Γκέοργκ Μπύχνερ, Λεντς

εάν (ένθετο του 24grammata.com)

διαβάστε, επίσης, τα ebooks του 24grammata.com για τον Μπύχνερ

• Λεντς, του Γκέοργκ Μπύχνερ, translated by Michael Hamburger (αγγλική γλώσσα) κλικ εδώ
• ΛΕΟΝΤΙΟΣ ΚΑΙ ΛΕΝΑ, ΓΚΕΟΡΓΚ ΜΠΥΧΝΕΡ (Georg Büchner, μετάφραση Αγγελικής Κουνενιδάκη) κλικ εδώ 
• Ο Βόυτσεκ του Γκεοργκ Μπύχνερ στην Ελλάδα. Προβλήματα νεοελληνικής θεατρικής μετάφρασης. Μελπομένη Γαρμπή κλικ εδώ

γράφει η Αλεξάνδρα Μαυρίδου

αποκλειστικά στο 24grammata.com

Η μπυχνερική προσέγγιση της παραφροσύνης
Ο Γκέοργκ Μπύχνερ, φιλελεύθερο και αγωνιστικό πνεύμα, ανέπτυξε ριζοσπαστικές πολιτικές απόψεις, συνδέθηκε με τον κύκλο των αντιμοναρχικών Γάλλων δημοκρατικών και μελέτησε τη θεωρία του ουτοπικού σοσιαλισμού. Η ημιτελής νουβέλα του Λεντς, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της ριζοσπαστικής και ανανεωτικής οπτικής του, τόσο στον πολιτικό, όσο και στο λογοτεχνικό χώρο. Η μικρής έκτασης έκθεση Ο κύριος Λ. του J. F. Oberlin αποτέλεσε πρωτογενή πηγή της.  Αν και ο Μπύχνερ σεβάστηκε τη μαρτυρία του  Oberlin, απομακρύνθηκε από την πιστή αναπαραγωγή του και οδηγήθηκε σε λογοτεχνική μετάπλαση του πρωτοτύπου.
Ο Oberlin περιέγραψε την ψυχική διαταραχή του Λεντς επηρεασμένος από την ανθρωπογνωσία του διαφωτισμού και την χριστιανική μέριμνα για τη σωτηρία της ψυχής. Έτσι στο ημερολόγιό του κατέγραψε την έντονη αγωνία του Λεντς και τα συμπτώματα της ασθένειάς του με σοβαρότητα και αντικειμενικότητα προσεγγίζοντάς τον με αγάπη, αλλά χωρίς να πάψει να τον θεωρεί αμαρτωλό. Εξάλλου η επίσημη εκκλησία καταδίκαζε σχεδόν πάντα ως αμαρτωλούς τους αυτόχειρες και επέδειξε αδιαλλαξία σχετικά με το θέμα. Ο Λεντς αρκετές φορές επιχείρησε να δώσει τέλος στη ζωή του κι αυτή του η πράξη αντέβαινε στα χριστιανικά πιστεύω του  Oberlin. Στο κείμενο είναι εμφανής η προσπάθεια του Oberlin να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του Λεντς και να επιδείξει ποιμαντική ευσπλαχνία. Όμως αποδίδει με βεβαιότητα την ασθένεια του φιλοξενούμενού του στην ανήθικη διαγωγή του, τον συμπονά, αλλά δεν τον υπερασπίζεται. Η έκθεση του Oberlin αποτελεί μια ηθικολογική και μόνο παρουσίαση ενός ανίατου ασθενούς νεαρού συγγραφέα.
Από την άλλη ο Μπύχνερ υπερασπίστηκε τον ήρωά του απέναντι στην απλούστευση της ψυχικής διαταραχής του και στην καταδίκη του, κυρίως λόγω της λογοτεχνικής και προσωπικής συγγένειας, που ένιωθε να τον συνδέει μαζί του. Παράλληλα τον προσέγγισε όχι μόνο με λογοτεχνικό, αλλά και με επιστημονικό ενδιαφέρον. Ο Μπύχνερ επενέβη στις σημειώσεις του Oberlin και από την πλευρά πια του παντογνώστη αφηγητή επιχείρησε όχι μόνο να περιγράψει τις πράξεις του ήρωά του, αλλά και να αποκαλύψει στον αναγνώστη τον ψυχικό του κόσμο. Η τρέλα, η σχιζοφρένεια προσεγγίστηκαν με ψυχρό, επιστημονικό ύφος, χωρίς επιδείξεις ευσπλαχνίας.
Η ανάλυση της ψυχικής κατάστασης του μπυχνερικού Λεντς υπήρξε εξαιρετικά διεισδυτική και η διαταραχή του ήρωα συνδέθηκε με την προσπάθειά του να προσεγγίσει τον Θεό με υπερβατικό τρόπο. Ο Λεντς στράφηκε στο Θεό ελπίζοντας ότι θα ανακτούσε την εσωτερική του γαλήνη. Όταν αυτό αποδείχθηκε μια αυταπάτη, εναπόθεσε τις ελπίδες του στο θαύμα. Αποκαλυπτική για αυτή την προσέγγισης της ψυχικής διαταραχής του Λεντς είναι η ακόλουθη ρήση του ίδιου του ήρωα: «Κοιτάξτε, αν εγώ ήμουν παντοδύναμος, δεν θα άντεχα να βλέπω τους ανθρώπους να υποφέρουν. Θα έσωζα, θα έσωζα. Εγώ το μόνο πράγμα που λαχταρώ είναι γαλήνη, τόση δα γαλήνη για να μπορέσω να κοιμηθώ».
Ο τρόπος προσέγγισης της τρέλας από τον Μπύχνερ συνάδει με το ρομαντικό πρότυπο. Τα εκφυλισμένα συναισθήματα, ο κόσμος της παραφροσύνης και οι διαταραγμένοι χαρακτήρες συχνά συνδέθηκαν με την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα στο πλαίσιο του ρομαντικού κινήματος. Το πάθος, τα έντονα συναισθήματα, η έκφραση του εγώ, οι εμμονές, η αβεβαιότητα και η υπαρξιακή αγωνία, η απόγνωση και τα ανεκπλήρωτα όνειρα, σηματοδοτούσαν μεν ψυχική ανισορροπία, αλλά αποτελούσαν ταυτόχρονα πηγές έμπνευσης και υψηλής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τόσο οι ήρωες των λογοτεχνικών έργων του Ρομαντισμού, όσο και οι ίδιοι οι δημιουργοί χαρακτηρίζονταν από τα παραπάνω γνωρίσματα, τα οποία εκδήλωναν για να εκφράσουν την αντίθεσή τους στα κανονιστικά σχήματα του κλασικισμού, αλλά και στο κοινωνικό και πολιτικό status quo.
Από την αρχή της ιστορίας ο Μπύχνερ τοποθετεί τον ήρωά του σε ένα φυσικό περιβάλλον απλόχωρο και παραπαίον και εκμεταλλευόμενος την χωροχρονική διάσταση αντικατοπτρίζει την ψυχική διαταραχή του Λεντς. Η φύση άλλες φορές συνάδει με την ψυχική κατάσταση του «κακότυχου ποιητή» και άλλες φορές αντιτίθεται προς αυτή επιτείνοντας τον πόνο, την αγωνία, την ανισορροπία, την αναζήτηση της εσωτερικής γαλήνης, την επώδυνη πορεία προς την παραφροσύνη.
Ο Μπύχνερ στην ημιτελή νουβέλα του Λεντς εκφράζοντας τις προσωπικές του απόψεις για την τέχνη και τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του, δια στόματος του ήρωά του, αντιμαχόταν τον κλασικισμό και την ιδεαλιστική έννοια του ωραίου. Ο Μπύχνερ απεικόνιζε την ψυχική κατάσταση του Λεντς, αλλά και την ίδια τη ζωή, όπως ήταν και όχι όπως θα έπρεπε να ήταν. Η εξιδανίκευση του συγγραφικού αντικειμένου δεν έβρισκε σύμφωνο τον Μπύχνερ γιατί χρέος του, κοινωνικό και λογοτεχνικό, αισθανόταν την ανάδειξη των τρωτών του κοινωνικοπολιτικού συστήματος και των αδυναμιών της ανθρώπινης φύσης. Η τελειότητα δεν υφίστατο ούτε στον ίδιο τον άνθρωπο, ούτε στα δημιουργήματά του. Η εξιδανικευμένη εικόνα του ωραίου, που καμία σχέση δεν είχε με την πραγματικότητα, ακύρωνε εξ ορισμού κάθε προσπάθεια ανατροπής, αλλαγής, κάθε ριζοσπαστική ιδέα. Γιατί να υπάρχει επιθυμία ή πρόθεση να αλλάξει το ιδανικό; Όμως ο Μπύχνερ ήθελε να καταγγείλει την ανικανότητα του Θεού να βοηθήσει τους ανθρώπους, το μηδενισμό ως κατάληξη μιας μονότονης και εξασφαλισμένης ζωής, τις μάταιες αποδράσεις, την εκκλησία και την κοινωνία, που απέρριπταν και περιθωριοποιούσαν ό,τι δεν μπορούσαν να κατανοήσουν. Ριζοσπαστικός στις ιδέες και στις πεποιθήσεις του δεν μπορούσε παρά να είναι ριζοσπαστικός και στις απόψεις του περί τέχνης.
H νουβέλα Λεντς του Μπύχνερ  αποτελεί ένα αριστουργηματικό δείγμα γραφής, στο οποίο διατυπώνεται το αίτημα για έναν κόσμο που εγγυάται την κοινωνική αποδοχή της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς, την αποβολή του εκκλησιαστικού δεσποτισμού και όπου η φύση και η ελευθερία δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης ή συναλλαγής. Προβάλλει την αναγκαιότητα της ενδοσκόπησης και την καταλυτική επίδραση της ατομικής μοναδικότητας στον τρόπο ζωής. Θέτει ζητήματα που αφορούν τους όρους της ανθρώπινης συνύπαρξης και τις προϋποθέσεις μιας ζωής χωρίς ταπείνωση, κραυγάζοντας το αίτημα μιας δίκαιης κοινωνίας και μιας τέχνης απαλλαγμένης από συμβάσεις, κοινοτοπίες και περιορισμούς.

διαβάστε, επίσης, τα e books του 24grammata.com

• Λεντς, του Γκέοργκ Μπίχνερ, translated by Michael Hamburger (αγγλική γλώσσα) κλικ εδώ
• ΛΕΟΝΤΙΟΣ ΚΑΙ ΛΕΝΑ, ΓΚΕΟΡΓΚ ΜΠΥΧΝΕΡ (Georg Büchner, μετάφραση Αγγελικής Κουνενιδάκη) κλικ εδώ 
• Ο Βόυτσεκ του Γκεοργκ Μπύχνερ στην Ελλάδα. Προβλήματα νεοελληνικής θεατρικής μετάφρασης. Μελπομένη Γαρμπή κλικ εδώ