ΗΘΙΚΗ. ΜΙΑ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΩΝ. ΜΙΑ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΟΥΣΙΩΔΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΙΔΡΥΣΗ ΚΑΘΕ ΘΕΣΜΟΥ

24grammata.com/ Πολιτικός Λόγος

Το παρόν άρθρο είναι μέρος του ebook, που διαμορφώνουν τώρα οι αναγνώστες και οι συνεργάτες του 24grammata.com στην προσπάθεια μας να κατανοήσουμε την πολιτική σκέψη των Ελλήνων σήμερα κλικ εδώ

1

γράφει ο Απόστολος θηβαίος

Υπάρχει μια περίοδος για τα έθνη και τα κράτη, οπότε και επιβάλεται μία ουσιαστική μεταστροφή σε όλα τα μεγέθη και τις κατευθύνσεις, οι οποίες ορίζουν την έννοια του «εθνικού.» Τομείς, όπως η πολιτική, η οικονομία, η κοινωνική οργάνωση, η μετεξέλιξη των νόμων και ο εκσυγχρονισμός τους, η προσαρμογή τους με άλλα λόγια στις απαιτήσεις των καιρών καλούνται να υποστούν την ενσωμάτωση νέων επισημάνσεων και αρχών, οι οποίες άλλοτε συμπληρώνουν τις ήδη υπάρχουσες και άλλοτε πάλι καταργούν ή ακυρώνουν πεπαλαιωμένες αντιλήψεις. Πρόκειται δηλαδή για τη λεγόμενη επανίδρυση του κράτους, καθώς προσδιορίζεται το σύνολο παρόμοιων μεταβολών.Η ευρύτητα όμως της έννοιας του κράτους και η πολυσημία του, η οποία επιβιώνει και συντηρεί δημιουργικά τις δομές της κοινωνίας, καθιστά τον προσδιορισμό της έννοιας της «επανίδρυσης» ως έναν αμφιλεγόμενο όρο. Απαιτείται λοιπόν, ένας αυστηρός καθορισμός των αρχών, βάση των οποίων μια διαδικασία όπως η παραπάνω θα λάβει χώρα. Μία διαδικασία, η οποία δεν θα πρέπει να λησμονεί τις παγκόσμιες εξελίξεις, τα χαρακτηριστικά του εσωτερικού χώρου, τα εξειδικευμένα προβλήματα, τον ψυχισμό ακόμα του πληθυσμού, ως δείγμα μια εννιαίας, εθνικής ταυτότητας. Ο συντονισμός όλων τούτων των ζητημάτων αποτελεί ουσιαστικά και το δυσκολότερο, το πιο απαιτητικό ερώτημα για μια ολοκληρωμένη διαδικασία επανίδρυσης με πραγματικές, θετικές επιπτώσεις στην κοινωνία. Για να μπορέσει δηλαδή η εφαρμογή νέων αρχών και προορισμών να εξαλείψει διαπιστωμένες, προβληματικές συμπεριφορές, αλλά και να  θεσπίζει την ίδια στιγμή, ένα πραγματικά σύγχρονο και εναρμονισμένο με τις διεθνείς συγκυρίες και συνθήκες, κράτος.
Το ζήτημα της ηθικής δεν θα πρέπει να ιδωθεί ως κάτι δευτερεύον σε όλη τούτη τη διαδικασία. Εκείνοι, οι οποίοι εμπλέκονται στα διάφορα στάδια της λεπτής, αυτής επεξεργασίας θα πρέπει να έχουν στο νου τους έναν υπερέχων κώδικα, μία σιωπηρή αρχή, μία συμφωνία, της οποίας οι όροι θα είναι δεσμευτικοί και κατευθυντήριοι σε μια τόσο επίπονη και συγκρουσιακή διαδικασία. Διότι είναι πολλά τα «κακώς κείμενα», τα οποία θα θιχτούν σε μια τέτοια υπόθεση, είναι αρκετά τα συμφέροντα και οι συντεχνίες που θα δημιουργήσουν αναχώματα σε μια καθ΄όλα υγιή διαδικασία. Μέλημα εκείνων που καλούνται να φέρουν εις πέρας την επίπονη αυτή εργασία θα πρέπει να είναι μια ανώτερη ηθική, ένας ηθικός, πνευματικός κανόνας, ο οποίος θα δίνει το στίγμα και θα συμπράττει στην όλη εργασία της επανίδρυσης. Φυσικά, σε μια εκσυγχρονιστική λειτουργία η  επικαλούμενη ηθική θα πρέπει να φανεί σύμφωνη με τις εποχές. Με άλλα λόγια, δεν μιλούμε για μια ηθική ξεπερασμένη, μικροπρεπή, για μια ηθική πέρα και έξω από τα σημερινά μέτρα. Μα για ένα πλέγμα αρχών, που δεν θα επιτρέπουν στο νομοθέτη να πράξει πέρα και έξω από αυτά. Η προστασία και ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής, η ελευθερία, σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, η ηθική στάση απέναντι στις αδύναμες, κοινωνικές ομάδες, συνιστούν, ίσως όχι αυτονόητες πια, μα πλήρως αποδεχόμενες ηθικές αρχές, σε επίπεδο συλλογικό. Η ηθική, στην οποία αναφερόμαστε πρέπει να καταπιάνεται με πιο εξειδικευμένα ζητήματα, με θεματικές λεπτές, αδιόρατες, ικανές σε κάθε περίπτωση να διαταράσσουν με τρόπο ισχυρό και ανεπανόρθωτο την κοινωνική συνοχή. Η ανάδειξη, ας πούμε ενός χαρακτήρα λειτουργηματικού για τους αντιπροσώπους του λαού και τη θέση τους, ως ταγοί μες στο κοινοβούλιο, η έξοχη και απόλυτη ταύτιση προσωπικής και κοινωνικής ζωής, μπορούν να παρουσιαστούν ως παραδείγματα των τομέων, στους οποίους η ηθική αυτή θα μπορούσε να συνδράμει και να καθορίσει τους όρους. Οι παραπάνω επισημάνσεις δεν αποτελούν ουτοπικές αναφορές  ή ρομαντικές θεωρήσεις ενός αδιαμφισβήτητα σκληρότατου κόσμου. Η εποχή τούτη έχει καταστήσει άλλωστε το αυτονόητο και το υψηλό, ανεδαφικό, παρωχημένο και γραφικό, ίσως γιατί μια ενδεχόμενη επιστροφή σε πιο αυστηρά, ηθικά μοντέλα αντιμετωπίζεται, ψευδέστατα ως περιορισμός των ατομικών ελευθεριών, ενώ η άρνηση σε μια τέτοια ροπή είναι που μοιάζει αφύσικη πια και θα έπρεπε να απασχολεί τους συμβαλλόμενους. Η στρέβλωση στα γεγονότα και τις αξίες έχει καταστεί μέτρο φυσιολογικό, ώστε κάθε φωνή προς άλλη οδό να συνιστά έναν φριχτό αναχρονισμό.
Η ηθική δομή της πολιτείας, η επιβολή τέτοιων, απαραβίαστων αρχών συνιστά ζήτημα επιτακτικό, διότι αλλιώς δεν μπορεί να εδραιωθεί μια σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κράτος και τους διοικούμενους. Οι τελευταίοι, όχι μόνο θα πρέπει να διδάσκονται από το παράδειγμα και την ανιδιοτέλεια των πρώτων, αλλά είναι και σημαντικό να γνωρίζουν τα όρια και κυρίως την ποιότητα της ελευθερίας τους. Διότι μια ελευθερία δίχως μέτρο, όριο και ηθική καταξίωση δεν αποτελεί παρά ασυδοσία και ακόμα και αν κάθε κίνημα ή επανάσταση χωρεί μια ανάλογη συμπεριφορά, μια κοινωνία ή μια πολιτεία δεν θα πρέπει να πάσχει χρόνια από μια τέτοια επικίνδυνη, «βρεφική» της δημοκρατίας ασθένεια. Είναι λεπτή, εξαιρετικά η σχέση εξουσίας και διοικούμενων, τόσο ώστε κάθε λανθασμένη και αμφιλεγόμενη κίνηση να μπορεί να αποτελεί τροχοπέδη για αναπτυξιακές ή άλλες προοπτικές. Η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός του πολίτη προς το κράτος και την αναγκαία ανωτερότητά του, ως οργανισμού συνδυαστικού των διαφόρων, κοινωνικών χαρακτηριστικών απαιτεί μια αμφίδρομη ένδειξη σεβασμού εκ μέρους των αντιπροσώπων και των τοπικών αρχόντων προς την ατομική συνεισφορά του πολίτη. Η αίσθηση τιμής των εκπροσώπων του λαού σε μια δημοκρατία συνιστά ουσιώδες χαρακτηριστικό, ώστε να εμπεδώνεται σε κάθε πράξη και σε κάθε λόγο τους ο ηθικός, απαραβίαστος κανόνας, εκείνος που θα είναι πάντα σύμφωνος με τα ειδικά, εθνικά χαρακτηριστικά αλλά και τις παγκόσμιες εξελίξεις. Σαφώς και πρόκειται για μια λεπτή και δυσπρόσιτη ισορροπία, μα αν δεν είναι τέτοιος, υψηλός ο στόχος μιας πολιτείας και ενός λαού δεν πρόκειται ποτέ να επιτευχθεί ένας κατόρθωμα, συνοχής κοινωνικής.
Το παράδειγμα της Ελλάδας με τα διαρκή καλέσματα για επανίδρυση του κράτους αποτελεί μια περίπτωση ολοφάνερης επικράτησης άλλων, συμφερόντων ευτελέστερων ενός διαχρονικού, υπερατομικού, ηθικού κανόνα. Η αποτυχία όλων τούτων των προσπαθειών δεν πρέπει παρά να αποδοθεί σε τούτο το αρνητικό χαρακτηριστικό για το οποίο φυσικά ούτε λόγος δεν έγινε, αφού δεν υπήρξε ποτέ η πρόθεση για μια ουσιώδη μεταβολή των πελάτειακών σχέσεων πολιτείας και λαού. Και ίσως σε τούτο το σημείο θα πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα, στην ανάγκη δηλαδή, δίχως έλεγχο και διαδικασίες ανάλογες να υπάρχει μια καθολική άρνηση σε κάθε ενδεχόμενο χειραγώγησης της σχέσης του κράτους με τους πολίτες του. Ας αντιστρέψουμε την πρόταση. Ο ίδιος ο πολίτης, με το αίσθημα ευθύνης που θα πρέπει επιτέλους να αντιμετωπίσει τα πράγματα, δίχως την εγωπάθεια και τη διακαή προστασία ενός μικρόκοσμου, αντίστοιχα στρεβλού με την κοινωνία ως υπερσύνολό του, καλείται να σταθεί σύμφωνος με το νόμο, να συμβιβάζεται, να επαναστατεί μόνο όταν θίγεται ο ηθικός, κεντρικός κανόνας  και να κοπιάζει να εντοπίσει τον κοινό τόπο, ο οποίος θα επιτρέψει τη θαυμαστή ισορροπία, για την οποία τόσος λόγος γίνεται. Όλα τούτα δίχως καχυποψία, δίχως τούτο το νοσηρό αίσθημα που ταράζει κάθε ενέργεια και κάθε σκέψη.
Η έννοια του συμβιβασμού είναι μια σαφής αναγκαιότητα. Και για να μην υπάρξει σύγχυση δεν εννοούμε συμβιβασμό προς το λιγότερο κακό, αλλά συμβιβασμό στο σημείο εκείνο που όλων τα συμφέροντα να θίγονται το λιγότερο. Η πολιτική επικαιρότητα σε περιπτώσεις όπως η ελληνική κρίση έδειξε πως εκείνο που διαφαίνεται ως μονόδρομος είναι ένας συμβιβασμός, ένα ουσιώδες «πλησίασμα», χαρακτηριστικό πρώιμο μεν, αλλά σημαντικό δε, ενός εφικτού μα αδιαμόρφωτου, ακόμα ηθικού κανόνα. Πρόκειται για την ηθική εκείνη που λέει, πως σε στιγμές εθνικά κρίσιμες, θα πρέπει να επιλέγεται ως πρώτιστο το συμφέρον εκείνο που είναι και τελικά από όλους γίνεται παραδεκτό ως εθνικό.
Η διαδικασία της επανίδρυσης ενός κράτους απαιτεί και περιλαμβάνει πολλά και δύσκολα ζητήματα. Μα ας αναλογιστούμε πως αν μπορεί μια τέτοια λειτουργία να βγει εις πέρας, είναι μόνο με  τον καθορισμό ενός ηθικού κανόνα, μιας απόλυτης, ηθικής αξίας, της οποίας οι προεκτάσεις θα πλήττουν ανάρμοστες συμπεριφορές από όπου και αν προέρχονται αυτές. Σε καιρούς δε όπου η εξέλιξη των θεσμών προβλέπει πιο συλλογικές, διακρατικές ενώσεις, η καθιέρωση των εξειδικευμένων, ηθικών κανόνων κρίνεται επιβεβλημένη, ακόμα και αν η επανίδρυση δεν πραγματοποιηθεί με τρόπο εύκολο ή δεν προβλέπεται κάτι τέτοιο. Υφίσταται μια αναγκαιότητα ηθικής. Ακόμα και στα κοπάδια των πουλιών, στα υπερπόντια ταξίδια τους, τα πιο δυνατά μέλη ακολουθούν τον πιο αδύναμο και είναι περιττό κανείς να αμφισβητήσει τη φυσική σημασία ενός ενστίκτου. Ας μιμηθούμε λοιπόν, τον τρόπο των πουλιών, ας σταθούμε με ήθος απέναντι στους εαυτούς μας, δίχως ελέγχους, δίχως να τρέφουμε άθελά μας, ανήθικα και αυτοκαταστροφικά τη φοβερή μορφή του Λεβιάθαν.

φωτογρ. Μανώλης Δημελλάς