Μύδια ή Γεράκια;

Τελικά τι διαλέγουμε να είμαστε, Μύδια ή Γεράκια;
Μια προσέγγιση στο Θαλάσσιο πάρκο της Καρπάθου
φωτογραφία: Καλλιόπη Μαλλόφτη

γράφει  ο Μανώλης Δημελλάς

Διαβάστε όλη την εργογραφία του Μανώλη Δημελλά  στο 24grammata.com κλικ εδώ

Οι επιθυμίες μας πολλές φορές είναι μακριά από την αλήθεια της φύσης. Αν την αφήσουμε ελεύθερη, μακριά από τους κανόνες της κονόμας και της αχόρταγης κοιλιάς μας, μέχρι σήμερα τα βγάζει πέρα, καταφέρνει και κρατά σε ισορροπία το περιβάλλον, ενώ εμείς παραμένουμε δεμένοι, και κλαιγόμαστε, για τον άπειρο χρόνο και το φθαρτό κορμί μας.
Σίγουρα θα αναρωτηθείς, μα τη δουλειά έχουν τα μύδια με το άγριο Γεράκι, τον Μαυροπετρίτη. Μόνο την παραλίγο κοινή γειτονιά, το Τρίστομο, τη Σαρία, όλη τη περιοχή της Β. Καρπάθου, που θα αποτελέσει το τρίτο θαλάσσιο πάρκο της χώρας μας.
Η ιστορία με τα μύδια είναι γνωστή στους πιο παλαιότερους, εκεί κοντά στο τέλος του Αυγούστου, στα 1968, όταν ο πρόεδρος των Απανταχού Καρπαθίων πραγματοποιούσε έναν δυνατό στόχο.
Ο γιατρός Μανώλης Οικονομίδης είχε από καιρό μελετήσει την υπόθεση καλλιέργειας μυδιών και στρειδιών στην Κάρπαθο, πολύ πριν την επίσημη καλλιέργεια οστρακοειδών, που ξεκίνησε στη Β. Ελλάδα το 1986. Φρόντισε μάλιστα να πείσει ακόμη και το υπουργείο Γεωργίας, που έστειλε ιχθυολόγο και έδωσε θετική γνωμοδότηση για το συγκεκριμένο εγχείρημα. Φορτωμένος με δέκα μεγάλα σακιά, από τέτοια μαλάκια, ξεκίνησε τη σπορά από τη Νότια Κάρπαθο.
Από τον Βρόντη, στο Λευκό την Αμμοοπή και τον Μακρύ γιαλό του Αφιάρτη. Όμως η μεγαλύτερη ποσότητα ήταν προορισμένη για το Τρίστομο, επτά σακιά από Μύδια και στρείδια, έσπειραν στη παραλία και το λιμάνι, τα παρακολούθησαν τις επόμενες μέρες και πίστεψαν ότι η προσπάθεια ήταν απόλυτα πετυχημένη.
Εκείνα τα χρόνια η θαλάσσια περιοχή ήταν γεμάτη από Πίνες, Καλόγνωμες και Αχινούς. Όπως θυμάται ο Ντίνος Πρωτόπαπας, (εργαζόμενος στο Φορέα Διαχείρισης Β. Καρπάθου): “Είμασταν παιδιά και κολυμπούσαμε στην περιοχή, τότε πιστεύαμε ότι ο βυθός κινείται, δεν υπήρχε άλλη εξήγηση, βάζαμε τη μάσκα και απορούσαμε. αναρωτιόμασταν τι να γίνεται μέσα στη θάλασσα”.
Τη δεκαετία του ’80 έπεσε η αρρώστια, ένα μικρόβιο σάρωσε τα σφουγγάρια και μαζί όλα τα μαλάκια, που ζούσαν στην περιοχή της Μεσογείου.
Σήμερα κάτι φαίνεται να αλλάζει, ο πληθυσμός των γνωστών οστρακοειδών  ανεβαίνει, ωστόσο Πίνες, Αχινοί και Καλόγνωμες παραμένουν σε συναγερμό, αφού είναι είδη που πέρα του μικροβίου, έχουν και εμάς, να τα καταβροχθίζουμε όπου τα βρούμε. Όσο για τα περίφημα Μύδια, το εγχείρημα παρά τις καλές προθέσεις, κατέληξε σε αποτυχία. Αυτός ο ξενιστής δεν κατάφερε να πολλαπλασιαστεί, έμεινε όμως η ευγενική προσπάθεια, για να θυμίζει ποιος τελικά έχει ή πρέπει να έχει, το πάνω χέρι στο οικοσύστημα.
Μοιάζει με ένα παραμύθι, βγαίνουμε βρεμένοι και κουρασμένοι από τη θάλασσα και το σιωπηλό, σχεδόν φοβιστικό, δίχως ανάσες κόσμο της, ανεβαίνουμε στην επιφάνεια, πετάμε τις θολές μάσκες και τους αναπνευστήρες, και παίρνουμε βαθιές ανάσες καθαρού οξυγόνου.
Παραμένουμε στο κόλπο του Τρίστομου, που αυτές τις μέρες έχουν ολοκληρώσει την επιστροφή από το χειμωνιάτικο σπίτι τους, οι πιο σταθεροί και ήσυχοι, Καρπάθιοι μετανάστες.
300 Μαυροπετρίτες, τα γεράκια της Καρπάθου, έκαναν ένα ταξίδι 7.000 χιλιομέτρων. Άφησαν έναν άλλο μακρινό νησί, τη Μαδαγασκάρη, και επέστρεψαν ακριβώς στην ίδια φωλιά, που έχτισαν τον περασμένο καλοκαίρι. Τότε, λίγο πριν την αναχώρηση τους, η μάνα τάϊζε σαν παλαβή τους νεοσσούς. Τσάκωνε έντομα και τα έδινε σχεδόν με το ζόρι στα μωρά της, που έφτασαν να ζυγίζουν διπλάσιο βάρος από εκείνη, (700 γραμμάρια τα νεογέννητα πουλιά και 400 γραμμάρια η μητέρα τους). Έπρεπε να αντέξουν τη πτήση, το ταξίδι για τη Αφρική, εκεί τους περίμενε ένα το άλλο φιλόξενο σπίτι, στα πιο ζεστά μέρη του πλανήτη.
Κάθε Μάη γίνεται ένας μικρός πανικός  στη Βόρεια Κάρπαθο, τη Σαρία και τα νησάκια τριγύρω (Αστακίδα και Αστακιδόπουλο) και  εμείς, οι πιο ιδιότροποι κάτοικοι του πλανήτη, ενώ δεν πετάμε, δεν έχουμε GPS, όπως ο Μαυροπετρίτης, ωστόσο θα έπρεπε να μπορούμε να γνωρίσουμε και να αποδεχθούμε δίχως κόντρες τους, αυτούς τους διαφορετικούς μας γείτονες, που θέλουν τα αυτονόητα ίσα δικαιώματα τους πάνω στη γη.
Εμείς δίχως γνώσεις, φορτωμένοι αδιαφορία, τις περισσότερες φορές ξεχνιόμαστε και στο τέλος πνιγόμαστε, μέσα στον φανταστικό κόσμο μας, ούτε που παίρνουμε χαμπάρι το μεγαλείο και  τη μοναδικότητα του τόπου μας.
Ψάχνουμε τελευταίους παραδείσους κάπου στη Μοζαμβίκη, σκαλίζουμε βιβλία και σελίδες, κάπως έτσι κάνουμε όνειρα για μακρινά μεθυστικά ταξίδια.
Σε εκείνα τα μέρη ξεχειμωνιάζει ο Μαυροπετρίτης, μα όταν μαζεύεται στα δικά μας, τότε χάνουμε το μεγάλο ενδιαφέρον μας, είναι βλέπεις οι δικοί μας τόποι, η μικρή μας άσημη γειτονιά, και θαρρούμε πως όλα τα γνωρίζουμε για αυτήν, έτσι απλά την απαξιώνουμε και πάμε για άλλα, πάμε παρακάτω.
Για το Τρίστομο έχουν γράψει πολλά μα λένε ακόμη περισσότερα.
Ο σπουδαίος ιστορικός και λαογράφος της Καρπάθου, Μιχαήλ Μιχαηλίδης Νουάρος, αναφέρει μια ιστορία, για το μικρό απάγγειο λιμανάκι του Τριστόμου. Ήταν ένα ταλαίπωρο καΐκι, που έπεσε πάνω σε φουρτούνα, στο τιμόνι ο γιός του καπετάνιου επέμενε να προσεγγίσουν στο Τρίστομο, να περάσουν τους θεόρατους βράχους, που από αιώνες έστεκαν, και στέκουν ακόμη, σα φρουροί, στην είσοδο και τρόμαζαν τους ναυτικούς, που τρύπωναν για να φυλαχτούν από τον καιρό όταν κατέβαζε κύματα θαλασσινά σαν αρμυρισμένα φίδια.
Ο γέρος πατέρας ήταν σπουδαίος ναυτικός, άφησε το γιο να κάμει κουμάντο, όμως κοιτούσε τις πέτρες και αμφέβαλε για την επιτυχία. Έσφιγγε το τιμόνι στα χέρια του ο γιός, μα το ιστιοφόρο άκουγε και τις εντολές του Ποσειδώνα που έπαιζε μαζί τους, τους πετούσε πάνω στους βράχους και δεν τους άφηνε να μπουν, να τρυπώσουν, στο λιμανάκι.
Η ιστορία θέλει τον γέρο καπετάνιο να μη εμπιστεύεται το γιό του, έπιασε ένα μακρύ ξύλο και τον κοπάνησε μέχρι θανάτου.
Το παληκάρι ξεψύχησε μόλις το πλοιάριο έστριβε και έμπαινε στο γαλήνιο, αβαθή Τρίστομο. Απαρηγόρητος ο πατέρας έχτισε το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου που εκεί υπάρχει ακόμη.
Εκεί πάνω είναι ένας άλλος κόσμος, μπορεί να μας αρέσει, ίσως να τον θέλαμε διαφορετικό, να πιστεύαμε στην ανάπτυξη ή μια διαφορετική εξέλιξη του, όμως δεν είναι, και δεν γίνεται να είναι όλα δικά μας.
Από τα σπάνια πουλιά (43 έχουν καταγραφεί στην περιοχή) στα μοναδικά ζώα, όπως το βατραχάκι της Καρπάθου, τη Κοχυλίνα, που σήμερα είναι είδος από τα απειλούμενα για εξαφάνιση ή τον ντροπαλό Αβλέφαρο, το σαυράκι, που ευτυχώς αυτό δεν κινδυνεύει, αφού δεν είναι έχει φυσικούς εχθρούς, και δεν έγινε ποτέ μεζές για το τσίπουρο και κρασί μας.
Δεν είναι τυχαίο ότι και για τους βοτανολόγους, η Κάρπαθος είναι ένας παράδεισος. Εδώ έχουν καταμετρηθεί 922 φυτά, από αυτά τα 87 είναι μοναδικά και αυτοφυούν πάνω στο νησί. Φυτά που περπατάμε, τα πατάμε ή τα τρώμε, όπως τους άσημους Ασκολόμπρους, και δεν γνωρίζουμε ότι είναι πιο παθιασμένα Καρπαθάκια, από όλους εμάς.
Όμως δεν πρέπει να ξεχάσουμε ούτε την φώκια,  στην περιοχή αυτή την Άνοιξη είναι καταμετρημένες 35 μεσογειακές φώκιες.
Η Monachus monachus, είναι το υπ’ αριθμό ένα θαλάσσιο θηλαστικό υπό εξαφάνιση στην Ευρώπη, ενώ τοποθετείται στα δέκα πιο απειλούμενα είδη στον κόσμο.
Τα δεδομένα στην περιοχή αλλάζουν.
Από το μόνιμο καταφύγιο θηραμάτων στην Όλυμπο Καρπάθου το 1980, περάσαμε στον Φορέα Διαχείρισης, της προστατευόμενης περιοχής Καρπάθου-Σαρίας, το 2002. Και το 2006 η περιοχή μπήκε στο Δικτύο NATURA 2000, με κωδικό GR4210003.
Η πιο μεγάλη αλλαγή είναι αυτή που θα γίνει τους επόμενους μήνες. Το νομοσχέδιο που πέρασε από χίλια κύματα, ανοιχτές διαβουλεύσεις και πολλές αρνητικές και θετικές κρίσεις, ολοκλήρωσε τη διαβούλευση, και σήμερα βρίσκεται στο ελεκτικό συνέδριο, μέχρι τέλος του χρόνου η Β. Κάρπαθος, γίνεται επίσημα το τρίτο θαλάσσιο πάρκο της Ελλάδας.
Το νομοσχέδιο προβλέπει 3 θαλάσσιες ζώνες, πρόκειται για τις:
Θ0. Περιοχή απολύτου προστασίας της φύσης, η ζώνη αυτή περιλαμβάνει τα νησάκια Αστακίδα και Αστακιδόπουλο. Εδώ δεν επιτρέπεται πια ούτε  καν η πρόσβαση, δίχως άδεια από τον φόρεα διαχείρισης Καρπάθου. Επιτρέπεται μόνο η οργάνωση και η λειτουργία καταδυτικών πάρκων (διαχείριση μόνο από τον φορέα).
Θ1. Περιοχή προστασίας της φύσης. Πρόκειται για τον όρμο του Τριστόμου. Εδώ επιτρέπεται η διέλευση σκαφών μόνο για τη ελλιμενισμό τους. Απαγορεύεται κάθε είδους ψάρεμα στη περιοχή.
Θ2. Βορειοδυτική πλευρά της Σαρία, επιτρέπεται το ψάρεμα μόνο από επαγγελματίες ψαράδες. Με περιορισμούς στα δίχτυα, μέχρι και 2000 μέτρα (ανά και επί του σκάφους) και μάτια μεγαλύτερα από 24 χιλιοστά. Αλλά και τα αγκίστρια δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 500 (ανά και επί του σκάφους).
Θ3. Η υπόλοιπη Σαρία και Δυτική και Ανατολική Βόρεια Κάρπαθος, από τον Άγιο Παντελεήμονας μέχρι την Αρμενόπετρα. Όπως και στη περιοχή Θ2, και επιπλέον μπαίνουν και οι ερασιτέχνες ψαράδες, που εδώ επιτρέπεται να κάνουν χρήση με συρτή, τσαπαρί και καθετή.
Μεγάλος αδικημένος στο σύνολο του πάρκου οι ψαροτουφεκάδες και το υποβρύχιο ψάρεμα, που όπως προβλέπεται, θα επιτρέπεται σε ένα πολύ μικρό τμήμα του θαλάσσιου πάρκου, γύρω από την περιοχή Άγιος Μηνάς. Εκεί θα μπορούν να βουτούν νόμιμα, για να κάνουν το χόμπυ τους και να κυνηγούν ψάρια.
Η άποψη του Ντίνου Πρωτόππα, εργαζόμενου στο Φορέα Διαχείρισης είναι ξεκάθαρη: “Δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο θαλάσσιο πάρκο και να μην προστατεύεται.
Έγιναν πολλές συζητήσεις και προτάσεις από όλους του εμπλεκόμενους. Από τους ειδικούς επιστήμονες και τη διεθνή εμπειρία, μέχρι τους επαγγελματίες αλιείς και φυσικά τους Ολυμπίτες, που είναι τα δικά τους μέρη, και έτσι φτάσαμε μέχρι το τελικό σχέδιο. Ακόμη χρειάζεται πολύ δουλειά, πληροφόρηση και γνώση, για να συνειδητοποιήσουν οι άνθρωποι, ειδικά οι κάτοικοι του τόπου, πόσο σημαντικό είναι το Θαλάσσιο πάρκο. Σήμερα ο χρόνος μετρά υπέρ μας, μετρά για το καλό του οικοσυστήματος και του πλανήτη που μας φιλοξενεί”.
Τα ερωτήματα είναι πολλά, αρκούν οι νόμοι; φτάνει η επιτήρηση, οι κάμερες και τα πρόστιμα, για να αποκλείσουν τη περιοχή στους καλοθελητές, που “σηκώνουν” ακόμη και με δυναμίτες το βυθό για ένα μεροκάματο;
Οι απόψεις διχάζονται, είναι αρκετοί οι ένθερμοι υποστηρικτές της προσπάθειας, να υπενθυμίσω ότι πρόκειται για τη  Κοινή Αλιευτική Πολιτική (Κ.Αλ.Π) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υποχρεώνει τα κράτη -μέλη στη δημιουργία θαλάσσιων πάρκων για την προστασία της ποσειδωνίας (κανονισμός 1967/2006).
Ωστόσο δεν μπορούμε να μην πάρουμε σοβαρά υπόψιν και τις θέσεις των σκεπτικιστών, εκείνων που βλέπουν (και η πείρα λέει ότι δεν έχουν καθόλου άδικο), μακριά και μεγάλα  συμφέροντα, κάτω από το μανδύα της δήθεν σωτηρίας, των ειδών και του πλανήτη.
Παραμένει ακέραια και ζωντανή η άποψη του ακτιβιστή, βιολόγου, περιβαλλοντολόγου, κινηματογραφιστή, του Γερμανού Dr. Thomas Schulze- Westrum. Του πρωτεργάτη στη δημιουργία του Εθνικού Θαλάσσιου πάρκου Αλοννήσου, που μαζί με τον ντόπιο πληθυσμό κατάφερε πριν τριάντα χρόνια να γράψει ιστορία.
Ο ίδιος επαναλάμβανε συνεχώς ότι “καμιά προσπάθεια προστασίας της φύσης δεν μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα χωρίς την συμμετοχή του ντόπιου πληθυσμού”.
Πόσο προετοιμασμένοι είμαστε για να ασχοληθούμε και να φροντίσουμε το περιβάλλον; Και αν ναι, τα κέντρα αποφάσεων  παίρνουν στα σοβαρά, υπολογίζουν όλους εμάς στις αποφάσεις τους;
Μήπως μέσα από τέτοιες πολιτικές θέλουν να μας βλέπουν σαν καθαρίστριες και φύλακες, για τα περιφραγμένα δάση που τα θέλουν κι αυτά δικά τους; Και εμείς δίχως σκέψη, φουσκώνουμε από ενθουσιασμό, μόνο με ετούτη την ιδέα;