“Εμπειρία και Θεωρία Προσωπική στον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης”

Μπουρα 24γραμματαΘεώνη Μαρίνου Μπούρα

Τίτλος του Πρωτοτύπου: “Εμπειρία και Θεωρία Προσωπική στον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης”
Υπότιτλος: “Όταν ο άνθρωπος συναντά το Θεό…”

Free ebook- 24grammata.com
[κατέβασέτο]
ηλ. εκδόσεις  24grammata.com (σειρά εν καινώ)

 

αριθμός σειράς 54, ημ. έκδοσης: 22/09/2013

 

Free ebook- 24grammata.com
[κατέβασέτο]

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ὁ ὅρος θεωρία ἀπαντᾶται στήν ἀρχαία ἑλληνική γραμματεία. Στόν Πλάτωνα ἔχει τήν ἔννοια τῆς θέας-θέασης τῶν ἰδεῶν, πού εἶναι τά ὀντολογικά ἀρχέτυπα τῶν αἰσθητῶν.1 Στόν Ἀριστοτέλη ἡ θεωρία προσιδιάζει κατ’ ἐξοχήν στό θεῖο νοῦ, ὁ ὁποῖος ὡς “πρώτη οὐσία” καί “νοήσεως νόησις” εἶναι καθαρή ἐνέργεια, ἡ ὁποία νοεῖ ἤ θεᾶται τόν ἑαυτό της σέ κατάσταση ὀλύμπιας μακαριότητας.2 Στόν Πλωτίνο τό θεωρεῖν ἀνήκει στό Ἕνα, ὄχι ὡς ἰδιότητα πού μπορεῖ νά τοῦ ἀποδοθεῖ, ἀλλά ὡς αὐτή ἡ ἴδια ἡ αἰτιακή του λειτουργία, καθώς τό Ἕνα συνιστᾶ τήν ὀντολογική πηγή τῶν ὄντων καί παρέχει σέ αὐτά ἀέναο φωτισμό.3
Στήν ἐκκλησιαστική γραμματεία, ὁ Κλήμης  Ἀλεξανδρέας ἀποδίδει τή θεωρία στό γνωστικό χριστιανό. Ὁ γνωστικός χριστιανός ἔχει τή θεωρία τῶν θείων “ἐναργῆ” καί “εἰλικρινῆ” 4 καί ἡ θεωρία εἶναι γι’ αὐτόν κατάσταση μόνιμη5 καί ἄτρεπτη.6 Ὁ γνωστικός χριστιανός βρίσκει στήν “καταληπτική θεωρία” τήν τελική μακαριότητα, κατά τήν ὁποία συγγίγνεται καί προσομιλεῖ μέ τό Θεό διά τοῦ Κυρίου.7 Ὁ Μέγας Βασίλειος, σχετικά μέ τή θεωρία, τονίζει ὅτι ὁ νοῦς τοῦ πιστοῦ χειραγωγεῖται μέσω τῶν ὁρωμένων καί αἰσθητῶν πρός τήν “θεωρίαν τῶν ἀοράτων”.8 Ὁ σάρκινος ἄνθρωπος, ὅμως, ἔχει ἀγύμναστο τό νοῦ πρός τή θεωρία.9
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀντιδιαστέλλει στή θεωρία τήν πράξη. Ἡ θεωρία καί ἡ πράξη εἶναι τά δύο συστατικά στοιχεῖα τῆς κάθε φιλοσοφίας. Ἡ θεωρία θεωρεῖται σπουδαιότερη συγκρινόμενη μέ τήν πράξη, ἀλλά ἀποδεικνύεται δύσκολα. Ἡ πράξη εἶναι λιγότερο σημαντική, ἀλλά πιό χρήσιμη.10 Ἐάν κάποιος θέλει νά γίνει θεολόγος καί ἄξιος τῆς θεότητας, ὀφείλει νά τηρεῖ τίς ἐντολές καί νά προχωρεῖ ἀπό τή θεωρία στήν πράξη, δηλαδή νά ἐφαρμόζει ὅσα θεωρητικά ἀποδέχεται.11 Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Θεολόγος στίς παραπάνω περιπτώσεις νοεῖ τή θεωρία ὄχι ὡς θέα-θέαση, ἀλλά ὡς τό θεωρητικό μέρος μίας διδασκαλίας ἤ φιλοσοφικῆς τάσης τό ὁποῖο πρέπει νά ἐφαρμοστεῖ ἔμπρακτα γιά νά εἶναι χρήσιμο. Ἀλλοῦ γράφει γιά “μυστικές θεωρίες”, στίς ὁποῖες γίνεται διαρκής προκοπή.12 Μάλιστα φέρνει ὡς παράδειγμα τίς ὁράσεις (τά τέλεια θεάματα) τοῦ Μωϋσῆ. Σέ αὐτή τήν περίπτωση ἡ μυστική-νηπτική θεωρία ἔχει τήν ἔννοια τῆς θεοπτικῆς ἐμπειρίας εἴτε ὡς ἀκροάσεως τῆς φωνῆς τοῦ Θεοῦ, εἴτε ὡς θέας τῆς καιγόμενης καί μή φλεγόμενης βάτου. Στή θεωρία ὡς θεοπτική ἐμπειρία ἡ πρόοδος-προκοπή εἶναι συνεχής.
Ὁ Εὐάγριος Ποντικός κάνει λόγο γιά “θεωρητικό νοῦ” καί γιά “θεωρία φωτός”. Ἀναφέρει ὅτι ἡ λύπη ἀμβλύνει τό θεωρητικό νοῦ καί ἡ λυπημένη καρδιά δέν εὐνοεῖ τή θεωρία τοῦ φωτός, διότι ἡ λύπη ἀφαιρεῖ ἀπό τήν ψυχή τήν αἴσθηση.13  Προκύπτει ὅτι, σύμφωνα μέ τόν Εὐάγριο Ποντικό, θεωρία εἶναι ἡ θέα τοῦ θείου φωτός, τήν ὁποία αἰσθάνεται ἐμπειρικά ἡ καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Σέ ἄλλο σημεῖο ὁ ἴδιος συγγραφέας ἐπιβεβαιώνει τή δυνατότητα θεωρίας τοῦ μακαρίου φωτός τῆς ἁγίας Τριάδας κατά τή διάρκεια τῆς προσευχῆς.14 Ἀλλοῦ κάνει λόγο γιά “καθαρό νοῦ πεπληρωμένο πνευματικῆς θεωρίας”.15  Εἶναι σαφές λοιπόν ὅτι, σύμφωνα μέ τόν Εὐάγριο Ποντικό, θεωρία σημαίνει θεοπτική ἐμπειρία, θέαση θείου φωτός καί προϋποθέτει τήν καθαρότητα τοῦ νοῦ.

Free ebook- 24grammata.com
[κατέβασέτο]