Επιστρέφοντας στη Σαρλβίλ
Εκλάμψεις, Ρεμπώ
γράφει ο Απόστολος θηβαίος
Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ
Ο Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου υπήρξε ένας ιδιοφυής δημιουργός. Η ατμόσφαιρα των ποιημάτων του επιδέξια διαμορφωνόταν απ΄την προσωπική ρυθμική. Τον έμφυτο, εκείνο παλμό που διαφοροποιεί τους κορυφαίους ποιητές απ΄τους ελάσσονες του είδους. Προσηλωμένος στην προσωπική εμπειρία και την ανάλογη εκδοχή του κόσμου, ο Ασλάνογλου διαμόρφωσε τα ποιήματά του μες στο περιβάλλον των μεγάλων και σκληρών, αστικών κέντρων. Στο κέντρο αυτής της άγριας μοναξιάς ζωγράφισε τα δικά του, εσωτερικά τοπία. Η πρωτότυπη, ποιητική του δημιουργία, επηρεασμένη κυρίως από τη γαλλική προδιάθεσή του επιβεβαιώνει τον αφορισμό του Έζρα Πάουντ. Και αυτό διότι ο Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου μεταφράζει παράλληλα με το έργο του, τις Εκλάμψεις του Αρθούρου Ρεμπώ, αναδημιουργώντας ολόκληρη εκείνη την ατμόσφαιρα της ποίησης που ανανεώνεται μες στην ελευθερία του στίχου και της τοπογραφίας. Σε μια πιστή προσήλωση στο αίσθημα και τη ρυθμοποιία του Ρεμπώ, ο Ασλάνογλου αναπλάθει από την αρχή τον ονειρικό κόσμο του Γάλλου μοντερνιστή. Ένας όρος σήμερα ήμερος, προσαρμοσμένος στις παραμέτρους της καλλιτεχνικής δημιουργίας.Μα ταυτόχρονα σ΄απόσταση ουσιαστική, απ΄τ΄ανυπολόγιστα θραύσματα που αφήνει πίσω του το θαυμάσιο και αινιγματικό παιδί της Σαρλβίλ. Ίσως αυτό ακριβώς το στοιχείο, η ρήξη δηλαδή με κάθε είδος πραγματικότητας να κέντρισε το ενδιαφέρον του Ασλάνογλου, μεταφράζοντας κάτι βαθύτερο απ΄τις πρόζες του Ρεμπώ.
Στο επίμετρο της Σούζαν Μπερνάρ, μεταφρασμένο και εκείνο πιστά από τον βορειοελλαδίτη ποιητή συνοψίζεται σε λίγες σειρές μια πιθανή εκτίμηση για τις προθέσεις του Ρεμπώ. Η Μπερνάρ επισημαίνει: Η αισθητική του Ρεμπώ τείνει να απαλλάξει την τέχνη και το πνεύμα από τους περιορισμούς που επιβάλλονται τόσο από τις πνευματικές συλλήψεις όσο από την υλική πραγματικότητα, αφαιρεί τις κατηγορίες του χρόνου και του χώρου, αμελεί την αρχή της ταυτότητας, συνδέει τα πιο απομακρυσμένα στοιχεία, τα πιο αντίθετα, τη θάλασσα και τον ουρανό, το συγκεκριμένο και το αφηρημένο, τις ανθρακιές και τους αφρούς. Θα ήταν λανθασμένο εν τούτοις να πούμε ότι μας ρίχνει στο χάος, συσσωρεύοντας χωρίς λόγο τους ανάρμοστους τονισμούς. Αυτή η αφθονία δεν είναι διασπορά, το όραμα του Ρεμπώ έχει πάντα ένα χαρακτήρα όχι παθητικό (όπως το υπερρεαλιστικό όραμα) αλλά σθεναρά ενεργητικό και συνθετικό. Στο σημείο εκκίνησης του κάθε ποιήματος βρίσκεται για να επαναλάβουμε την έκφραση του ίδιου του Ρεμπώ, η δημιουργική ώθηση. Δεν παραβρισκόμαστε σε μια αποσύνθεση της πραγματικότητας, αλλά μάλλον για να το πούμε έτσι, σε μια αποκρυστάλλωση γύρω από την αρχική ιδέα. Αν δεν υπάρχει σαφής ενότητα υπάρχει τουλάχιστον ενότητα οράματος. Κάθε ποιήμα είναι ένα όνειρο εντατικό και γοργό, ακριβώς μια έκλαμψη που κάνει να αναδυθεί μπροστά μας, για ένα διάστημα πολύ σύντομο, αλλά με μια θαυμαστή ένταση ένα όραμα που μας επιβάλλεται με τη δύναμη ενός πίνακα, μιας σκηνής λαμπρά φωτισμένης σ΄ένα θέατρο. Έτσι το ποιήμα γίνεται ένα σημείο ακτινοβόλο του οποίου το φέγγος σύμφωνα με μια διατύπωση του Βαλερύ δίνει αμυδρά φώτα ενός άλλου συστήματος ή κόσμου που δεν μπορεί να φωτίσει μια διαρκής λάμψη.
Ο Τ. Σ. Έλιοτ επισημαίνει πως μια λογοτεχνία παράγει υψηλά έργα ανάλογα με το βαθμό ωριμότητάς της. Ακμή της γλώσσας, της σκέψης, των τρόπων. Ακριβώς με βάση αυτή τη διαπίστωση έρχεται ν΄αποκαλυφθεί η ουσία της ποιητικής του Ρεμπώ, ο οποίος στη φάση της αδιαμόρφωτης ακόμη γαλλικής λογοτεχνίας, με τις πρωτοπορίες οι οποίες σημειώθηκαν πολύ αργότερα, τολμά μια λαμπρή τομή στο λογοτεχνικά ήθη και τις ιδέες.
Και έτσι επιστρέφω απόψε στα ποιήματα του Αρθούρου, στις πρόζες που αμφισβήτησαν τον κόσμο του ορατού.Επιστρέφω για να εξασφαλίσω μια ιδέα από το είδος εκείνο της ποίησης που κατορθώνει ένα μοναδικό είδος συνομιλίας, ακατόρθωτο από κάθε άλλη εποχή ή φιλολογία. Υπήρξε τέτοια η αμφισβήτηση όλων των δομικών υλικών της τέχνης και του πνεύματος ώστε να μπορεί ν΄αναπλαστεί από αισθήσεις δίχως μνήμη, πρωτόγονες και ελεύθερες η εικονοποιία της ζωής, μπολιασμένη μ΄οπτασίες προσωπικές και την ουσία τόσων και τόσων προσωπικών γεγονότων, τα οποία καθιερώνονται σ΄ένα παιχνίδι κατάργησης της έννοιας του πραγματικού. Επιστρέφω απόψε στη Σαρλβίλ μόνο και μόνο για να μαρτυρήσω τον τρόπο με τον οποίο καταργείται η όραση, πώς στρέφονται τα μάτια εντός, ακραγγίζοντας άλλα επίπεδα, έξω απ΄τη μονομέρεια του ορατού, του ενστίκτου και της ηδονής. Της φαντασίας που έρχεται ν΄αναπληρώσει κάτι εξόχως βαθύτερο απ΄το τετελεσμένο του θανάτου. Στην περίπτωση του Ρεμπώ η γλώσσα, η φαντασία και η συνείδηση είναι πράγματα άγρια και ελεύθερα, όπως και τ΄όραμα των ματιών του Ρεμπώ. Επιστρέφω στον Αρθούρο, την ομολογία και την αναγωγή σε πράξη και τρόπο ζωής την άρνηση της μονομέρειας, της απλής προοπτικής, το θάνατο του οικείου, την εκπλήρωση άλλων φωνών και άλλων μυστηρίων. Θάνατος στις αγαπητές εικόνες, τα συνηθισμένα και απλά αυτής της ζωής. Όλα για σένα Αρθούρε κινούνται, τρέφονται και επιβιώνουν μες στη σφαίρα του ολοκληρωτικού αισθήματος, του δίχως πραότητα και ευγένεια έρωτα. Του αισθήματος που αμφισβητεί την καταγωγή και την καθορισμένη του ψυχολογία, τη γλυκιά, εκείνη συνθηκολόγηση που τείνει σ΄επιθανάτιο χειροκρότημα. Επιστρέφω στ΄αμαρτήματα του Ρεμπώ, σημαίνει τιμή και δόξα στο παραμύθι και σε κάθε παραμόρφωση που μαιρεύει την καρδιά μας. Επιστρέφω στον Ρεμπώ σημαίνει την αγόρευση της ελπίδας σε κάτι υψηλότερο απ΄την πολιτισμένη της όψη, ως μες στα γυναικεία σώματα και τ΄αρκτικά σπήλαια. Ευλόγημένη, λοιπόν και ανεκτίμητη ελπίδα της απρόβλεπτης, ανθρώπινης λογικής που μπορείς και υψώνεις μια Ελένη πολύ πιο πάνω απ΄τις λάμψεις και τις πολυτέλειες, την ηθική και σε τελική ανάλυση, αυθαίρετη και ωραία, την ηθική ολοκλήρωση της τέχνης, τιμώντας, δίχως να τ΄ομολογείς αυτό το πάθος που ομόρφυνε τη ζωή της.
Είναι πολλές οι αναγνώσεις των Εκλάμψεων. Ακόμη είναι απεριόριστη η ελευθερία της ερμηνείας τους, τα περιθώρια του σφυγμού τους. Στην περίπτωση του Ρεμπώ βρίσκει πλήρη εφαρμογή η τοποθέτηση του Αμερικάνου Σνάιντερ σύμφωνα με το οποίο ο ποιητής είναι πρωτίστως η προσωπική τροχιά του. Μια τέτοια προσέγγιση στο έργο του Γάλλου ποιητή προσθέτει στην απόπειρα της ερμηνείας του. Μα πάνω απ΄όλα για τον Ρεμπώ, αυτόν τον πρεσβευτή ενός κόσμου άλλου, μπορεί κανείς να παραδεχτεί τη σημασία του ως κεραυνού και φαινομένου φυσικού που μπορεί και κρατά ακμαίο το γνήσιο, εκείνο νεύρο της φαντασίας και της ελευθερίας μας, ρεαλιστικοποιημένο στην πιο ακραία και γόνιμη ποίηση που γνώρισε η παγκόσμια φιλολογία.