Καπνός και Ψυχολογία

Καλειδoσκόπιο (ένθετο του 24grammata.com)

  Αρχισυντάκτης και Υπεύθυνος του Καλειδοσκοπίου: Απόστολος Θηβαίος

Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΩΣ «ΦΕΤΙΧ»

ΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ /  Η ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ.

Ο καπνός και τα παράγωγά του, οποιονδήποτε τρόπο λήψης και αν προτείνουν για την εξασφάλιση της απόλαυσης, σχετίζονται με την δημιουργία μιας αίσθησης πλήρωσης, η οποία άλλοτε μεγιστοποιείται και άλλοτε πάλι διατηρείται σε ένα χαμηλότερο επίπεδο. Η επίτευξη αυτού του σκοπού, η ικανοποίηση δηλαδή, η οποία συνδέεται άμεσα με τον καπνό και τον προσδιορίζει ως έννοια και επιδίωξη συνιστά την πιο βασική έκφανσή του. Αυτός ακριβώς, ο δείκτης απόλαυσης στις περιπτώσεις τις οποίες μεγιστοποιείται  προσδίδει στον καπνό και το μέσο λήψης του την ιδιότητα του «φετίχ», διαπιστώνοντας την ικανότητα να κυριαρχεί στην ανθρώπινη ψυχολογία.
Είναι γεγονός πως η ανάδειξη του καπνού ως «φετίχ» σημειώθηκε πολύ γρήγορα, ήδη από την περίοδο της πιο ευρείας κατανάλωσής του από τους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Οι ιθαγενείς προφανώς και με την εισαγωγή του καπνού σε θρησκευτικές, κοινωνικές, αλλά και άλλες, αδιάφορες ή καθημερινές δραστηριότητες, ακόμα και αν δεν ήταν εξοικειωμένοι με τη μελέτη της ψυχολογίας και τον προσδιορισμό της έννοιας «φετίχ», θεωρείται βέβαιο πως είχαν ένα στενό δεσμό με την απόλαυση την οποία παρείχε ο καπνός. Αυτή ξεπερνούσε ως εκ τούτου μια απλή, βιοτική συνήθεια και μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι διατηρούσε τα πρωτεία στον καθορισμό μιας καταναλωτικής εμμονής, ενός εθισμού, η ένταση του οποίου δεν έχει διαφοροποιηθεί μέχρι τις μέρες μας.  
Σε τούτη την ειδική σημειολογία του καπνού τα αντικείμενα που σχετίζονται με τη χρήση, τη φύλαξη ή την εμπορία του αποκτούν μια ξεχωριστή βαρύτητα, μοιράζονται και εκείνα την έννοια του «φετίχ». Ο χρήστης του καπνού, έχει στη διάθεσή του μια πληθώρα τεχνικών μέσων, τα οποία μπορούν να διασφαλίσουν τη μεγιστοποίηση της προσλαμβανόμενης απόλαυσης. Καταστήματα ειδών καπνιστού, εκλεπτυσμένα καπνοπωλεία, στα πρότυπα των πιο εξειδικευμένων παροχών, καλύπτουν μια ευρύτατη και ευφάνταστη γκάμα αντικειμένων, τα οποία σχετίζονται με τον καπνό. Πίπες, ξύλινες, σκαλιστές, με παράξενες, αναχρονιστικές ή πιο μοντέρνες απεικονίσεις, κομψά κυτία φύλαξης και ύγρανσης του καπνού, φίλτρα από εξαιρετικά υλικά και ημιπολύτιμους λίθους, εισαγόμενους καπνούς, με υπέροχη γεύση και ποικιλία αρωμάτων, βρίσκονται στη διάθεση του κοινού, επιδιώκοντας να καλύψουν τις πιο εξεζητημένες αναζητήσεις των χρηστών. Μιλώντας δε για τη μέγιστη ικανοποίηση του καπνιστή, δεν θα πρέπει να λησμονήσουμε την παραγωγή και διάθεση μοναδικών προϊόντων καπνού, όπως ακριβά πούρα, σε όλα τα κόστη και τις ποιότητες, συλλεκτικά τσιγάρα, με εντυπωσιακά πακέτα, τα οποία, δεν θα πρέπει να λησμονήσουμε πως με την πάροδο του καιρού ή με την κατασκευή τους υπερβαίνουν τη χρήση του ως αντικείμενα και αγγίζουν τα όρια της τέχνης. Η ύπαρξη συλλεκτών, οι οποίοι διατηρούν ένα αμείωτο ενδιαφέρον για την αναζήτηση ιδιαίτερων αντικειμένων καπνού, τα οποία διαφοροποιούνται ως προς το χρόνο, τον τόπο ή τον τρόπο και το υλικό κατασκευής τους συνιστά ένδειξη του μοναδικού χαρακτήρα που αποκτούν τα είδη καπνού για τους χρήστες.
Η ψυχολογική διάσταση της σημασίας του καπνού, η ιδιότητά του ως φετίχ ή αντικείμενο εμμονής σε μια πιο, υπό προσέγγιση ελληνική εκδοχή του εν λόγω όρου, σχετίζεται με τις ειδικές επιδράσεις και τις σημασίες, τις οποίες προκαλεί η χρήση του καπνού. Δεν είναι τυχαίο, ότι ένας διακριτικός ερωτισμός, ένας βαθμός ανδροπρέπειας, καθώς και η κάλυψη στιγμών, όταν η σκέψη υποτάσσεται στην ένταση των συναισθημάτων, αποτελούν μερικές από τις συγκυρίες, στις οποίες ο καπνός επιδρά παρηγορητικά ή απλά εντείνει και μειώνει αντίστοιχα, την αίσθηση μιας θετικής σκέψης ή τη μετρίαση μιας κατάστασης με αρνητικές, ψυχολογικές προεκτάσεις, όπως ο φόβος, η λύπη, η νοσταλγία.
Η διαφήμιση πάντα τόνιζε και αναδείκνυε την επίκαιρη, κάθε εποχή και συγκυρία γενική αίσθηση, όπως σχετίζεται με τον καπνό, είτε αυτή μεταφραζόταν σε μια διαφημιστική καμπάνια με τολμηρές απεικονίσεις γυναικών που απολαμβάνουν τον καπνό και σηματοδοτούν την αμαρτωλή πλευρά του. Είτε πάλι επιστρατεύοντας τη σκληρή εικόνα ενός ανδρικού προσώπου, για να αποδείξει μια άλλη, αρσενική πλευρά του τσιγάρου. Ο καπνός και τα παράγωγά του, αποτελεί ένα αρκετά ενδιαφέρον και οικείο περιβάλλον για τον τομέα της διαφήμισης. Αυτός πολλές φορές, κατόρθωνε να διαμορφώνει ακόμα και πολιτικά μηνύματα, αρκετά τολμηρά, αποδεικνύοντας πως η εικόνα, και μάλιστα αυτή που σχετίζεται με τον καπνό έχει μια δυναμική μεγαλύτερη και ισχυρότερη.
Είναι αποδεκτό, λοιπόν πως η χρήση του καπνού και η διεύρυνσή της έχει να κάνει, κατά ένα μεγάλο ποσοστό με την προβολή του από τα μέσα κοινοποίησης, σε εποχές όπου ακόμα οι ιατρικές μελέτες κρύβονταν επιμελώς, εμπρός στον κίνδυνο απώλειας των τεράστιων κερδών, τα οποία εξασφάλιζαν οι καπνοβιομηχανίες.
Στις κοινωνίες, πολλά ζητήματα εξελίσσονται βάση πολιτικών και ο καπνός δεν θα μπορούσε να ακολουθήσει μια εναλλακτική πορεία. Με τα αντικείμενά του, να χαίρουν ιδιαίτερης ζήτησης από τους χρήστες, με την εξέλιξή των παραγόμενων προϊόντων να σημειώνει σπουδαία βήματα, προσαρμοσμένα πλήρως στην γενική, προληπτική τάση την οποία πρεσβεύει το αντικαπνιστικό κίνημα με τη σημαία των επισημάνσεων της ιατρικής κοινότητας, ο καπνός εξακολουθεί να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Η σύγκρουση απόλαυσης και βλάβης, ρεύμα επαναπροσδιορισμού της ανθρώπινης επιλογής, το οποίο ξεδιπλώνεται σήμερα, ορμώμενο εις το όνομα των ελευθεριών και των ανθρωποκεντρικών επιδιώξεων αποτελεί την επικρατούσα κίνηση. Ο «πόλεμος» κατά του καπνού και κυρίως των χρηστών συμβαίνει σε μια εποχή, όπου η απόλαυση αγγίζει ένα βασικό χαρακτηριστικό της και μετατρέπεται σε πολυτέλεια, για να επιβεβαιώσει τον περιορισμό, την αιτία της μοναδικότητάς της.
Με άλλα λόγια, δεν θα μπορούσε να ανασυρθεί ένα καλύτερο, ψυχολογικό κίνητρο κατά της επιλογής του καπνού από την πρόκληση μιας εσωτερικής σύγκρουσης, η οποία θέλει την απόλαυση να συνιστά μια λανθασμένη επιδίωξη και μια στάση αντίθετη προς τις επιταγές του συρμού. Οι ιατρικές μελέτες είναι σαφείς, όπως και η έμφυτη διάθεση του ανθρώπου να αποζητά την εξασφάλιση ικανοποίησης στο μέγιστο βαθμό από τον καπνό. Η διαμόρφωση ενός πλήρους δικτύου υποστήριξης και η θέληση για την εξασφάλιση μιας σχέσης ποιοτικής, απέναντι στον καπνό, ως ένδειξη εξέλιξης συνιστούν, μαζί με τις ψυχολογικές προεκτάσεις του τσιγάρου ή του πούρου ή οποιουδήποτε άλλου μέσου, τις βασικές αιτίες που κρατούν ακόμα σε υψηλά επίπεδα οτιδήποτε σχετίζεται με την εμπορία και τη χρήση του.
Ο εθισμός του τσιγάρου, συνιστά το μόνο ανεκτό εθισμό στην κοινωνία. Ίσως γιατί το ποσοστό εκείνων που αρέσκονται σε αυτήν τη συνήθεια είναι τόσο μεγάλο ή τουλάχιστον αρκετό για την εκδήλωση μιας μεγαλύτερης ανοχής από πλευράς κοινωνικού συνόλου. Η έννοια του «φετίχ», μια έννοια με σαφείς, ερωτικές προεκτάσεις, βρίσκει στο τσιγάρο και την κινησιολογία του πρόσφορο έδαφος για να επικρατήσει, διατηρώντας τα στοιχεία μιας μορφής ηδονισμού. Άλλωστε, μιλώντας για απόλαυση, εξετάζουμε την ικανοποίηση ενός πρώτου επιπέδου πρόσληψης, ικανού να ερεθίσει ψυχολογικά και διανοητικά κέντρα. Και τούτη η διαπίστωση ξεπερνά τις χημικές, εθιστικές ουσίες οι οποίες δρουν οργανικά και επιτείνουν την προσκόλληση στον καπνό. Η συνήθεια του καπνίσματος είναι μια αμηχανία, μια απόπειρα να τοποθετηθεί η παύση στο καθημερινό αίσθημα του περιορισμού και του ελέγχου. Είναι μια στάση στην κίνηση του κόσμου, ένα σταμάτημα του ρυθμού και αυτή η ικανότητά του δεν μπορεί παρά να προκαλεί την εντύπωση, μια και ελάχιστοι είναι οι εξωτερικοί του ανθρώπου λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν στο διαχωρισμό σε συγκεκριμένες στιγμές, αναλωμένες ή καλύτερα ταυτισμένες με τη χρήση του τσιγάρου. Η ψυχολογική διάσταση του καπνίσματος, λοιπόν απαγκιστρωμένη από τη θεωρία της επιβολής του, μπορεί να συνοψισθεί αφενός στη δυναμική του ως ασχολία καθημερινή και αφετέρου σε μια μορφή ερωτισμού, την οποία σηματοδοτεί και η οποία κάθε άλλο, παρά αδιάφορη είναι για τον καινούριο άνθρωπο. Τέλος, ό,τι θρέφει την ατομικότητα της εποχής μας κρίνεται ιδανικό και εύκολα, όσο γρήγορα κατορθώνει να αποκτήσει μια σημασία ιδιαίτερη. Ο καπνός σημαίνει την ατομικότητα και άλλωστε, μιλώντας για σχετικά, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την εντυπωσιακή ιστορία της προέλευσής του, καθώς και την ταχύτητα με την οποία εισήχθη και επιδοκιμάστηκε από τον ανεπτυγμένο κόσμο. Ίσως γιατί σημαίνει και ανασύρει τις πολλαπλές περσόνες μας και λειτουργεί εξομολογητικά, σχεδόν επιβλητικά στην καθημερινότητά μας.