Περίπτωση Πόλκ

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Μια πρόσφατη καταχώρηση για κάποιον λογοτεχνικό διαγωνισμό, στάθηκε το ερέθισμα. Έπειτα η ιστορία ήταν συνταρρακτική και ανερμήνευτη. Και τούτο γιατί σαν την περίπτωση του θύματος, ο τόπος αυτός μετρά αρκετές. Πρόκειται για τη δολοφονία του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ τον Μάη του 1948. Μια δολοφονία που συμβαίνει στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη με έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά. Ένας θάνατος αδικαίωτος και ανεξιχνίαστος ως τις μέρες μας. Μια παλιά αρίθμηση στους ανυποψίαστους νεκρούς της εγχώριας τρομοκρατίας. Μια κοινωνική κατάσταση που τείνει ν΄αποκτήσει την ιδιότητα του χαρακτηριστικού, ως συνέπεια των πιο αδρανών, εθνικών στιγμών.

Ο Τζορτζ Πολκ ήταν παντρεμένος με την αεροσυνοδό Ρέα Κοκκώνη. Εργαζόταν ως απεσταλμένος του αμερικανικού δικτύου CBS. Η παρουσία του στην εμφυλιακή Ελλάδα του ΄50 συνδέεται στενά με το κηρυγμένος ως παράνομο, κομμουνιστικό κόμμα. Μια συνέντευξη από τον Βαφειάδη δεν θα μπορούσε παρά να αποτελεί ένα κορυφαίο, δημοσιογραφικό γεγονός, με πολλαπλές συνέπειες για το ήδη τεταμένο, πολιτικό κλίμα της εποχής. Οι αντικομουνιστές Αμερικανοί δεν θα μπορούσαν να εκτιμούν θετικά το ενδεχόμενο της δημοσιοποίησης των απόψεων του Βαφειάδη. Άλλωστε ζητήματα εξόχως σημαντικότερα, όπως η ορθή αξιοποίηση της παρεχόμενης, οικονομικής βοήθειας προς την κατεστραμμένη Ελλάδα, απαιτούσαν τη διευθέτησή τους ή τουλάχιστον μια στενή παρακολούθηση. Ο Πολκ έφθασε στην Θεσσαλονίκη στις 9 Μαίου του ΄48. Διέμεινε στο ξενοδοχείο «Αστόρια», όπου και βρέθηκε μετά το θάνατό του ένα ιδιόχειρο σημείωμα, το οποίο και αποδείκνυε τη βασιμότητα των πληροφοριών για την επιδίωξη της συνάντησης με τον Βαφειάδη. Επισημαίνεται πως παρά τη θέλησή του αυτή, ο Πολκ παρέμενε σφοδρός πολέμιος των πολιτικών πρακτικών, οι οποίες λάμβαναν χώρα στη σκιώδη, πολιτική σκηνή της χώρας. Τόσο η δεξιά κυβέρνηση, όσο και οι αριστεροί αντίπαλοί τους συνιστούσαν για τον Πολκ τις ικανές συνθήκες ενός ζόφου. Λίγες μέρες μετά την άφιξή του στην Θεσσαλονίκη θα βρεθεί νεκρός από τον βαρκάρη Λάμπρο Αντώναρο σε μικρή απόσταση από τις ακτές της πόλης. Φέρει τραύμα από πυροβολισμό στο κεφάλι και είναι δεμένος στα πόδια και τα χέρια. Δεν αμφιβάλει κανείς για τη δολοφονία. Η πολιτική ηγεσία της χώρας, κάτω από την πίεση των δυσαρεστημένων Αμερικάνων σπεύδει να αποδώσει ευθύνες. Η ευκαιρία κρίνεται κατάλληλη, ώστε το έγκλημα να αποδοθεί σε στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος. Οι Αδάμ Μουζενίδης και Βαγγέλης Βασβανάς κατηγορούνται για το φόνο του Πολκ. Αργότερα θα αποδειχθεί πως κανείς εκ των δύο δεν θα μπορούσε να σχετίζεται με το έγκλημα. Η εκτός Ελλάδος απουσία του Μουζενίδη και ο θάνατος του Βασβανά επιβεβαίωναν τους ισχυρισμούς που ήθελαν το κατηγορητήριο να είναι πλαστό. Η αναγκαιότητα να προσωποποιηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η αντικομμουνιστική σκευωρία, οδηγεί στο εδώλιο του κατηγορουμένου τον δημοσιογράφο της εφημερίδας «Μακεδονία» Γρηγόρη Στακτόπουλο, καθώς και τη μητέρα του Άννα. Η ταχυδρομημένη ταυτότητα του Πολκ στη διεύθυνση της μητέρας του Στακτόπουλου αποτελεί και το βασικό άξονα του κατηγορητηρίου. Ο Στακτόπουλος θα δικασθεί και θα κριθεί ένοχος. Η μητέρα του θα αφεθεί ελεύθερη ενώ για τον Μουζενίδη θα προκύψει η ποινή του θανάτου. Η υπόθεση θα κλείσει, αφήνοντας ανεξιχνίστο το έγκλημα κατά της ζωής του Τζορτζ Πολκ. Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος θα παραμείνει ως το θάνατό του σφοδρός υπέρμαχος της αθωότητάς του. Οι επανειλημένες εκκλήσεις του για αναψηλάφιση της δίκης μετά την αποφυλάκισή του το 1960 δεν είχαν αίσιο αποτέλεσμα. Η σκευωρία δεν θα αποκαλυφθεί και ο Πολκ θα καταχωρηθεί στα θλιβερά μητρώα των θυμάτων ενός ακήρυχτου πολέμου, με πολυάριθμες απώλειες και ανερμήνευτες πράξεις.

Η υπόθεση Πολκ απασχόλησε τους ερευνητές. Ορισμένοι απέδωσαν το θάνατό του στην προσπάθεια των κυβερνώντων να φιμώσουν τον δημοσιογράφο και να αποτρέψουν τη δημοσιοποίηση της συνέντευξης Βαφειάδη. Άλλοι πάλι, όπως ο Αμερικάνος Τζέιμς Κέλις θα αποπειραθούν να ενοχοποιήσουν τις δεξιές παρακρατικές οργανώσεις, οι οποίες είχαν προφανώς αναλάβει τη διατήρηση των κεκτημένων, με κάθε τρόπο, απέναντι σε οποιαδήποτε απειλή. Η ανάκληση του Κέλις από το προϊστάμενο, δικηγορικό γραφείο Ντόνοβαν, ισχυροποιεί την ορθότητα της άποψης, ενώ την ίδια στιγμή αποδεικνύει ακηλίδωτα πως η κυβερνητική παράταξη είχε όντως συστήσει ένα είδος παρακράτους, το οποίο θα διασφάλιζε στο ακέραιο τη διατήρησή της στην εξουσία. Η αντικομμουνιστική στάση της ελληνικής κυβέρνησης δεν μπορεί παρά να αποτελούσε την ιδανική έκβαση για τα αμερικανικά συμφέροντα του δεύτερου μισού του 20^ου αιώνα.

Εντούτοις, μια στενότερη παρακολούθηση της υπόθεσης καθιστά ως πιο στέρεη, μια άλλη υποψία. Ο Πολκ αποτελούσε κατά πολλούς έναν ειδικό απεσταλμένο των αμερικανικών συμφερόντων, επιφορισμένο με την ευθύνη να εντοπίσει τις οικονομικές ατασθαλίες στη διαχείρηση του χρήματος που προωθείτο ως οικονομική βοήθεια εκ μέρους των Αμερικανών.Οι Έλληνες μαυραγορίτες αλλά και οι ξένοι συνεργάτες τους δεν συναινούσαν με μια απόπειρα διαυγούς απεικόνισης των τρόπων με τους οποίους γινόταν η διάθεση του ξένου χρήματος. Μια τέτοια εξέλιξη θα τάραζε τις υπόγειες, σιωπηρές συναλλαγές και τις μεμονωμένες προσπάθειες να καταστεί προσβάσιμος ο αμερικανικός δανεισμός. Μια πολυεθνική σύμπραξη συμφερότων αρκούσε για να αποτραπεί η πιθανή ζημιά από μια ολοσχερή έκθεση των οικονομικών πεπραγμένων.

Ο Πολκ θα ακολουθήσει τη μοίρα των ανυποψίαστων. Ο θάνατός του αποτελεί ως τις μέρες μας μια εκκρεμή υπόθεση, ως προς την απόδωση της ενοχής. Ταυτόχρονα όμως επιβεβαιώνει και μια πρακτική υπόγειων συναλλαγών ανάμεσα σε εξωθεσμιμούς κύκλους, οι οποίοι λυμαίνονταν το δημόσιο χρήμα, συνεισφέροντας αθροιστικά στα θύματα του εμφυλίου, αυτού πολέμου.Ο Τζορτζ Πολκ καθιστά την πραγματικότητα αδιαμφισβήτητη, κυρίως ως προς την ύπαρξη και τη λειτουργία παρακρατικών κύκλων, οι οποίοι κάτω από το βάρος των συνθηκών δεν θα διστάσουν να καθιερώσουν την πρακτική της τρομοκρατίας. Η περίπτωση Πολκ προστίθεται στα θύματα μιας πολυετούς, εγχώριας τρομοκρατικής δράσης. Η απαξίωση του εθνικού συμφέροντος αλλά και η εγκληματική χειραγώγηση του εμπλεκόμενου, δικαστικού σώματος επιβάλλονται ως καίρια ζητήματα στην υπόθεση. Ο Τζορτζ Πολκ ως τις μέρες μας στέκει ένας ήσυχος νεκρός. Οι πυροβολισμοί, οι ήδη συντελεσμένοι θάνατοι θα διακατέχονται εφ΄εξής από μια διαρκή επικαιροποίηση. Στην Αθήνα, την Ρώμη, την Ουάσιγκτον, είναι τόσοι πολλοί εκείνοι που φέρουν τ΄όνομα Πολκ. Τζορτζ Πολκ. Καθώς οι βοήθειες εξακολουθούν. Το «επίκαιρο» του θέματος δεν μπορεί παρά να ανιχνεύεται συνειρμικά, με βάση τις πρόσφατες εξελίξεις.

Προστιθέμενη αξία μπορεί να προσφέρουν τέτοια θέματα στην κοινωνία και την τέχνη. Άλλωστε με τέτοιο υλικό, με τέτοιο ρεαλισμό δομήθηκε το θέατρο ντοκουμέντο, του προηγούμενου αιώνα που δοκιμάζει τη μνήμη και την ωριμότητά μας.