Ελλάδα 1821 - 1864, Ζωγραφική
Η Ελληνική Προσωπογραφία μετά την Απελευθέρωση
Oct
γράφει ο Αλέξανδρος Κεφαλάς
Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, με την απελευθέρωση από τον Οθωμανικό ζυγό και τη δημιουργία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, σε μια εποχή αναζήτησης εθνικής ταυτότητας και πολιτικής αναδιοργάνωσης, η ελληνική προσωπογραφία, με μια μακραίωνη παράδοση που βρήκε γόνιμο έδαφος ήδη από τον 17ο αιώνα στους δυτικότροπους κόλπους της Επτανησιακής Σχολής (Καντούνης, Κουτουζής Ιατράς, Άβλιχος κα.), ανθεί για άλλη μια φορά με τις ευλογίες του νέου βασιλιά Όθωνα υπό την επίδραση πλέον και της σχολής του Μονάχου.
Η προσωπογραφία του 19ου αιώνα στη νέα Ελλάδα, κατά βάση αστική, σκιαγραφεί με μοναδικό τρόπο το αποτύπωμα μια κρίσιμης εποχής διαμόρφωσης κοινωνικών προτύπων. Η παλαιά καθεστηκυία τάξη των αρχόντων, στην Πελοπόννησο, τη κεντρική Ελλάδα και τα νησιά, που αντλούσε τη δύναμη της από τα πατρογονικά φεουδαρχικά προνόμια του παρελθόντος έρχεται σε σύγκρουση όχι μόνο με τους οπλαρχηγούς(που πολλοί εξ αυτών προέρχονταν και από τους προεστούς)αλλά και με τους νέους πολιτικούς, αξιωματούχους της αυλής, ευκατάστατους εμπόρους και αστούς που διεκδικούν μια θέση στην κοινωνική πυραμίδα ενός κράτους εν τη γενέσει του.
Έλληνες ζωγράφοι με σπουδές στην νεοϊδρυθείσα(1836) Ακαδημία Τεχνών(σημερινή ΑΣΚΤ) και στο Μόναχο, όπως ο Διονύσιος Τσόκος (1862-1920), ο Ανδρέας Κριεζής (1813-π.1877), ο Γεώργιος Μαργαρίτης (1814-1884), ο Αριστείδης Οικονόμου (1821/23-1887), ο Ιωάννης Οικονόμου (1860-1931), ο Φίλιππος Νικολαΐδης (19ος αι.), ο Νικόλαος Κουνελάκης (1829-1869), ο Νικόλαος Ζαχαρίου (δεύτερο μισό 19ου αι.), ο Σπυρίδων Προσαλέντης (1830-1895) κα., με τον λαμπερό χρωστήρα τους μας άφησαν ένα ανεκτίμητο κοινωνικό πανόραμα της Ελλάδας του 19ου αιώνα.
Ελλαδίτες προεστοί, νησιώτες καραβοκύρηδες, οπλαρχηγοί, επιστήμονες και έμποροι ενδύονται όλοι τον αστικό μανδύα της ευμάρειας και του καθωσπρεπισμού, που η δυτική βικτοριανή ηθική επιβάλλει σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο. Ακριβά ενδύματα και παραδοσιακές φορεσιές, βαρύτιμα κοσμήματα και παράσημα, κομμώσεις του συρμού και καπέλα, επαγγελματικά διακριτικά, και μια εμμονή στην απόδοση των λεπτομερειών, τίθενται όλα στην υπηρεσία του είδους. Το αποτέλεσμα δεν είναι πάντοτε αρμονικό, ιδίως στις αρχές του 19ου αι. όπου η ρεαλιστική αμηχανία στην απόδοση εναλλάσσεται με τον εξωραϊσμό του απεικονιζόμενου. Οι δυτικές επιρροές, τόσο εμφανείς στα πορτραίτα αυτά, παρέχουν εντούτοις μονάχα τις κατευθυντήριες γραμμές πάνω στις οποίες κινείται η ελληνική προσωπογραφία που δημιουργεί εν τέλει ένα δικό της ξεχωριστό ύφος. Η νέα Ελλάδα προσπαθεί να αποποιηθεί οτιδήποτε ανατολικό από το πρόσφατο οθωμανικό της παρελθόν, να διατηρήσει την ‘ελληνικότητα’ της δια μέσου της παράδοσης και να υιοθετήσει τον εξευγενισμό τρόπο ζωής της δυτικής Ευρώπης.
Ταλαιπωρημένοι μα υπερήφανοι γαιοκτήμονες και καπεταναίοι με αργασμένα χέρια, κακογερασμένες υδραίες αρχόντισσες με γιορντάνια και μαντίλες, ήρωες με φέσι και φουστανέλα φιγουράρουν δίπλα σε κομψευόμενους αστούς δανδήδες και κυρίες της υψηλής κοινωνίας, ντυμένες σύμφωνα με τη μόδα των Παρισίων στους τοίχους της Εθνικής μας Πινακοθήκης και στα σπίτια των αστών
Πηγές:
«Ελληνική Ζωγραφική 18ος & 19ος αι.», εκδόσεις ΑΔΑΜ.