Τροχός – ζάντα – ρεζέρβα – γρύλλος

24grammata.com/ από τη ζωή των λέξεων/ ιστορία του αυτοκινήτου

γράφει ο Νίκος Θηβαίος

Εδώ και χιλιάδες χρόνια, o τροχός συνοδεύει τη ζωή του ανθρώπου, στη δουλειά (μεταφορά, αγγειοπλαστική, ανυψωτική μηχανή), στον πόλεμο (πολεμικά άρματα, πολιορκητικές μηχανές), στην περιπέτεια (μεταφορά, μεταναστεύσεις), ακόμα και στα… βασανιστήρια του Μεσαίωνα. Δεν είναι τυχαίο ότι, αυτοί που ονομάζονται πρωτόγονοι λαοί, αγνόησαν πλήρως την ύπαρξη του τροχού. Τα βασικά σημεία του παρέμειναν αναλλοίωτα: ο δίσκος (η πλήμνη), το στεφάνι και το μεταλλικό επίσωτρο. Το μεταλλικό επίσωτρο αντικαταστάθηκε από το καουτσούκ < Caa- o- chu στη διάλεκτο των κατοίκων του Ισημερινού σημαίνει : «τα δέντρο που δακρύζει».

Ο δίσκος και το στεφάνι αποτελούν τη ζάντα (ή σώτρο). Η λ. ζάντα είναι ελληνικής καταγωγής. Παράγεται από το Δωρικό «καμπά» (: καμπή) > στα λατ. gamba > γαλλ. jante. Αγγλ.: wheelrim, γερμ: radfelge

Στο κέντρο του δίσκου (πλήμνη) βρίσκονται οι τέσσερις υποδοχές για τα παξιμάδια – μπουλόνια (< από το γαλλ. boulon , αγγλ. bowl < λατ. : bulla (: σφαιρικό αντικείμενο). Απ΄ εδώ και το μπολ αλλά και το μπόουλινγκ. Η σύνδεση του τροχού με το υπόλοιπο αμάξωμα γίνεται στο μαουαγιέ < γαλλική λέξη : moyeu ( : ενδιάμεσος).

Το στεφάνι μέχρι τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο ήταν ξύλινο (το τελευταίο, ίσως, κατάλοιπο από την εποχή της άμαξας). Ο δίσκος και το στεφάνι καλύπτονται από το τάσι < τούρκικη λέξη tas (: δίσκος) > τασάκι (μικρός δίσκος)

Η ρεζέρβα παράγεται από το ιταλικό riservare (: φυλάγω, διατηρώ). Απ εδώ παράγεται και το ρεζερβουάρ (γαλλικό).

Η ρεζέρβα συνοδεύεται πάντα από τον γρύλλο (ηχομιμητική λέξη από τον ήχο που έκανε ο μηχανισμός κατά την ανύψωση), αγγλ : car jack , γερμ. : wagenheber, ιταλ. και γαλλ. :cric

Ο τροχός (από το ρ. τρέχω) αποκαλείται και ρόδα από το ιταλικό: ruota. Αγγλ: wheel, γερμ: rad