“Τα ετερόκλητα” του Πάνου Σαββόπουλου

24grammata.com/ τραγούδι

γράφει ο Γιώργος Δαμιανός

Είχα χρόνια πολλά να ενθουσιαστώ τόσο πολύ με ένα cd. Είχα χρόνια πολλά να σκεφτώ και να φανταστώ τόσα πολλά πράγματα μέσα από μία και μόνο εργασία. Ο λόγος για το πρόσφατη (Δεκέμβριος 2012) μουσική εργασία “Τα ετερόκλητα” του Πάνου Σαββόπουλου σε στίχους, (μουσική ενορχήστρωση του ιδίου).

Δεν πρόκειται για τη νέα δισκογραφική παραγωγή του Πάνου Σαββόπουλου (άλλωστε είναι ο τέταρτος προσωπικός δίσκος του, 3βινύλια: “δωμάτιο”, “επεισόδιο”, δια ταύτα”,  μέσα σε 40 χρόνια παραγωγής) αλλά πρόκειται για έργο ζωής. Είναι το απόσταγμα της εμπειρίας του ερευνητή και καλλιτέχνη Πάνου Σαββόπουλου μέσα από την πολυετή έρευνα δεκαετιών γύρω από το ελληνικό τραγούδι. Και επειδή οι περισσότεροι γνωρίζουν τον Πάνο Σαββόπουλο από τη δραστηριότητα του στο χώρο του ρεμπέτικου καλό είναι να μη παρασυρθούν θεωρώντας ότι θα ακούσουν επιλογές ή αναπαραγωγές ρεμπέτικων τραγουδιών. Στο δίσκο ετούτο ο Πάνος Σαββόπουλος παρουσιάζει την ιστορία της ελληνικής στιχουργίας και μελωδίας από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας (συμπεριλαμβανομένης, βέβαια, και της ρεμπέτικης περιόδου).

Γιατί ο τίτλος “ετερόκλητα”

Γιατί, απλούστατα αναζητά όλες τις τις κλίσεις του ελληνικού λόγου και μέλους ανά τους αιώνες [ξεκινά με μία μοναδική, στη σύλληψη, αφιέρωση στο παράπονο της Κόρης Φρασίκλειας (540 π.Χ.) και διαπερνά διαφορετικά είδη μουσικής (μπαρόκ, κλασική, παραδοσιακή-δημοτική, ρεμπέτικο και ροκ)]. Μέσα σε 15 τραγούδια και 2 ορχηστρικά συνυπάρχουν 22 μουσικά όργανα και 8 ετερόκλητες φωνές (από τον Βαγγέλη Γερμανό μέχρι τον Αγάθωνα, την Νάντια Καραγιάννη, την Χριστιάνα Γαλιάτσου, την Δώρα Πετρίδη, τον Θοδωρή Κοτονιά, την Ελεωνόρα Ζαχαριά και φυσικά, τον Πάνο Σαββόπουλο). Όλα αυτά είναι ετερόκλητα, όπως ετερόκλητη είναι η μουσική μας παράδοση (για τα “ετερόκλητα” των στίχων του Π. Σαββόπουλου διαβάστε παρακάτω). Το ξανατονίζω δεν πρόκειται για τη “φετινή έμπνευση” ενός δημιουργού αλλά για το απόσταγμα, με την υποκειμενικότητα του Π. Σαββόπουλου, της ελληνικής στιχουργίας και μελωδίας

Η ποιητική στιχουργία του Πάνου Σαββόπουλου

ή το Σεργιάνι της  Φρασικλείας στους στίχους του Π. Σαββόπουλου

Ένα από τα αγαπημένα μου έργα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είναι μια Κόρη από τα Μεσόγεια της Αττικής, η Φρασίκλεια. Πρόκειται για ένα δίμετρο άγαλμα από Παριανό μάρμαρο, Παριανού γλύπτη, που ήταν τοποθετημένο πάνω στον τάφο ενός κοριτσιού στο “σέμα <: μνήμα> Φρασικλείας”. Με συγκινούσε το παράπονο της μικρής Κόρης, που το μεταφέρει αμέτρητα χρόνια, τώρα μπροστά και στους αποβλακωμένους τουρίστες. Γράφει στη βάση του αγάλματος: “κόρη κεκλήσομαι αεί…..<μτφ> θα καλούμαι Κόρη για πάντα, αφού αντί για γάμο οι θεοί αυτό (δηλ. το θάνατο) μου όρισαν. Με έφτιαξε ο Αριστίων, ο Πάριος”

    1. Όσο και να ακούγεται παράξενο η επιγραφή του επιτύμβιου μνημείου μας υποδέχεται στο CD του Πάνου Σαββόπουλου. Στη Φρασίκλεια είναι αφιερωμένο το πρώτο ορχηστρικό: όλοι οι ελληνικοί μουσικοί δρόμοι σε 2:22. Ένα μουσικό πρελούδιο και μια αφιέρωση που σε κάνει εξ αρχής να αντιμετωπίσεις με διαφορετικό μάτι τούτη την εργασία. Ο γράφων, λοιπόν, φαντάστηκε  τον Π. Σαββόπουλο να βγάζει βόλτα το παραπονιάρικο κορίτσι στα μουσικά σοκάκια του ελληνισμού (δίχως να σημαίνει ότι συμφωνεί ο Π.Σαββόπουλος και δίχως να τον ρωτήσω. Ας μου επιτρέψει ο Π. Σαββόπουλος αυτή την αυθαιρεσία αλλά είπαμε ότι είναι ένας δίσκος που βοηθά το μυαλό να φανταστεί και να “ξεφύγει”).

    2. Και στο πρώτο στέκι ακούει τη Νάντια Καραγιάννη σαν ιέρεια να τραγουδά “αφού ζεις μεσ’  τις παλιές σου ιστορίες / και μεθάς για να μου πεις πως μ΄αγαπάς”… <με τη Κάλλας και τη Νίνου μόνη θρηνώ…. “Κάστα ντίβα” και γεννήθηκα για να πονώ”> και εκεί η Φρασίκλεια θα μείνει αποσβολωμένη. Αυτό ο γυναικείος τσαμπουκάς της θυμίζει κάτι από τη Σαπφώ, την Κασσιανή, την Κάλλας, την Νίνου. Η αιώνια γυναίκα υμνείται με τον ωραιότερο τρόπο στα 9 πρώτα τραγούδια του Π. Σαββόπουλου.

    3. Ο Π. Σαββόπουλος θα οδηγήσει τη Φρασίκλεια σε ένα άλλο στέκι “στα εγκαύματα ερωτικά”. Και πάλι μια γυναίκα λέει το ερωτικό παράπονο της και από παράπονα η Φρασίκλεια γνωρίζει. Μόνο που εκεί που αρχίζουν τα μάτια και η μνήμη να θολώνει βγαίνει σαν σκιά μια άλλη μυστήρια γυναίκα, η Ρόζα Εσκενάζυ, να “ψιθυρίζει”: “ανεστενάζω καίγονται όλα της γης τα κάλλη· κλαίω και με τα δάκρυα ξαναφυτρώνουν πάλι”

    4. Στο τέταρτο τραγούδι/ στέκι ο συνθέτης αφήνει τη Φρασίκλεια στα χέρια της Χριαστιάνας Γαλιάτσου. Εδώ η Κόρη νοιώθει ωραία. Ισως είναι η φωνή της Γαλιάτσου, γεμάτη δύναμη και νειάτα. ‘Ισως είναι ο τίτλος “άτυχο ρόδο αμάραντο”, που μιλά στην ψυχή της Φρασίκλειας. Ίσως είναι ο στίχος “στην άκρη στέκει η μοίρα μου κρατώντας ένα ντέφι/ γελάει με κοιτάει στραβά και κάτι τι μου γνέφει”

    5. Η Χριαστιάνα Γαλιάτσου συνεχίζει στη λιπόθυμη “γλάστρα”. Εδώ η Φρασίκλεια μερακλώνει, σχεδόν χορεύει. Γίνανε “φίλες” με τη Γαλιάτσου και όλο μπρίο χορεύουν ρυθμούς, που θυμίζουν Νίνου και στίχους που θυμίζουν Γκάτσο.

    1. Πάλι με τη γυναίκα θα τραγουδήσουν και στο επόμενο στέκι. Πάλι για παράπονο θα ανοίξει την ψυχή της η Νάντια Καραγιάννη “και όταν στέκομαι τα βράδια στον καθρέφτη μου μπροστά / πάντα με λοξοκοιτάζει η χαμένη μου ομορφιά”

  1. Στα “πλοκάμια της μνήμης” η Φρασίκλεια δε χορεύει πια μπερδεύεται με αυτά τα δίστιχα, αδέσποτα τα λένε οι σοφοί. Αλλά τα τραγούδαγε στα μέρη της ο παππούς μας ο Αρχίλοχος και μια λάμψη φωτίζει τα μάτια της όταν ακούει τη Νάντια Καραγιάννη να λέει: “γιατί, αν δεν το κατάλαβες μικρέ μου απορημένε/ αυτήν που πάντα αγαπάς δεν ξέρεις πως τη λένε”

  1. Στο επόμενο στέκι η Δημοτική μας παράδοση: “σχήματα κυκλαδικά”. Η Φρασίκλεια είναι φτιαγμένη με άρωμα από τις Κυκλάδες (ο γλύπτης που την σμίλευσε, ο Αριστίων, είναι από την Πάρο, το μάρμαρο Παριανό, επίσης). Η Χριστιάνα Γαλιάτσου μας ταξιδεύει στου Αιγαίου τα νησιά και καταλήγει: “Σαββατόβραδο στη Νάξο κι από μέσα μοναχή/ μ΄ένα πόνο αρμενίζω μεσ των άστρων τη βροχή”

  2. Δε φεύγουμε από τις Κυκλάδες ούτε και στην επόμενη στάση. Η Φρασίκλεια πατάει στα χώματα της. Η Γαλιάτσου δίνει μια καταπληκτική ερμηνεία και ο Π Σαββόπουλος μας ξαναθυμίζει  πως θα έγραφε ο Αρχίλοχος  σήμερα. Η Ιστορία του ελληνισμού τρέχει μπροστά μας σε 3:18. Απλή και μοναδική σύλληψη: “Πάρος, Νάξος, παραλίες, η σελήνη που με πείθει και τις χούφτες σου γεμίζω με τα δύο μου τα στήθη”. Με αυτό το τραγούδι τελειώνει και ο ύμνος του Π. Σαββόπουλου προς τη γυναίκα.

    1. Στο επόμενο στέκι ερμηνευτής είναι ο ίδιος ο οικοδεσπότης, Π. Σαββόπουλος (μαζί με τη 16χρονη Ελεονώρα Ζαχαριά). Η Φρασίκλεια δείχνει να θυμάται κάτι. Κάπως έτσι τραγούδαγαν οι αρχαίοι έλληνες “η ανεμελιά στολίδι, την αιδώ να πυρπολεί, κι είχε γεύση καταιγίδας, το δικό τους το φίλί”

    2. Ένας μοναδικός Βαγγέλης Γερμανός, όπως δεν τον έχετε ακούσει ποτέ. Εδώ η Φρασίκλεια για πρώτη φορά θα ακούσει το παράπονο ενός άνδρα. Τιμωρήθηκε, γιατί πρόδωσε την καλή του: “και από τότε έχω χάσει την αφή/ γι αυτό δε νιώθω πια καμιας γυναίκας τους παλμούς”. Το τραγούδι είναι πάντα ένα παράπονο σκέφτηκε και ξαφνικά δε νοιώθει μόνη. Έτσι και αλλιώς οι άνθρωποι δεν αλλάζουν ποτέ, μαρμάρινη σκέψη του ανθρώπου, που βάζει  άλλα ρούχα αλλά το μάρμαρο πάντα μάρμαρο θα μείνει. Και μ’ αυτή τη σκέψη η δίμετρη μαρμάρινη Κόρη δεν ένοιωθε πια μόνη.

  1. Στο επόμενο τραγούδι η Δώρα Πετρίδη τραγουδά το παράπονο τη Καρυάτιδας: “Καληνύχτα, θα περιμένω εδώ/ακούω μακρινές φωνές, γλεντάνε τον καιρό”

  2. Μετά την Καρυάτιδα, η Φρασίκλεια θα συναντήσει τη Σφίγγα “να κολυμπά σαϊτεμένη στου πλήθους το χαντάκι”. Τελικά, σκέφτεται η Φρασίκλεια, δεν έχουν ξεμακρύνει πάρα πολύ τούτοι εδώ οι Έλληνες

  3. Στο επόμενο στέκι τα πράγματα σοβαρεύουν. Η Φρασίκλεια πλένει τα χέρια της, λύνει τα μαλλιά της, χτυπά με τα χέρια το στήθος της.  Ο Θοδωρής Κοτονιάς τραγουδά το “λαθρέμποροι ιδεών” στη μνήμη του Αλέξη Γρηγορόπουλου και η Κόρη ξέρει από πένθος. “Ακόμα στέκεσαι βουβός μέσα στην άδεια την πλατεία/ οι σοφοί πέρασαν κι οι νόμοι πέτρωσαν”. Η Κόρη ζητά από Θεούς ή τον Θεό να μην  ξεχάσουν και τούτον, τον αδικοχαμένο.
  1. Λίγο πριν τελειώσει τούτο σεργιάνι ο Αγάθων, ο ρεμπέτης και όχι ο Τραγικός ποιητής,  υποδέχεται τη Φρασίκλεια. Θα της τραγουδήσει ένα καταπληκτικό ζεϊμπεκώδες  (αλλά όχι ζεϊμπέκικο) στο μακάμ “χιτζασκιαρ”. Ένα βαθιά πολιτικό τραγούδι: “Ντόκτορ άλλαξε μου την ψυχή! Μη μου βάλεις από γλείφτη ή από λαϊκιστή”. Η Φρασίκλεια σε όλους αυτούς “τους ήχους της Ανατολής” αναγνώρισε την αρχαία πανδουρίδα

  2. Ο Πάνος Σαββόπουλος θα πει το τελευταίο τραγούδι, ένα προσωπικό και μοναδικό τραγούδι, “την αιώνια κλεψύδρα”: “…νύχτες με όνειρα του Ιουλίου/ που βραχήκαν σαν πουλιά στους αγρούς”

  3. Και τελειώνει το ταξίδι της η Κόρη Φρασίκλεια ακούγοντας το ορχηστρικό “Χιονίζει στη μοναξιά της Γκουνίλας” (κύριο γυναικείο Σουηδικό όνομα) μια μοναδική εκτέλεση κλαρίνου  του Φοίβου Οικονομίδη, ηχογραφημεν0 το 1978)


Πάνο Σαββόπουλε,  σε ευχαριστούμε, έτσι απλά….

Μπορείτε να βρείτε τα “Ετερόκλητα” του Πάνου Σαββόπουλου (διάθεση: μετρονόμος, τηλ. 210 97 03 932210 97 03 932) σε όλα τα δισκοπωλεία ή,  διαφορετικά, κλικ εδώ