24grammata.com/ εκπαίδευση
ΤΟΥ ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ (*)
ΑΠΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟ 1931, ΑΝΩΤΑΤΗ ΤΟ 1938
Μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες εκπαιδευτικές απόπειρες στην Ελλάδα υπήρξε η δημιουργία μιας σχολής κοινωνικών επιστημών, μέσω της οποίας διαδόθηκαν οι κοινωνιολογικές σπουδές στην Ελλάδα.
Η ίδρυση εξειδικευμένης σχολής υπήρξε το επιστέγασμα μιας μακράς διαδικασίας που ξεκίνησε από την εποχή που εμφανίστηκε για πρώτη φορά (1907) η κοινωνιολογική ανάλυση με το βιβλίο «Το κοινωνικόν μας ζήτημα», του Τραπεζούντιου Γεωργίου Σκληρού. Σταθμός στην επιστήμη της Κοινωνιολογίας κατά τη μεταπολεμική περίοδο υπήρξε το έργο του Νίκου Πουλαντζά, με το οποίο αποδομήθηκε η κυρίαρχη έως τότε απλοϊκή ταξική ανάλυση, υπέρ μιας ευρύτερης δομικής αντίληψης.
Στην ελλαδική ακαδημαϊκή ζωή, η Κοινωνιολογία θα εισαχθεί ως αυτοτελής επιστήμη κυρίως μέσω του Παντείου Πανεπιστημίου. Θα αποτελέσει έτσι έναν ιδιαίτερο πανεπιστημιακό κλάδο που θα μελετά την κοινωνία, την κοινωνική συμπεριφορά και την ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Η ιστορία του Παντείου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο για τις μορφές που έλαβε η προσπάθεια καθιέρωσης των κοινωνικών επιστημών στην Ελλάδα όσο και των ιδεολογικών φάσεων και μεταμορφώσεων -θετικών και αρνητικών- που χαρακτήρισαν την ελλαδική ακαδημαϊκή ζωή κατά τον 20ό αιώνα.
Η σχολή του Φραγκούδη
Από τον Νοέμβριο του 1930 λειτουργούσε η σχολή του Γεωργίου Φραγκούδη που προηγήθηκε της Παντείου. Η σχολή αυτή λειτουργούσε ως ανώτατη σχολή ιδιωτικού δικαίου, έχοντας ως αρχικό στόχο «την μόρφωσιν των ιθυνουσών τάξεων και ιδιαιτέρως την προπαρασκευήν υπαλλήλων διά το Κράτος, διά τας Τράπεζας και άλλα ανώτερα ιδρύματα, έτι δε την πολιτικήν του λαού ανατροφήν». Για το εγχείρημα αυτό χρησιμοποιήθηκε ως υπόδειγμα η Ecole Libre des Sciences Politiques (Ελεύθερη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, του Παρισιού). Η Πάντειος θα δημιουργηθεί το 1931, μέσα από μια διαδικασία αλλαγών και συγχωνεύσεων. Από τον Οκτώβριο του 1938 η Πάντειος μετετράπη σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και αναγνωρίστηκε ως ανώτατη σχολή. Το 1939 μετονομάστηκε σε «Πάντειος Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών και Δημοσίων Υπαλλήλων», για να απαλειφθεί η φράση «και δημοσίων υπαλλήλων» το 1943. Νομοθετικά διαιρέθηκε σε δύο τμήματα: το Πολιτικό και το Δημοσιογραφικό. Το δεύτερο τμήμα παρέμεινε για δεκαετίες ανενεργό, έως τη δημιουργία του τμήματος των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας.
Από το 1963 εξισώνεται απολύτως η Πάντειος προς τα υπόλοιπα πανεπιστήμια και αναγνωρίζεται το πτυχίο της σχολής ως ισότιμο του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών των Νομικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης, καθώς και με αυτό της ΑΣΟΕΕ. Το 1983 δημιουργούνται τρία τμήματα: Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών, Δημόσιας Διοίκησης και Κοινωνιολογίας. Το 1989 θα πάρει και τη σημερινή του ονομασία: «Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών».
Ο Αλέξανδρος Πάντος
Ο Αλέξανδρος Πάντος (1880-1930) προερχόταν από ευκατάστατη οικογένεια της θεσσαλικής Μαγνησίας. Γεννήθηκε λίγο πριν το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πολιτικές Επιστήμες στη Γαλλία, στην Ελεύθερη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, του Παρισιού, όπου είχε ήδη αναπτυχθεί η νέα επιστήμη της κοινωνιολογίας. Οι κοσμογονικές αλλαγές που είχαν προηγηθεί και οδήγησαν στη «νεοτερική» κοινωνία, επηρέασαν και τους κοινωνικούς επιστήμονες, οι οποίοι προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τις αλλαγές. Ηδη από τις αρχές του 19ου αιώνα ο Αύγουστος Κοντ είχε θεμελιώσει την κοινωνιολογική επιστήμη και την είχε αναδείξει σε ακαδημαϊκό κλάδο. Οι μεγάλες κοινωνικές ανατροπές που επέφερε η αλλαγή των παραδοσιακών κοινωνιών, η αστικοποίηση, η εκβιομηχάνιση, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η προσφυγοποίηση και η μετανάστευση εκατομμυρίων ανθρώπων άλλαξε δραματικά την κοινωνική συμπεριφορά. Οι κοινωνιολόγοι προσπάθησαν να δώσουν ορθολογικές απαντήσεις στα νέα ερωτήματα που προέκυπταν.
Διαθήκη «ιδρύσεως»
Οι αναζητήσεις στο χώρο των νέων κοινωνικών επιστημών γοήτευσαν τον Αλέξανδρο Πάντο. Επηρεασμένος από το κλίμα αυτό και από το πνεύμα της σχολής, εμπνεύστηκε την ιδέα δημιουργίας αντίστοιχης σχολής στην Αθήνα. Οπως αναφέρεται σε επετηρίδα της σχολής, στη διαθήκη του, που συνέταξε το 1915 στον Βόλο, διέθετε όλη του την περιουσία που είχε αποκτήσει στην Αίγυπτο «υπέρ της ιδρύσεως αντιστοίχου προς την γαλλικήν Ecole Libre des Sciences Politiques Ελληνικής Σχολής Πολιτικών Επιστημών».
Ηδη, όμως, το 1924 στην Αθήνα είχε δημιουργηθεί από τον Κύπριο Γεώργιο Φραγκούδη το εκπαιδευτικό σωματείο «Εκπαιδευτική Αναγέννησις», που είχε σκοπό τη δημιουργία «Ελευθέρας Σχολής Πολιτικών, Κοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών». Τον Ιανουάριο του 1927 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος για το κτήριο «εν οικοπέδω παρά τη ερημική Λεωφόρω Α. Συγγρού», το οποίο μετά την περάτωσή του εγκαινιάστηκε επισήμως. Στην επετηρίδα που εκδόθηκε για τα τριάντα χρόνια του ιδρύματος αναφέρεται ότι στις 18 Νοεμβρίου του 1930 έγιναν «τα επίσημα εγκαίνια του νέου ιδρύματος (σ.σ. σωματείου Φραγκούδη) παρουσία του Προέδρου της Κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου».
Με υπογραφή Βενιζέλου
Η Πάντειος που γνωρίζουμε δημιουργήθηκε το 1931, όταν υπογράφηκε το συμβόλαιο μεταξύ του Ελευθερίου Βενιζέλου, ως εκτελεστή της διαθήκης του Πάντου και του Γ. Φραγκούδη ως προέδρου του σωματείου της «Εκπαιδευτικής Αναγεννήσεως». Με το συμβόλαιο αυτό, το σωματείο δώρισε στο Πάντειον Κληροδότημα το νεόδμητο κτήριο για τη δημιουργία του νέου ιδρύματος, που ονομάστηκε «Πάντειος Σχολή Πολιτικών Επιστημών». Πρόεδρος ορίστηκε ο Γεώργιος Φραγκούδης έως και το 1937, που παύτηκε με αναγκαστικό νόμο από τη δικτατορία Μεταξά. Ο Φραγκούδης στην αυτοβιογραφία του αναφέρει ότι με το Κληροδότημα Πάντου: «Κατωρθώσαμε να περατώσωμε το κτίριον της Σχολής και μέσα κι έξω, να προσθέσωμεν ένα όροφο, να αγοράσωμεν όλα τα πέριξ οικόπεδα για μελλοντική ανάπτυξι και να τελέσωμε μεγαλοπρεπή εγκαίνια της Σχολής που προς τιμήν του μεγαλύτερου αυτής δωρητού ωνομάστηκε “Πάντειος”».
Στις 17 Μαρτίου του 1934 έγιναν τα επίσημα εγκαίνια της Παντείου Σχολής Πολιτικών Επιστημών, όπως αυτή διαμορφώθηκε ως σύνθεση της διαθήκης του Αλ. Πάντου με το σωματείο του Γ. Φραγκούδη. Βέβαια, στην επίσημη ιστορία της Παντείου αναφέρονται ως «επίσημα εγκαίνια» μόνο τα εγκαίνια της «Εκπαιδευτικής Αναγεννήσεως» του 1930. Αυτή η παραδοχή είναι, προφανώς, μερική, εφ’ όσον η σημερινή δομή του Ιδρύματος, αλλά και η δημιουργία του, είναι αποτέλεσμα της συγχώνευσης που έγινε τον Ιούνιο του 1931.
(*) Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας-μαθηματικός
http://www.enet.gr