ποιητική στόχευση. Μα για τη Σάρα και τον Λευτέρη τίποτε περί τέχνης δεν αρμόζει. Μες στον προσωπικό μύθο αρκεί να αγγίζονται οι επιθυμίες. Η θέσπιση της διαλεκτικής με τη Σάρα Κέιν, εκ μέρους του Λευτέρη Βογιατζή ξεπερνά τις δυσκολίες με τις οποίες βαρύνονται οι αναγνωστικές προθέσεις. Έτσι να τελειώνει η τέχνη και οι άσκοποι ελιτισμοί και να διασώζονται όσα υπερέχουν της φθοράς, της υγρασίας, του ίδιου του ανθρώπινου περιεχομένου.
Ο Λευτέρης Βογιατζής μιλά με τη Σάρα. Πέρα ξυπνούν οι καταιγίδες και είναι οι μόνοι που φέρουν σημάδια από μάτια και άλλα τέτοια. Έπειτα αγκαλιάζονται, ό,τι απέμεινε από τα δέρματα και τους κλειστούς χώρους και επιδίδονται σε θλιβερές, μακρόσυρτες, πνευματικές σιέστες.