Υπόθεση Δ. Νανόπουλου (Γ): Η Ελλάδα τρώγεται από τα παιδιά της

24grammata.com/ εκπαίδευση

Η άλλη πλευρά της «υπόθεσης Νανόπουλου»
Σκέψεις με αφορμή μια μετάκληση που δεν έγινε

γράφει ο  Κώστας Γαβρόγλου,  καθηγητής της Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Με αφορμή την καταψήφιση της μετάκλησης του κ. Νανόπουλου, εφημερίδες και κανάλια κατέληξαν με εντυπωσιακή συμφωνία στην απόλυτη και ενιαία καταδίκη της άρνησης της πλειοψηφίας του εκλεκτορικού σώματος να μετακαλέσει τον συγκεκριμένο καθηγητή. Πολλοί θρήνησαν για τη μία ακόμη ευκαιρία που χάθηκε.

Τα πράγματα, ευτυχώς, δεν είναι τόσο απελπιστικά. Δεν φαίνεται να γνώριζαν πολλοί πως ο κ. Νανόπουλος έχει ήδη επιστρέψει στην Ελλάδα με τις καλύτερες των συνθηκών. Ο κ. Νανόπουλος, αφού είναι υποχρεωμένος να έχει μόνιμη παραμονή στην Αθήνα ως τακτικό μέλος της Ακαδημίας, είναι σίγουρο πως θα αξιοποιήσει τις δυνατότητες που του παρέχονται για να πραγματοποιήσει την προσφορά του στην Ελλάδα για την οποία τόσα πολλά ακούσαμε. Υπάρχει, βέβαια, μια (μικρή) λεπτομέρεια στην οποία αναφέρθηκε ο κ. Νανόπουλος σε ορισμένες από τις δημόσιες εμφανίσεις του και την οποία κανένας δεν θεώρησε ότι θα έπρεπε να διερευνήσει. Πώς συμβιβάζεται με όλα όσα ειπώθηκαν το γεγονός ότι ο κ. Νανόπουλος είχε ομόφωνα εκλεγεί ως καθηγητής Φυσικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, διορίστηκε το 1989, άρχισε να εισπράττει τον μισθό του χωρίς να βρίσκεται στην Ελλάδα και όταν του ζητήθηκε να γυρίσει για να αρχίσει να διδάσκει, έστειλε το 1990 επιστολή παραίτησης;

Τα παρακάτω δεν αφορούν τη μη εκλογή του κ. Νανόπουλου. Δεν θέλω να προσωποποιήσω τα προβλήματα και, κυρίως, δεν θέλω να επεισέλθω σε λεπτομέρειες της διαδικασίας που κατέληξε στη μη εκλογή του κ. Νανόπουλου. Τα παρακάτω έχουν σχέση με τον τρόπο που η κοινωνία έγινε αποδέκτης αυτής της μη εκλογής. Ο τρόπος της συζήτησης κατασκεύασε μια πραγματικότητα στηριζόμενος αλλά και ενισχύοντας προκαταλήψεις και αφορισμούς που τόσο ευδοκιμούν στις μέρες μας. Και, προφανώς, η εικόνα αυτή κατασκευάστηκε με τη συνδρομή και τις «πληροφορίες» πανεπιστημιακών που υπηρετούν στα ελληνικά πανεπιστήμια. Τα κανάλια και οι εφημερίδες συνέβαλαν, τελικά, στη δημιουργία μιας εικόνας η οποία υπονομεύει το στόχο που, κατά δήλωσή τους, θέλησε να επιτύχει αυτή η συζήτηση: να γίνουν τα ελληνικά πανεπιστήμια πιο φιλόξενα στους έλληνες πανεπιστημιακούς που εργάζονται στο εξωτερικό και θέλουν να επιστρέψουν στην Ελλάδα.

Η εικόνα είναι απατηλή

Θα ήθελα, έστω και με τους κινδύνους και τις παρεξηγήσεις που προκαλούν αντίστοιχες σχηματικές εκφράσεις, να κωδικοποιήσω το σκεπτικό και την επιχειρηματολογία που καθιερώθηκε έπειτα από τη «συζήτηση» του συγκεκριμένου θέματος: Εχουμε να κάνουμε με έναν επιστήμονα που προέρχεται από ένα εξαιρετικό πανεπιστήμιο της Αμερικής, ο οποίος αποφάσισε να γυρίσει στην Ελλάδα για να προσφέρει στη χώρα του. Αυτόν τον «έλληνα Αϊνστάιν» οι μικρόψυχοι και ζηλιάρηδες καθηγητές δεν θέλησαν να τον μετακαλέσουν, προφανώς γιατί τα πόστα τα έχουν οι τεμπέληδες και αγράμματοι, οι οποίοι απειλούνται από κορυφαίους επιστήμονες. Τα ρεπορτάζ, οι συζητήσεις, τα τηλεοπτικά παράθυρα και οι λογής συνεντεύξεις κατόρθωσαν να δημιουργήσουν αυτή την εικόνα στην κοινή γνώμη. Είναι μια εικόνα απατηλή και, άρα, επικίνδυνη. Αλλά είναι και μια εικόνα ισοπεδωτική, η οποία δεν βοηθάει στο ελάχιστο την κοινωνία να κατανοήσει την πραγματικότητα των ελληνικών (δημοσίων, ακόμη) πανεπιστημίων. Και αυτό είναι εξαιρετικά ανησυχητικό επειδή η εικόνα αυτή κατασκευάστηκε από άτομα και θεσμούς που (ορθά) διεκδικούν να κρίνονται ως επιτελούντες κοινωνικό λειτούργημα.

Ας σχολιάσουμε, λοιπόν, τα αξιώματα που υπονοεί αυτή η εικόνα και τα οποία ελάχιστα έχουν αμφισβητηθεί.

Σχεδόν όλοι οι έλληνες καθηγητές του εξωτερικού διδάσκουν σε πολύ καλά πανεπιστήμια. Είναι μια απολύτως λανθασμένη διαπίστωση και έχω αρκετές φορές διαβάσει άρθρα και ρεπορτάζ για άτομα που διδάσκουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού για τα οποία, αν δεν γνώριζα λεπτομέρειες, θα θεωρούσα ότι είναι από τα καλύτερα στον κόσμο ενώ στην πραγματικότητα είναι πανεπιστήμια μέτριου επιπέδου.

Οι έλληνες καθηγητές που θέλουν να γυρίσουν πίσω για να προσφέρουν στη χώρα τους. Θα μπορούσα να κάνω πολλά και πικρά σχόλια. Θα περιοριστώ στα εξής τρία.

Πρώτον, η ηθική και πολλές φορές πρακτική αξία μιας τέτοιας προσφοράς μετριέται με τη σιωπή για την πράξη από την πλευρά του προσφέροντος.

Δεύτερον, πολλοί που διατυμπανίζουν μια τέτοια προσφορά υπονοούν ότι αφήνουν πίσω πολλά καλά για να έρθουν εδώ όπου μόνο κακά υπάρχουν. Αν αποκλείσουμε τις περιπτώσεις μαζοχιστών, η πραγματικότητα είναι ότι η επιλογή να γυρίσουν κάποιοι στην Ελλάδα γίνεται γιατί στη συγκεκριμένη συγκυρία της ζωής τους πολλοί θεωρούν ότι η επιστροφή στην Ελλάδα έχει πολλά περισσότερα πλεονεκτήματα από το να μείνουν έξω. Καλό θα είναι να μην προβάλλεται ο γυρισμός στην Ελλάδα σαν μια μεγάλη θυσία όπου κάποιος αφήνει τα καλά και έρχεται στο απόλυτο χάος. Να τονίσω ότι ο κανόνας είναι πως πάρα πολλοί πανεπιστημιακοί που γύρισαν στην Ελλάδα όχι μόνο δεν «χάθηκαν» αλλά διέπρεψαν διεθνώς μετά την επιστροφή τους.

Τι σημαίνει «γυρίζω πίσω»

Τρίτον, γυρίζω πίσω για να προσφέρω δεν σημαίνει πως με το που πατώ το πόδι μου στην Ελλάδα αρχίζω να γκρινιάζω για τα στραβά εδώ. Εχει κάποιος την αίσθηση από τα παράπονα ορισμένων ότι είχαν φύγει από μια Ελλάδα που λειτουργούσε σαν την Ελβετία και τώρα τους κακοφαίνεται που τα πράγματα είναι όπως είναι. Γυρίζω πίσω, σημαίνει επίσης πως θα πρέπει να δουλεύω πολύ πιο πολύ από ό,τι στο εξωτερικό και πως θα πρέπει να αφιερώνω ατελείωτες ώρες για σημαντικά και, συνήθως, ασήμαντα πράγματα ώστε να γίνει δυνατή η δημιουργία μιας πρώτης τάξεως επιστημονικής κοινότητας. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις ατόμων που αποφάσισαν να γυρίσουν και θεώρησαν πως όλοι οι υπόλοιποι θα πρέπει να τους υπηρετούν. Δεν γράφονται όλα αυτά για να αποσιωπηθεί το απαράδεκτο γεγονός ότι σε ορισμένες περιπτώσεις άτομα που θέλησαν να προσφέρουν ουσιαστικά αντιμετώπισαν ένα εχθρικό περιβάλλον από τους συναδέλφους τους και αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω.

Οι πανεπιστημιακοί των ελληνικών πανεπιστημίων είναι μικρόψυχοι, ζηλιάρηδες και, κυρίως, αγράμματοι. Δεν υποστηρίζω, προφανώς, ότι οι υπηρετούντες στα ελληνικά πανεπιστήμια είμαστε αγγελούδια. Υποστηρίζω, όμως, ότι η επιστημονική παραγωγή των ελλήνων πανεπιστημιακών ποιοτικά και ποσοτικά είναι εντυπωσιακά υψηλή. Και ότι η κατάσταση στα πανεπιστήμια δεν είναι ο απύθμενος βάλτος που τόσο έντονα και βολικά προβάλλεται. Οι μηχανορραφίες, οι ιδεολογικοί περιορισμοί και ο φαβοριτισμός σε πάρα πολλές περιπτώσεις των πανεπιστημίων του εξωτερικού κάνουν τα δικά μας απλά πταίσματα.

Υπάρχουν και οι νέοι ερευνητές

Κακό πράγμα, βεβαίως, τα πταίσματα αλλά ας μην έρχονται πανεπιστημιακοί από έξω, απολύτως μυημένοι στους κανόνες του παιχνιδιού, και κάνουν τους έκπληκτους όταν αντικρίζουν εδώ κάτι αντίστοιχο με αυτά που έχουν επανειλημμένα ζήσει ­ και ενδεχομένως προκαλέσει ­ οι ίδιοι στο εξωτερικό.

Υπάρχει σαφέστατα ένα πρόβλημα με την αξιοποίηση του ελληνικού επιστημονικού δυναμικού της αλλοδαπής. Είναι, όμως, ένα πρόβλημα που δεν μπορεί να λυθεί με γενικές συνταγές. Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, έχουν γίνει αρκετά βήματα σε αυτή την κατεύθυνση. Π.χ., μέσα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα έχουν δημιουργηθεί πάρα πολλές διασυνδέσεις ανάμεσα σε αυτά τα άτομα και σε πανεπιστημιακούς στην Ελλάδα. Η δημιουργία θέσεων μερικής απασχόλησης, για πρώτη φορά στα ελληνικά πανεπιστήμια, ανοίγει νέες προοπτικές. Το πρόβλημα, βέβαια, παραμένει αλλά δεν είναι περισσότερο οδυνηρό από την κατάσταση εκατοντάδων νέων ερευνητών από όλες τις ειδικότητες που τελειώνουν τις σπουδές τους, έχουν τις καλύτερες προοπτικές στο εξωτερικό και γυρνάνε πίσω. Και γυρνάνε πίσω στην περίοδο της μέγιστης επιστημονικής τους δημιουργικότητας για να εργαστούν, στην καλύτερη των περιπτώσεων, στα ιδιωτικά κολέγια. Με αυτούς, απ’ ό,τι γνωρίζω, δεν ασχολείται κανένας. Ούτε και θεωρείται ότι και αυτοί αποτελούν ένα τεράστιο εθνικό κεφάλαιο.