Ενοποίηση των αρχαιλογικών χώρων της Αθήνας

24grammata.com/ αρχαιολογία

Η ιστορική αναδρομή των ανεκπλήρωτων προθέσεων

Οι προσπάθειες για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας ανάγονται στις πρώτες προσπάθειες σχεδιασμού της νέας ελληνικής πρωτεύουσας και συνεχίζονται στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα.
Ενδεικτικά:

Την 31 Μαρτίου 1833, δηλαδή δύο μήνες μετά την εκλογή του Όθωνα ως βασιλιά και τρεις μήνες προ του ορισμού της δια διατάγματος ως πρωτεύουσας η Αθήνα γίνεται ανεξάρτητη.

Τον Νοέμβριο του 1831 οι Σταμάτης Κλεάνθης και Εδουάρδος Schaubert συνέταξαν το Τοπογραφικό της Αθήνας με το τείχος της, τα ερείπια της αρχαιότητας αλλά και τα μνημεία των μεσαιωνικών χρόνων και της Τουρκοκρατίας, και τον Μάιο του 1832 έλαβαν εντολή σύνταξης του νέου σχεδίου πόλεως.

Την 29 Ιουνίου 1833 υπογράφεται διάταγμα ορίζον την Αθήνα πρωτεύουσα και εγκρίνεται το από αυτούς εκπονηθέν σχέδιο με ελαφρές μόνο τροποποιήσεις. Το σχέδιο αυτό, προορισμένο για έναν πληθυσμό 40.000 ανθρώπων, προβλέπει απαλλοτριώσεις για την διάνοιξη οδών, την δημιουργία ελεύθερων χώρων, αλλά και μεγάλη έκταση αρχαιολογικής ζώνης γύρω από την Ακρόπολη.

Στο Υπόμνημα των Schaubert – Κλεάνθη προς την Αντιβασιλεία στο Ναύπλιο το 1932 για επεξηγήσεις επί του Πολεοδομικού σχεδίου της πόλεως των Αθηνών, που περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία για την κατάσταση της Αθήνας την εποχή αυτή, αναφέρονται μεταξύ άλλων:
«. . . . . . . . . .
Εάν η σημερινή (οικονομική) κατάσταση της Ελλάδος δεν επιτρέπει την άμεση έναρξη ανασκαφών, δεν πρέπει οι επερχόμενες γενεές να κατηγορήσουν τους σημερινούς για έλλειψη προνοητικότητας. Στο χώρο αυτό υπάρχουν καλλιτεχνικοί θησαυροί, καθώς και σημαντικές ιστορικές επιγραφές, όπως απέδειξαν οι ανασκαφές που έγιναν χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο στις οικοδομές κοντά στο Πρυτανείο και στον Πύργο των Ανέμων (Αέρηδες). Ως εκ τούτου, αναμένεται η ανεύρεση όχι μόνο των θεμελίων παλαιών κτηρίων αλλά και σημαντικά κατάλοιπα όπως στην περίπτωση των Αέρηδων.

Μεταξύ των μνημείων πρέπει να γίνουν ανασκαφές μέχρι του εδάφους της αρχαίας πόλης, ούτως ώστε να αποκαλυφθεί το αρχαίο οδικό σύστημα με τους δρόμους και τις πλατείες. Σε αραιά διαστήματα θα μπορούσε να διατηρηθεί και μια μικρή γραφική εκκλησία ερειπωμένη του βυζαντινού μεσαίωνα, σαν χαριτωμένη αντίθεση στα έργα των αρχαίων. Ο χώρος μεταξύ των μνημείων θα μπορούσε να διαμορφωθεί σε κήπο με δένδρα και χλοοτάπητα, διαλέγοντας τις προνομιούχες τοποθεσίες για παρατηρητήρια των αρχαιοτήτων, ούτως ώστε το σύνολο να γίνει μουσείο της αρχαίας τέχνης, που δεν θα υπήρχε δεύτερο στον κόσμο.
. . . . . . . . . .»

Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι πολλά από τα (με την σημερινή κατάσταση ανάδειξης) αρχαία στην περιοχή της Αθήνας, τα χρωστάμε σε εκείνο το πρώτο σχέδιο του Ελληνικού Κράτους. Μέσα στο σχέδιο αυτό είναι εμφανής η ιδέα της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων και του αρχαιολογικού πάρκου.

Οι αντιδράσεις σ’ αυτό το σχέδιο, κυρίως λόγω των απαλλοτριώσεων, οδηγούν την Κυβέρνηση στην μετάκληση του σύμβουλου του Λουδοβίκου της Βαυαρίας Αρχιτέκτονα Leo von Klenze και στη σύνταξη νέου σχεδίου το οποίο εγκρίνεται την 18 Σεπτεμβρίου 1834. Το σχέδιο αυτό, ενώ δεν έχει ουσιώδες διαφορές από το πρώτο, περιορίζει το πλάτος των οδών, το μέγεθος των πλατειών και την έκταση της αρχαιολογικής ζώνης. Παρά ταύτα διατηρεί σε σημαντική έκταση τους γύρω από την Ακρόπολη αρχαιολογικούς χώρους και χώρους πρασίνου.
Η αδυναμία της τότε Ελληνικής Κυβέρνησης να υλοποιήσει τις απαλλοτριώσεις που προέβλεπαν τα προηγούμενα σχέδια την οδηγεί να συμπεριλάβει στο σχέδιο πόλεως και μέρος της γύρω από την Ακρόπολη περιοχής, συντάσσοντας νέο σχέδιο, με τους Hansen – Schaubert, που εγκρίθηκε δια διατάγματος την 11η Νοεμβρίου 1836. Το σχέδιο αυτό είναι ουσιαστικά το ισχύον ακόμη και σήμερα για την περιοχή της Πλάκας.

Η πυρκαγιά του έτους 1884 διευκόλυνε την διενέργεια ανασκαφών από την Αρχαιολογική Εταιρεία και την ανάδειξη της Ρωμαϊκής Αγοράς και της Βιβλιοθήκης του Αδριανού .

Ευρύτερη αποκάλυψη αρχαιολογικής περιοχής έγινε, ξεκινώντας λίγο πριν από τον πόλεμο και συνεχιζόμενη μεταπολεμικά, στην περιοχή της Αρχαίας Αγοράς από την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών των Αθηνών, καθώς και στην περιοχή του Κεραμεικού από το αντίστοιχο Γερμανικό Ινστιτούτο από τον περασμένο αιώνα.

Μία ατελείωτη σειρά τροποποιήσεων του αρχικού σχεδίου της Αθήνας ακολούθησε με την έκδοση υπερδισχιλίων διαταγμάτων, με την ιστορία των οποίων ασχολήθηκε ο γνωστός αρχιτέκτων – πολεοδόμος Κώστας Μπίρης.
Μεταξύ αυτών και εκείνα των μετακληθέντων από το Δήμαρχο Σπύρο Μερκούρη:
Ludwig Hoffman το 1908 (σχέδιο 1910), ο οποίος αναφέρει: «…. να μπορέσω κάπως να βοηθήσω ώστε να γλυτώσουν τα κατάλοιπα της αρχαίας τέχνης από μία γειτνίαση μου φαίνεται σαν μια άγια εντολή. »
Tomas Manson το 1918, που παρουσιάζει ορισμένες ομοιότητες με το προηγούμενο .

Με το σχέδιο του Αριστείδη Μπαλάνου επιχειρείται αναποτελεσματικά επέμβαση στην περιοχή των λόφων Σκουζέ, του Αρχαιολογικού χώρου του Κολωνού και της Ιεράς οδού, στα Σεπόλια και την Κολοκυνθού, το 1917. Ο Κώστας Μπίρης, διευθυντής σχεδίου πόλεως του Δήμου Αθηναίων, ο οποίος συνέταξε και μελέτες και προτάσεις για την βελτίωση της πολεοδομικής καταστάσεως των Αθηνών με την μελέτη του:
– Σχέδιον ανασυγκροτήσεως της Πρωτευούσης, Αθήνα ,1946.
– Για την σύγχρονη Αθήνα μελέτες και αγώνες, Αθήνα, 1958.

Από την πρώτη προέρχεται και το σχέδιο που αφορά στην δημιουργία αρχαιολογικού πάρκου στις περιοχές Ακροπόλεως, Πλάκας, Δημοσίου Σήματος, Ιεράς Οδού.
Από τότε έχουν υπάρξει διάφορες προτάσεις και μελέτες. Όλες, πάντως, είχαν παραμείνει σε γενικό επίπεδο επεξεργασίας και δεν έφθασαν σε συγκεκριμένο πρόγραμμα υλοποίησης. Η πρώτη επίσημη ένταξη από το κράτος της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων σε συγκεκριμένο προγραμματικό πλαίσιο, έγινε με το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας του 1985 μετά από πρόταση του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο προέβλεπε βασικές ρυθμίσεις της ενοποίησης και τη θεωρούσε ως μια από τις βασικές παρεμβάσεις για την αναβάθμιση του αθηναϊκού χώρου.

Το επόμενο βήμα έγινε το 1988, πάλι από το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο ανέθεσε μια σύνθετη μελέτη για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων στο κέντρο της Αθήνας σε ομάδα μελετητών. Κάθε ένας από τους τελευταίους ήταν υπεύθυνος για μια επιμέρους τομεακή μελέτη, που αποτέλεσε τμήμα της συνολικής μελέτης (Master Plan), που προωθούσε την υλοποίηση του μεγάλου αυτού οράματος της Μελίνας Μερκούρη. Ενός οράματος που η πραγματοποίησή του θα αναβαθμίσει τη ζωή στην Αθήνα, αφού θα αποδώσει στους Αθηναίους και ξένους επισκέπτες ένα αρχαιολογικό πάρκο μήκους 4 χιλιομέτρων και έκτασης 7.000 στρεμμάτων, που θα διασχίζει το κέντρο της πόλης. ΄Εναν μοναδικό στον κόσμο πόλο πολιτισμού, αναψυχής και γνώσης. Τον πνεύμονα που η Αθήνα απαιτεί για να σηματοδοτήσει την ανατροπή της σημερινής της υποβάθμισης.

Το σχέδιο αυτό περιλαμβάνει το σύνολο των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων της περιοχής και τα παραδοσιακά σύνολα του Ιστορικού Κέντρου (Πλάκα, Ψυρρή, Θησείο), καθώς και την περιοχή του Εμπορικού Τριγώνου και του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας. Η παρέμβαση αυτή προβλέπει ένα μεγάλο αριθμό μέτρων, όπως πεζοδρομήσεις (μεταξύ αυτών των οδών Βασιλίσσης Όλγας, Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Αποστόλου Παύλου, τμήματος της Ερμού, της Ιεράς Οδού), αναπλάσεις, συντηρήσεις και αναδείξεις μνημείων, διαμορφώσεις αρχαιολογικών χώρων κλπ.

Μέσα στην περιοχή αυτή οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία αποκτούν κυρίαρχο χαρακτήρα, αναδεικνύονται και εντάσσονται στην καθημερινή ζωή. Η παρέμβαση προσφέρει στους Αθηναίους ένα αισθητικά, περιβαλλοντικά, πολιτιστικά, αναβαθμισμένο περιβάλλον. Με την παρουσία των μνημείων όλων των ιστορικών περιόδων την ζωής της πόλης, προσφέρεται στον πολίτη και τον ξένο η ιστορική συνέχεια, με μία αναβαθμισμένη διδακτικότητα και αισθητική αξία, ενώ καθίσταται η περιοχή πόλος έλξης για ψυχαγωγία και ανάπαυση, και δένονται με την καθημερινή ζωή και τη σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία. Παράλληλα, σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι (όπως αυτοί κατά μήκος της εθνικής οδού μέχρι την Ελευσίνα) και σημαντικές πολιτιστικές λειτουργίες εντάσσονται στο συνολικό πρόγραμμα αναβάθμισης της πόλης, με στόχο να δώσουν την συνολική εικόνα μίας αναβαθμισμένης πόλης άξιας της ιστορίας της, για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της. Τα πολιτιστικά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά αποτελέσματα του προγράμματος αυτού θα είναι σημαντικότατα.

www.yppo.gr