Sir Thomas More

γράφει ο Απόστολος θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Ο Sir Thomas More υπήρξε μία απ΄τις πιο εμβληματικές, πολιτικές φυσιογνωμίες της μεσαιωνικής Ευρώπης. Γεννημένος στην Αγγλία και σήμερα αναγνωρισμένος ως άγιος από τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία διατέλεσε νομοθέτης, κοινωνικός φιλόσοφος και ένας εκ των πιο αξιοπρόσεκτων αναμορφωτών της αναγεννησιακής περιόδου. Ο Thomas More εξέφρασε την αντίθεσή του στην προτεσταντική αναμόρφωση και ιδιαιτέρως στις ιδέες του Λουθηρανισμού. Το 1516 εξέδωσε το περίφημο έργο του Ουτοπία (Utopia), το οποίο έμελλε να απασχολήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη ως τις μέρες μας, εξαιτίας των πολιτικών, κοινωνικών και θρησκευτικών θέσεων τις οποίες προτείνει. Η ιδεώδης αυτή νησιωτική κοινωνία, όπως περιγράφεται στην Ουτοπία του απασχόλησε την κοινή γνώμη της εποχής, θέτοντας μια άλλη, ανθρωπιστική διεκδίκηση για τις μελλοντικές κοινωνίες. Ο More αντιστάθηκε ιδιαίτερα στο διαχωρισμό κράτους και εκκλησίας, ενώ διαφώνησε με την αναγνώρισή του βασιλιά ως ανώτατου άρχοντα της αγγλικανικής εκκλησίας. Η εναντίωσή του στη διγαμία του βασιλιά και το δεσμό του με την Αν Μπολέυν στάθηκε η κύρια αιτία για την καταδίκη του. Ο More κατηγορήθηκε για προδοσία και τελικά αποκεφαλίστηκε το 1535.
Το 1935 ο Thomas More αναγνωρίστηκε ως μάρτυρας του σχίσματος μεταξύ της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας και εκείνης της Αγγλίας. Το 2000 ο πάπας Ιωάννης Παύλος αναγνώρισε την πολιτική δυναμική, ενώ και η Σοβιετική Ένωση τίμησε τη μνήμη του, θεωρώντας το έργο του ως την πλησιέστερη έκφραση των θεμελιωδών χαρακτηριστικών της κομμουνιστικής εφαρμογής.
Η Utopia του More συνιστά τη φιλοσοφική απεικόνιση της ηθικής παρακμής και της διάτρητης ενότητας της χριστιανικής Ευρώπης σ΄αντίθεση με τη φανταστική και ιδεώδη, νησιωτική πολιτεία. Ένα φανταστικό προοίμιο των κομμουνιστικών αρχών, οι οποίες έμελαν να επιβληθούν στον κόσμο αιώνες μετά. Ο όρος Utopia συνιστά σήμερα την κύρια, γραμματολογική ρίζα πολλών παραγώγων, με τα οποία ταυτίζεται ο πρώτος, εκείνος τίτλος του Thomas More, εντείνοντας το μέγεθος του συμβόλου.
Η υπόθεση της Utopia αφορά τις φιλοσοφικές αναζητήσεις του More και δύο άλλων προσώπων. Του εγκάρδιου φίλου και δημόσιου λειτουργού, του Φλαμανδού Peter Giles και ενός άλλου, πιο αναιγματικού προσώπου, του ταξιδευτή Raphael Hythloday, ο οποίος έχει ήδη διαπιστώσει ως αυτόπτης μάρτυρας τις προοπτικές του νέου, εκείνου κόσμου. Οι τρεις φίλοι βαδίζουν στους κήπους του καταλύματος του More και εκεί αποκαλύπτονται ένα προς ένα τα βασικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν σήμερα την φανταστική Utopia.Ο Hythloday, επιβεβαιώνει την ύπαρξη αυτού του μέρους μέσα απ΄τις απ΄τις μαρτυρίες των περιηγήσεων στο πλευρό του θαλασσοπόρου Αμέρικο Βεσπούτσι. Κατά τη διάρκεια ενός παραληρηματικού λόγου ο Hythloday παραθέτει όλα εκείνα τα δομικά συστατικά που διαφοροποιούν τη φανταστική Utopia από την παρηκμασμένη Ευρώπη. Μια σειρά από θέματα, όπως η αναδιανομή της αγροτικής γης, η κατανομή της εργασίας, η χρήση του εργατικού δυναμικού, η κοινωνική ισότητα, η τιμωρία της κλοπής και η κατάργηση της ιδιοκτησίας μονοπωλούν το ενδιαφέρον των τριών φίλων, αποκαλύπτοντας ολοένα και περισσότερα, συνθετικά στοιχεία γι΄αυτήν τη μυθική και ακατόρθωτη πολιτεία, την τόσο διαφορετική σε σύγκριση με την πλουτοκρατική Ευρώπη.
Ανάμεσα στις τρεις, πρωταγανιστικές μορφές του έργου, οφείλει κανείς να ξεχωρίσει τον Raphael Hythloday, ένα ολοκληρωτικά, φανταστικό πρόσωπο. Το όνομά του είναι συμβολικό, αντιστοιχώντας στις κορυφαίες, βιβλικές μορφές . Ο Hythloday περιγράφει με τον πιο γλαφυρό τρόπο τη ζωή στην Utopia, τιμώντας όλα τα έθιμα που γνώρισε στα ταξίδια του εκεί. Η περιφρόνηση από την πλευρά των δύο φίλων όλων όσων εξιστορεί ο Hythloday έρχονται ν΄αποκλείσουν μια ιδεώδη προοπτική για την Ευρώπη του 15ου αιώνα. Ίσως και όχι.
Τα βασικά θέματα, τα οποία πραγματεύεται η Utopia εκτείνονται σ΄ένα ευρύτατο πεδίο κοινωνικών όρων. Το βασικότερο εξ αυτών συνιστά η αντίθεση ανάμεσα στον κοινό πλούτο και το ατομικό κέρδος, ζήτημα για το οποίο το έργο του More συγκέντρωσε ένα μεγάλο μέρος της ασκούμενης κριτικής. Το βασικό επιχείρημα με το οποίο ο Hythloday πραγματεύεται το συγκεκριμένο θέμα σχετίζεται με το ζήτημα της τιμής, αιτία πολλών φόνων και τραυματισμών. Με την εξάλειψη της ατομικής ιδιοκτησίας, του πλούτου και της βασισμένης στον ταξικό διαχωρισμό, κοινωνικής πραγματικότητας είναι δυνατόν να επέλθει μια τεράστια τομή στην κοινωνική λειτουργία.Μια οριστική αποδυνάμωση των μηχανισμών εκείνων οι οποίοι τόσο μεγάλο κακό προξενούν. Σε αντίθεση με τις φεουδαρχικές κοινωνίες της μεσσαιωνικής περιόδου η Utopia εξασφαλίζει μια δίκαιη κατανομή των μέσων και της ευκαιρίας στην εργασία. Η αναγωγή ορισμένων στα κομμουνιστικά πρότυπα δεν υπήρξε επιτυχής, καθώς σε καμία περίπτωση αυτά δεν αποδείχτηκαν επαρκέστερα των φεουδαρχικών, ευρωπαϊκών συστημάτων.
Η έννοια της υπακοής , σχετιζόμενης με την τιμωρία και την ανταμοιβή χαρακτήρισε τον τρόπο λειτουργία της ουτοπικής κοινωνίας. Η προτεραιοποίηση του δημόσιου συμφέροντος έναντι κάθε ατομικής επιδίωξης συνιστά τη βασική αρχή για την Utopia. Οι πολιτικές συζητήσεις πρέπει να διεξάγονται μόνο σε χώρους δημόσιους, θεμελιώνοντας την πιο ολοκληρωτική έκφραση του εν λόγω δικαιώματος.
Ο Raphael Hythloday περιγράφει την Utopia ως μια τέλεια κοινωνία, η τελειότητα όμως της οποίας δεν συνιστά ένα φυσικό σύμπτωμα, αλλά μια συντεταγμένη επιδίωξη. Η αναγωγή της τοποθεσίας στα χαρακτηριστικά της βιβλικής Εδέμ δεν συνεπάγεται μια μοιραία πραγματικότητα. Η Utopia έχει προέλθει μέσα από μια ραγδαία αστικοποίηση της περιοχής, η οποία δεν περιγράφεται ως ζούγκλα αλλά ως ένα σύμπλεγμα αγροτικών πόλεων, διαμορφωμένων κατ΄αυτά τα πρότυπα εδώ και 1700 χρόνια, δηλαδή από τη στιγμή της ίδρυσής της από τον ομώνυμο οραματιστή.
Η ομογενοποίηση των πόλεων που συνθέτουν την Utopia αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της τοπικής κοινωνίας. Η ενδυμασία, η αρχιτεκτονική, όλα συνηγορούν στην επανάληψη ενός ορισμένου μοτίβου. Ο ίδιος ο Hythloday σημειώνει πως αν βρεθείς σε μια απ΄τις πόλεις τότε τις γνωρίζεις όλες. Η έννοια της ομογενοποίησης δεν ήταν ξένη για τη φιλόδοξη Ευρώπη του 15ου αιώνα. Ήδη το ισπανικό στέμμα επεδίωκε την επιβολή μιας κοινής γλώσσας και ενός κοινού τρόπου ζωής για όλες τις επιμέρους πόλεις. Η διαφοροποίηση απ΄τους κανόνες αυτούς δεν ισοδυναμεί με θάνατο για την περίπτωση της ουτοπικής κοινωνίας, σε αντίθεση με την ετερότητα, η οποία, σύμφωνα και με τη βιογραφική πορεία του More συνιστούσε βασική αιτία για την περιθωριοποίηση και την απόδοση σοβαρών, πολιτικών ευθυνών, όπως η προδοσία. Η τελευταία άλλωστε στάθηκε βασικό στοιχείο για την ενοχοποίηση του Thomas More και την θανατική καταδίκη του.
Η εκπαιδευτική διαδικασία συνιστά ένα θεμελιακό στοιχείο της κοινωνίας της Utopia. Η προσηλωμένη στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία του Αριστοτέλη εκπαίδευση των νέων, επικεντρωμένη πάντα σε τομείς όπως η ηθική, αποτελεί κανονιστικό όρο της Utopia. Εντούτοις, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως όσα πρεσβεύει το έργο του More στέκουν πλησιέστερα στην έννοια του πολίτη όπως διαμορφώθηκε τη ρωμαϊκή περίοδο, δίχως όμως να λησμονούμε πως η αθηναϊκή ανεκτικότητα στην έννοια της ιδέας χαρακτηρίζει το περιεχόμενο της ουτοπικής κοινωνίας. Η οικογένεια ως συνθετική μονάδα τους ευρύτερου κοινωνικού συνόλου στηρίζει την τοπική κοινωνία. Η πρόοδος αυτής της μονάδας ταυτίζεται με την ευρύτερη, κοινωνική ανάπτυξη των μελών της Utopia. Η στάση της επίσημης πολιτείας απέναντι σε ολοκληρωτικά, πολιτικά φάσματα, όπως η τυραννεία επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές και θέτει ένα σοβαρό κριτήριο για την έννοια της ηθικής.
Ο όρος Utopia (Ουτοπία) σχετίζεται με την έννοια της έρευνας και της προόδου για την κοινωνία του More. Η έννοια της εξερεύνησης εκτείνεται σε δύο πεδία. Σ΄εκείνο της εδαφικής προέλασης στο εσωτερικό ενός νέου, βιβλικού κόσμου και στο άλλο, σ΄εκείνο δηλαδή που προϋποθέτει την πρόοδο των ίδιων των μελών αυτής της κοινωνίας. Ουτοπία, σημαίνει “ανύπαρκτο μέρος”, “φανταστικό.” Αλλά ταυτόχρονα, με τη χρήση της αγγλικής γλώσσας ο όρος εκτείνεται στην eu-topia, δηλαδή σ΄εκείνο το ιδανικό μέρος στο οποίο θα ήταν δυνατόν να επέλθει η κοινωνική και ατομική πρόοδος, ως προαπαιτούμενη της πρώτης. Η πίστη σ΄αυτόν τον σκοπό και η πρόσμιξη των φιλοσοφικών στοχασμών προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση συνοψίζουν τη βασική στοχοθέτηση για την κοινωνία του Sir Thomas More.
Θα πει κανείς, τι όμορφη ιστορία. Απ΄αυτές που σώζουν τους λαούς. Όμως ζούμε μες στους ανέμους, σαν τα πλάσματα των τραγουδιών. Και έπειτα έρχονται οι σκιές του ζωγράφου Κεσσανλή, για να περιγράψουν για πάντα την απόσταση από τέτοια οράματα. Ήταν πάντα ανέφικτα, λοιπόν. Και όμως απόψε θυμόμαστε τους γνήσιους ονειροπόλους που έδωσαν τη ζωή τους για όσα εμείς μάθαμε να τρέμουμε τις νύχτες. Εμείς που διαβάζουμε μονάχα φτηνούς συγγραφείς. Απ΄αυτούς που τίποτε, μα τίποτε δεν έχουν να πουν.
Εις μνήμην Thomas More, λοιπόν, καθώς καραδοκεί το ακατόρθωτο.