Φραντσίσκο Γκόγια

ΟΙ ΜΑΓΙΕΣ

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Ο Ευγένιος Ντορ΄ς επισήμανε τους όρους της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Μια τριπλή ευγένεια απέναντι στους μεγάλους, τους ειδωλολάτρες και τον λαό. Με άλλα λόγια ο Ισπανός λογοτέχνης διατύπωσε όσα οι κορυφές της καλλιτεχνικής δημιουργίας κατόρθωσαν να επιβάλουν ανά τους αιώνες, αφήνοντας το αφτιασίδωτο ταλέντο τους να λάμψει όπως ποτέ σε μερικές από τις πιο θρυλικές, ζωγραφικές μεταφορές.
Η ανάμειξή του με το έργο, τον βίο και τη διάσταση της ανθρώπινης παρουσίας, όπως εικονογραφείται στους καμβάδες αλλά και πολύ περισσότερο τις λιθογραφίες του επιβεβαιώνουν ή καλύτερα υπολογίζουν πάντα αδέκαστα την ουσιαστική ανωτερότητα του Γκόγια μες σε μια εποχή σπουδαίων, καλλιτεχνικών μορφών. Συναρπαστικός, φιλήδονος, υλιστής, θερμός, με την έννοια που μπορεί να αποδώσει το βαθύτατο δεσμό ενός ανθρώπου με τον κόσμο και τις συνθήκες του. Έπρεπε να το είχαμε φανταστεί. Ο Ευγένιος Ντορ΄ς δεν θα μπορούσε να αγνοήσει τις πτυχές του βίου εκείνου που σήμερα αναδεικνύεται σε μέτρο και όριο της παγκόσμιας τέχνης. Ο Ντορ΄ς στρέφει το φακό του σε μια δύσκολη εποχή για την Ιβηρική χερσόνησο. Η περίοδος είναι μεταιχμιακή για την ισπανική πραγματικότητα των αποικιών και της αυτιστικής ιδέας. Μια αφόρητη κυριαρχία στο όνομα του θεού και του στέμματος πρόκειται να εκπνεύσει. Η γαλλική επικυριαρχία θα θέσει σε τροχιά τέλους όλες εκείνες τις ιδιότητες της τάξης στην οποία άνηκε ο Γκόγια. Στη μεταπολεμική, ισπανική πραγματικότητα τα πάντα έχουν αλλάξει. Εδάφη, καρδιές, τα μνημεία. Έχουν φθαρεί τα αγάλματα των ρητόρων και οι υπερβολές, επιβεβαιώνοντας το αδιάκριτο γύρισμα ή καλύτερα τη μετάβαση μιας ολόκληρης κοινωνίας απ΄τον άκρατο συντηρητισμό στο θεώρημα της πράξης που οδηγεί στην ανανέωση μαίνονται στην καινούρια Μαδρίτη. Η νέα πόλη, θέατρο και φόντο της ζωής του Φραντσίσκο Γκόγια συνιστά τον κύριο χώρο μες στον οποίο εκτυλίσσεται η «ισπανικότητα» του δημιουργού για να εξαντλήσει τον κύκλο και το πεπρωμένο ενός ολόκληρου αιώνα. Ο Ευγένιος Ντορ΄ς μας προικίζει με μια εξαίρετη βιογραφία. Εξαίρετη, όχι τόσο εξαιτίας των ντοκουμέντων και των σπουδαίων μαρτυριών που αποθανατίζουν τον καλλιτέχνη. Σπουδαία και διδακτική, ως πεδίο θεώρησης ενός ανθρώπου, ολότελα ανοικτού στα ιδιαίτερα γνωρίσματα, τις εντάσεις και τους κώδικες ενός ορισμένου κοινωνικού συνόλου.
Ίσως όλα να έχουν ειπωθεί πια, όπως σημειώνει ο ο Λα Μπρυγιέρ. Όμως ο τρόπος του Ντορ΄ς αποδεικνύει πως το ταλέντο και το περιεχόμενο διαμορφώνουν την πρωτοπορία ή καλύτερα εκείνο που σήμερα, απαγκιστρωμένο απ΄τα ανθρώπινα ονομάζεται το πιο ενδεικτικό απ΄τα αποτυπώματα μιας εποχής.
Έργα και ημέρες. Κάπως έτσι θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει κατά κυριολεξία τη δομή της βιογραφικής αναπαράστασης του Γκόγια διά χειρός Ευγένιου Ντορ΄ς. Μια περιήγηση στους σταθμούς του σπουδαίου, Ισπανού ζωγράφου. Σταθμούς ζωής και δημιουργίας, αφού με βάση τα ατομικά και συλλογικά δράματα του Γκόγια ο Ντορ΄ς ερμηνεύει και αποκωδικοποιεί τα σημαντικότερα έργα του. Μια ματιά στα περιεχόμενα του βιβλίου αρκεί για να εννοήσει κανείς την ιδιαίτερη προσέγγιση του συγγραφέα στη ζωή και το έργο του σπουδαίου δημιουργού. Η πορεία προς την καταξίωση και το παράλληλο διάγραμμα της καλλιτεχνικής έκφρασης συνιστούν τη μέθοδο του οδοιπορικού του Ντορ΄ς. Φουέντε ντε Τόντος, Αραγωνία, Μαδρίτη, Ευρώπη, Μπορντώ. Σ΄αυτές τις πορείες τα πλέον σημαντικά απ΄τα έργα του Γκόγια καθίστανται αντικείμενα σπουδής. Οι αφορμές, το περιβάλλον, τα μικρά και τα μεγάλα βήματα προς την καλλιτεχνική ολοκλήρωση παρουσιάζονται, αναλύονται και συνοψίζονται. Ώστε εκείνο που θ΄απομείνει απ΄το έργο να μην είναι μονάχα οι εξειδικευμένες πληροφορίες για τα χρώματα, τη σύνθεση, τη φόρμα, τις απλές ή τις περίτεχνες γραμμές του δημιουργού, αλλά κάτι πολύ περισσότερο. Ο Ευγένιος Ντορ΄ς υπογραμμίζει την αίσθηση, τις προεκτάσεις και όσα ο δημιουργός θυσιάζει για μια από εκείνες τις μεγαλειώδεις παραγγελίες που τον καθιερώνουν, χαρίζοντάς του υποψίες από έναν έρωτα πνευματικό, ως δόξα. Απ΄τα χαρτόνια των ταπητουργιών της Αγίας Βαρβάρας ως τις Μάγιες και απ΄τις προσωπογραφίες των Ισπανών ηγεμόνων στην ύστατη περίοδο της κυριαρχίας του και τις παροιμίες του χαραγμένες με τις πιο αδρές και ήπιες κινήσεις ο Φραντσίσκο Γκόγια υπηρετεί με σεβασμό της τέχνη του, συμβάλλοντας με κεφαλαιώδη τρόπο στην κριτική της εποχής και των οιωνών της.
Λάτρης του μπαρόκ, ένας άλλος συγκαλυμμένος Δον Κιχώτης ή καλύτερα ένας αθεράπευτος πρωταγωνιστής των πικαρέσκο μυθιστορημάτων ο Γκόγια κατορθώνει να έχει μια συναρπαστική ζωή. Οι πλουσιοπάροχες αμοιβές απ΄τους κύκλους της αυλής, καθώς ζωγραφίζει τη βασική οικογένεια και μερικούς απ΄τους διασημότερους τιτλούχους της τότε, ισπανικής, ευγενούς τάξης, η συναρπαστική ζωή, η μετέωρη θέση του -ανεπανάληπτη για κάθε εποχή-, ανάμεσα στο πιστό, ρεαλιστικό πορτραίτο και τη γελοιογραφία. Ο δαιμονικός τρόπος με τον οποίο ο ζωγράφος αναλώνει τη ζωή του δοκιμάζοντας τις απολαύσεις, μαρτυρώντας γεγονότα σταθμούς για την ευρωπαϊκή ιστορία, πάντα εξόριστος και αριστοκράτης, μια σκιά έξω και μέσα απ΄τα στεγανά της αστικής, ισπανικής τάξης υπογραμμίζει την ίδια του την παρουσία. Ο δυαδισμός του Γκόγια οφείλεται στο σπουδαίο ταλέντο του. Εκείνο το ίδιο που δεν του επιτρέπει να παραμείνει προσηλωμένος στα πορτραίτα αλλά τον ωθεί σε νέες τεχνικές και φόρμες, υποδεικνύοντας έναν γνήσιο δημιουργό, ικανό να αιτιολογήσει με τον πιο ευκρινή τρόπο την εποχή και την εντολή του.
Το βασιλικό του παρελθόν, δεν θα κατορθώσει να μειώσει την τριβή του με άλλες τεχνοτροπίες και ακόμη άλλες μορφές των πλαστικών τεχνών σε μια απόπειρα να διοχετεύσει την ένταση και τη σημασία ενός έργου με ολοφάνερη στόχευση στο ρεαλισμό. Με θερμότατο ενδιαφέρον ο Γκόγια, σημειώνει ο Ευγένιος Ντορ΄ς αντλεί το περιεχόμενο του υλικού του απ΄τις αναμνήσεις μιας άλλης Μαδρίτης. Τότε που οι φίλοι όλοι ζούσαν και ο ζωγράφος διείσδυε με τρόπο καλλιεργημένο και βέβαιο στο είδος εκείνο της γεωλογίας που άλλες τέχνες ονόμασαν επάλληλα ανάγλυφα και μ΄αυτά έφτιαξαν ποιήματα ανθεκτικά στον καιρό. Η εσωτερικότητα των δημιουργιών του Γκόγια, αυτό το είδος αδάμαστης κυριαρχίας και αντίληψης, συνιστά το κράμα πάνω στο οποίο ο ζωγράφος ασκείται στο πεδίο των προσωπικών του θεωρήσεων και οραμάτων. Σκιάχτρα με γρόσια, ηθοποιοί στα κοινωνικά πρότυπα του Μπερτόλδου, η ηθική διάσταση του έργου του, εμποτισμένη στο περιεχόμενό του, ακριβώς τη στιγμή που ο πόλεμος παίρνει το οριστικό του τέλος, αφήνοντας μια χειμαζόμενη Ισπανία. Το κεφάλαιο «Πελιδνή Αυγή», θα έπρεπε να αποτελεί ίσως το μόνο εγχειρίδιο για τον σοβαρό μελετητή προκειμένου να αποκομίσει ένα μέρος αυτής της αίσθησης. Τοπία της μεγάλης πόλης, πρόσωπα νεκρών, εκείνο του αγοριού που σκοτώθηκε σαν άλλος ήρωας του Λύτρα, λαίμαργοι, καλόγεροι , καμπούρηδες και ρουφιάνοι. Όλοι κατέχουν τη θέση τους στο έργο του Ισπανού. Όλοι, ακόμη και οι κοκέτες και οι διαστροφές αξίζουν μια θέση στο έργο του Γκόγια είτε αυτό επικεντρώνεται σε μια Πιετά ή την κακή συνήθεια μιας μακράς μασκαράτας.
Ο Γκόγια με την πρακτόρευσή του καλεί στον επαναπροσδιορισμό εκείνων των συνθηκών που μέρα τη μέρα αποκαλύπτουν τόσο διάφανα τη σύνθεσή μας. Η μεσολάβησή του για την απεικόνιση των αισθημάτων, για τη μοναξιά του που επιδρά καθοριστικά στις ύστερες τοιχογραφίες, όπως εκείνες της Βίλας του Κωφού, τα μικρά και τα μεγάλα γεγονότα που τον αφήνουν έρμαιο του πλήθους, όπως εκείνος ο τύπος του Πόεγια θα στιγματίζουν για πάντα τις συνθέσεις του. Μια πολύ επιτυχημένη έκφραση, περιεκτική φτιαγμένη για να αποθεώνει τον άνθρωπο και τη φύση του.
Τα λιγοστά έργα, όπως περιλαμβάνονται στη βιογραφικής παρουσίασης του Γκόγια αρκούν για να επιβεβαιώσουν ένα πρωταρχικό είδος αισθητικής παρουσίας που δίχως αμφιβολία τίμησε ο Γκόγια. Κάτι ανάλογο με τη Σχολή του Σαλλέρνο όπου κανείς θα δοκιμάσει τα χαρακτηριστικά μιας τέχνης που μπορεί και εικονογραφεί βιβλία, δαμάζοντας κάτι πολύ περισσότερο απ΄τα κεκτημένα και τις θεωρίες της. Ο Le Corbussier έλεγε πως οι άνθρωποι ζουν μαζί με τα χρώματά τους. Να μια μοίρα αξιόλογη και αξιόπιστη στα συμπεράσματά της για την εποχή μας. Ιδού η κρίση που περιγράφει καλύτερα από κάθε τι τη στάση και την καλλιτεχνική στόχευση του Γκόγια.
Η θέση του Φραντσίσκο Γκόγια δεν βρίσκεται στις επετηρίδες και τις κλειστές αίθουσες. Η αξία του έργου του έγκειται στην αξία κάθε ατομικότητας που διεκδικεί τη θέση της στον κόσμο. Τα σύμβολα που επιστρατεύει ο Γκόγια, όσα εξαγνίζονται στο όνειρο και την κάθαρση συνιστούν τα στοιχεία της ζωής ενός προσώπου σχεδόν μυθικού μες στην έκταση του χρόνου. Η τέχνη του έχει κερδίσει την αθανασία της. Καμιά κοινωνική δράση δεν απαιτεί, καμιά δικαιολογία. Ο Γκόγια του Ευγένιου Ντορ΄ς ανήκει στα ιδεατά πρόσωπα, σε εκείνα που συνιστούν πια μονάχα ιστορία και ακόμη στα πράγματα με τον εξαιρετικά πολύτιμο χαρακτήρα. Κάτι σαν τη διατύπωση του Αμερικάνου Έβερσον όταν κάνει λόγο για τον κεραυνό που ανασταίνει την πεταλούδα. Οι σκοτεινές εποχές και οι παράξενες φιγούρες του Γκόγια, στηριγμένες πάντα στον ρεαλισμό δεν μπορούν να ακυρώσουν την ουσία της ζωγραφικής και της στάσης του. Ο ζωγράφος άνηκε πάντα στα παιδιά της Μεσογείου που ζουν περισσότερο από όλους το φως.