Πολιτικό μνημόσυνο. 25 άρθρα για έναν ξεχασμένο ήρωα. Σαν σήμερα, 10/10/1999, πέθανε ο τυραννοκτόνος Δημήτρης Τσαφέντας

Πολιτικό μνημόσυνο σε έναν ξεχασμένο ήρωα

Σαν σήμερα, 10/10/1999, πέθανε ο τυραννοκτόνος Δημήτρης Τσαφέντας. (Αν επιθυμείτε να τον γνωρίσετε, επισκεφτείτε το ειδικό ένθετο του 24grammata.com, κλικ εδώ )

ΕΠΙΜΥΘΙΟ:  ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΣΑΦΕΝΤΑΣ.  Αποδήμηση τη 10η Οκτωβρίου 1999

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος

Τo 24grammata.com προ μηνών, αφιέρωσε ένα σημαντικό μέρος της αρθρογραφίας των ημερών εκείνων, στη ζωή και τη δράση του Έλληνα Δημήτρη Τσαφέντα. Οι κινηματογραφικές μαρτυρίες ανθρώπων, οι οποίοι είτε γνώρισαν από κοντά τον Τσαφέντα, είτε πάλι αναμίχθηκαν με διάφορους τρόπους στην υπόθεσή του, προσέφεραν σπουδαίες πληροφορίες και εμπλούτισαν το σχετικό αφιέρωμα του κινηματογραφιστή και μάχιμου δημοσιογράφου Μανώλη Δημελλά. Έκτοτε, παρά την εγκατάλειψη του θέματος, η υπόθεση του Δημήτρη Τσαφέντα δεν έπαψε να συνιστά μία ακραία περίπτωση διεκδίκησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η οποία με τόσο τραχύ τρόπο θίγεται στις μέρες μας, με αφορμή οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις σε αρκετές περιοχές της υδρογείου. Η περίπτωση του Δημήτρη Τσαφέντα εντάσσεται σε εκείνες, για τις οποίες η ιστορία δεν επιφύλασσε καμιά ετυμηγορία. Σε μια ευαίσθητη, πολιτικά περιοχή, με διαρκείς εντάσεις και εσωτερικές αναταραχές, η περίπτωση του Έλληνα ακτιβιστή δεν μπορεί να μελετηθεί και να ερμηνευτεί από όσους προσεγγίζουν τα γεγονότα με ψυχραιμία, προτού τα καταγράψουν μες στις κίτρινες, ιστορικές σελίδες. Η Νότιος Αφρική, μία χώρα πληγμένη στο μέγιστο βαθμό από τις πρακτικές του δυτικού κόσμου, αλλά και τις αυθαιρεσίες ανθρώπων, οι οποίοι έθεταν το προσωπικό συμφέρον πάνω και πέρα από ιδέες όπως η πατρίδα και η ανθρωπιά, κρατεί ακόμα τον Τσαφέντα στο περιθώριο των πραγμάτων, αποδίδοντάς του μόνο τη φήμη ενός παράφρονα και έναν λίθο στο σημείο ταφής του. Τα πρόσφατα γεγονότα με τη σφαγή των εργατών στα ορυχεία από τις δυνάμεις ασφαλείας, αποδεικνύει πως απαιτούνται ακόμα πολλά έτη προτού μπορέσουν οι άνθρωποι εκείνου του τόπου να τιμήσουν το θάρρος και την αυταπάρνηση ενός αληθινού ήρωα. Διότι τέτοιος και μόνο, μπορεί να χαρακτηριστεί ο Δημήτρης Τσαφέντας, ο μόνος που στάθηκε απέναντι στην κοινωνική αδικία του απαρτχάιντ, ο μόνος που ανασύρθηκε από το περιφρονημένο περιθώριο για να ασκήσει μια βία καταλυτική και αναπόδραστη. Ο Μπελογιάννης, ο Τσαφέντας συνιστούν σύγχρονους, Έλληνες ήρωες, οι οποίοι παρά τη φαινομενική γραφικότητα με την οποία τους επενδύει το παρελθόν, δεν παύουν να έχουν ξεπεράσει όλους εμάς, όσους παρατηρούμε παθητικά το θέατρο της εξουσίας, κλαίγοντας σιωπηρά από τη γωνιά του δικού μας, ελάχιστου μύθου. «Ο κόσμος δεν εξελίχθηκε από τους ήμερους επιστήμονες και τις εύκολες λύσεις», σημειώνει ένας σπουδαίος, Έλληνας στοχαστής, ο Γιώργος Θεοτοκάς, «αλλά από τους έξω του νόμου ανθρώπους». Δεν θα αυθαιρετήσουμε, λοιπόν αν συμπεράνουμε πως η ανθρώπινη αδικία δεν αναιρείται παρά μόνο από ανθρώπους, οι οποίοι περιφρονούν τον προσωπικό μύθο και στέκουν πάντοτε ψηλότερα από τις καταποντισμένες αξίες της εποχής τους.

Πολλές είναι οι απόψεις, οι οποίες διατυπώθησαν για τον Δημήτρη Τσαφέντα και την πράξη του, τη δολοφονία του πρωθυπουργού και εμπνευστή του απαρτχάιντ, Ολλανδού Φερβούντ. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που, με αφορμή μαρτυρίες για τον προσωπικό βίο του Τσαφέντα εκτίμησαν πως η δολοφονική απόπειρα δεν συνιστούσε προϊόν ενός πολιτικά συνειδητοποιημένου ατόμου, αλλά καταληκτική πράξη ενός διαταραγμένου ψυχισμού. Η μετέπειτα εξέλιξη της υποθέσεώς του και η προσωπική του στάση απέναντι στις δικαστικές αρχές που ανέλαβαν να εκτιμήσουν την αφετηρία της πράξης του μοιάζει να δικαιώνει πολλούς από τους ισχυρισμούς αυτούς, δηλαδή όσους αποδίδουν στον ίδιο χαρακτηριστικά παραφροσύνης. Και είναι εν μέρει ορθή τούτη η αντίληψη, καθώς ο ίδιος ο Τσαφέντας δεν ανέπτυξε ουδέποτε στο μετέπειτα, έγκλειστο, πολυετή βίο του στοιχεία μιας πολιτικής συνείδησης, επαρκούς ώστε να δικαιολογήσει τη δολοφονική πράξη του. Η χριστιανική θεώρησή της από τον ίδιο και η αυτοτιμωρία του επιτείνουν ένα συμπέρασμα απολιτικό, σχετικά με τα ελάσματα, τα οποία ώθησαν τον Τσαφέντα, με τη μικτή καταγωγή να διαπράξει ένα ειδεχθές έγκλημα, ένα βαρύτατο κατ΄ουσίαν κλονισμό του νοτιοαφρικανικού, κοινωνικού συστήματος των «δύο ταχυτήτων.»

Στον αντίποδα της παραπάνω τοποθέτησης, εντοπίζουμε εκείνους, οι οποίοι εξετίμησαν την πράξη του Δημήτρη Τσαφέντα ως μια κορυφαία, πολιτική πράξη, ενός ανθρώπου που είχε καταστεί ο ίδιος υποκείμενο των απάνθρωπων, κοινωνικών περιορισμών. Την άποψη αυτή ενστερνίζονται πολιτικά ορισμένοι χώροι, για τους οποίους πολλές φορές οι κορυφαίες πράξεις και οι κοινωνικοί αγώνες καθίσταται αντικείμενο καπηλείας και χειραγώγησης. Στην ίδια, πάντως τη νοτιοαφρικανική κοινωνία η περίπτωση του Δημήτρη Τσαφέντα δεν χαίρει ούτε καν μιας τέτοιας εκτίμησης. Η προβολή άλλωστε της σχετικής θεματολογίας πραγματοποιείται πάντοτε μέσα από την ανθρώπινη οπτική των γεγονότων, όπου και κυριαρχεί η υπονοούμενη, πνευματική διαταραχή του Έλληνα Τσαφέντα.

Η ευθύτητα συνιστά αρετή. Με τούτο ως γνώμονα κανείς θα πρέπει να εκτιμά και να συνοψίζει στο εσωτερικό του αίσθημα το συμπέρασμα για ένα γεγονός ή έναν άνθρωπο. Πάει να πει, δηλαδή πως είναι επιτακτική ανάγκη και επιβολή ιστορική κανείς να καθορίζει με ακρίβεια τη θέση και τις αρχές του. Με βάση λοιπόν ετούτο το ακατόρθωτο πολλές φορές αξίωμα, ας θεωρηθεί η πράξη του Δημήτρη Τσαφέντα, κορυφαία, ανθρωπιστική. Να μην αξιολογηθεί μόνο το θάρρος, εκείνο που απαιτείται για να διαγράψει κανείς μια τροχιά πάνω και πέρα από την εποχή του, μα η στάση ενός αινιγματικού ανθρώπου που ανελίχθηκε σε μια θέση υψηλή, εκφράζοντας την πανίσχυρη, κάποτε εκτόνωση των περιφρονημένων περιθωρίων. Συλλογίζομαι κάποιες φορές τον Τσαφέντα, εμπρός στους δικαστές, άλλοτε πάλι τον φαντάζομαι μες στο ασφυκτικό κελί του ιδρύματος, του εαυτού του. Και πλάι του νεκρό μα ευτυχισμένο, το ανθρώπινο δίκαιο, αφετηρία και αφορμή πάντοτε, ένα λαμπρό άστρο μες στο ανυποψίαστο, νικημένο σύμπαν, να αποκαλύπτεται σε άλλους τόπους, σε άλλες εποχές, κάθε φορά με την πυγμή του αρκετή να αναιρεί τον εφιάλτη της ανθρώπινης ιστορίας.