To γρανάζι

24grammata.com/ από τη ζωή των λέξεων/ αυτοκίνητο

αγγλ.: gear – γερμ.: zahnrad – γαλλ. : engranage – ιταλ.: ingranaggio

Το γρανάζι είναι ένας οδοντωτός τροχός που, ως μέρος ενός μηχανικού συνόλου, χρησιμεύει για τη μετάδοση της κίνησης.

Η λ. παράγεται από το γαλλ. engranage < en + grain < (λατ. granum : σιτάρι). Τί σχέση μπορεί να έχει το γρανάζι της μηχανής με το σιτάρι (granum); Τα πρώτα γρανάζια παρουσιάζονται στους μύλους αλέσματος. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι πήραν αυτό το όνομα, γιατί τα «δόντια» του γραναζιού μοιάζουν με το σιτάρι, άλλοι γιατί απλώς πρωτοχρησιμοποιήθηκε στo άλεσμα του σιταριού, ενώ στο ιταλικό λεξικό του Tulio de Mauro υποστηρίζεται ότι το engrener ήταν εξάρτημα που ρύθμιζε την τροφοδοσία του σιταριού (granum) στο άλεσμα.

Στη μηχανή του αυτοκινήτου αφθονούν τα γρανάζια, π.χ :

1. γρανάζι αλλαγής ταχυτήτων (αγγλ. gear, γερμ. schaltzhnrad)

2. Γρανάζι διαφορικού (αγγλ. Differential intermediat, γερμ. ausgleichszwichenrad)

3. Γρανάζι κινητήριο (αγγλ.drive gear, γερμ. antriebsrad)

4. Γρανάζι πρωτεύοντα άξονα (αγγλ. Driving gear, γερμ. haupwellenz )

5. Γρανάζι μίζας (αγγλ. starter pinion, γερμ. anlasserritzel)

και πολλά, πολλά άλλα.

Ο μικρός οδοντωτός τροχός (ή σφαίρα) των γραναζιών ονομάζεται πινιόν (αγγλ.: pinion, γερμ.: Kegelrad, ιταλ.: pignone, πρόκειται, συνήθως, για μικρό σφαιρικό γρανάζι. Η λ. σημαίνει: κουκουνάρι και ονομάστηκε έτσι, λόγω τoυ σχήματος- pine: πεύκο-). Ο μεγάλος τροχός του γραναζιού ονομάζεται κορώνα.

Στα πρώτα αυτοκίνητα η αλλαγή των ταχυτήτων γινόταν με ένα σύστημα γραναζιών μη συγχρονισμένων (δηλαδή, ο οδηγός με το γκάζι ρύθμιζε τις στροφές των γραναζιών που κινούνται απ΄ευθείας από τον κινητήρα, ώστε να τα συγχρονίσει με τα γρανάζια της ταχύτητας που επιθυμούσε να βάλει). Σε διαφορετική περίπτωση η ταχύτητα δεν έμπαινε.

 Όταν αναφερόμαστε στην ιστορία του γραναζιού δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στο αρχαιότερο και μοναδικό(!!) γρανάζι της αρχαιότητας, που δεν είναι άλλο από το μηχανισμό (αναφέρεται και ως αστρολάβος ή υπολογιστής) των Αντικυθήρων. Είναι φτιαγμένος από χαλκό και περικλείεται από ένα ξύλινο πλαίσιο. Πρόκειται για ένα ωρολογιακό μηχανισμό που υπολόγιζε τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων. Έφερε 32 γρανάζια με άξονες και δείκτες, που ο καθένας κινιόταν με διαφορετική ταχύτητα. Χρονολογείται γύρω στο 87 π.Χ., ενώ ανάλογοι μηχανισμοί «πρωτοεμφανίστηκαν» στη Δ. Ευρώπη το 13^o μ.Χ. αιώνα. Ο μηχανισμός ανακαλύφθηκε από σφουγγαράδες, το 1900, σε ναυάγιο ανοιχτά των Αντικυθήρων. Σήμερα, φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Τα αρχαία κείμενα κάνουν αναφορά στα γρανάζια του Αρχιμήδη (287 – 212 π.Χ.), του Ευκλείδη (365- 300 π.Χ.), του Κτησίβιου του Αλεξανδρέα (β΄ αιων. π.Χ.), του Ήρωνα του Aλεξανδρέα (α΄ αιων. π.Χ.) και πολλών άλλων. Ο Κικέρων (106 – 43 π.Χ.) αναφέρει αναφέρει ότι μετά την κατάκτηση των Συρακουσών μεταφέρθηκε στη Ρώμη το πλανητάριο του Αρχιμήδη. Ο Κικέρων περιγράφει το μηχανισμό, που, δυστυχώς χάθηκε ( De la republica,I, 14, 21- 22.Tusculanae disputationes, I, 63).

Από το β΄ αιων.μ.Χ. ένα παράξενο σκοτάδι σκεπάζει τη μηχανολογία για να γλυκοχαράξει, πολλούς αιώνες αργότερα, με τις ιδιοφυΐες των : Leonardo da Vinci (1452- 1519), Galileo (1564 – 1642) , Newton ( 1643- 1727) και τα ονόματα απ΄εδώ και πέρα δε θα έχουν τέλος.