Catherine Clement

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του

Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Με χίλια πρόσωπα
Catherine Clement

Οι μορφές των θεάτρων, οι ήρωες των σελίδων που αποκτούν υπόσταση μες στο αμετάφραστο μυστήριο του θεάτρου έχουν τη ζωή τους. Διαθέτουν ρίζες, αυτό που ονομάζουμε καταγωγή, φέρουν τα σημάδια της μοίρας τους, πονούν, υπάρχουν. Ορέστης, Ανδρομάχη, Οδυσσέας, Ερρίκος, Ιάγος, Ρωμαίος, Ιουλιέτα. Μια σειρά από πρόσωπα και δράματα βγαλμένα απ΄τη μυθολογία της απλής ζωής. Ένα συνοθύλευμα πραγματικότητας, προφορικότητας, ανθρωπιάς και ψεύδους δίνει ζωή στα πρόσωπα του θεάτρου. Η ποινή του Σίσσυφου είναι το ανυπόφορο βάρος τους, το φορτίο που τους αναλογεί. Μια πικρή αιωνιότητα τους ανήκει. Πίσω απ΄τα φώτα της ράμπας η ζωή τους συντρίβεται κάτω από πάθη, λανθασμένες εκτιμήσεις, έρωτες και διλήματα. Ανάμεσα σ΄αυτές τις μορφές που αδιάκοπα προσπαθούν να ζήσουν, είναι και άλλες δίχως χνάρια. Ήρωες που στέκουν για λίγο μετέωροι στην αιχμή της ζωής. Πρόσωπα που παραμένουν μυστικά και απλησίαστα. Σ΄αυτούς ανήκει όλος μας ο οίκτος. Στις πράξεις τους διακρίνουμε σημάδια του μεγαλείου και της πτώσης ενός ολόκληρου είδους. Τέτοιες μορφές δεν προσεγγίζονται. Μέρες μετά απ΄εκείνο το παράξενο θαύμα που τίποτε δεν έχασε απ΄την πρώτη του γοητεία ανασύρουμε αυτά τα πρόσωπα. Κάτι θέλουμε να εξηγήσουμε, κάτι να ισχυριστούμε, όμως τίποτε περισσότερο δεν θα γνωρίσουμε ποτέ απ΄τις μορφές εκείνες. Μ΄έκδηλη την ανθρωπιά τους οι μορφές κερδίζουν την αθανασία και την απόσταση. Φέγγουν σαν μάρτυρες, με το σημάδι του λάθους που ΄ναι πάντα η πιο ζωντανή απ΄τις αναμνήσεις της ζωής μας.
Η Catherine Clement, σχετικά άγνωστη στο ελληνικό κοινό, μετράει ήδη τέσσερις δεκαετίες μεταφραστικού, φιλοσοφικού και συγγραφικού έργου. Παρούσα την εποχή του δεύτερου, γαλλικού διαφωτισμού η γαλλίδα ακαδημαϊκός αποτελεί μία απ΄τις εμβληματικότερες μορφές της γαλλικής διανόησης. Αντλώ απ΄τo εξώφυλλο του Μαυριτανού της.
Γεννήθηκε το 1939 στο Παρίσι. Σπούυδασε φιλοσοφία στην Ecole Normale Superieure και από το 1968 διδάσκει στη Σορβόνη. Απ΄το ίδιο έτος ως και το 1972 υπήρξε ερευνήτρια στο CNRS. Παράλληλα με την ακαδημαϊκή της καρριέρα ασχολήθηκε με το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τη δημοσιογραφία και υπήρξε μέλος της Συντακτικής Επιτροπής των περιοδικών Arc και Nouvelle Critique. Από το 1982 είναι υποδειυθύντρια εκδηλώσεων του υπουργείου Εξωτερικών και διευθύντρια του Γαλλικού Συνδέσμου Καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Το συγγραφικό της έργο πλούσιο. Άρθρα, δοκίμια, μυθιστορήματα, εξειδικευμένες μελέτες. Ο Μαυριτανός της Βενετίας το δεύτερο μυθιστόρημά της στάθηκε η αφορμή για τούτο το σχόλιο.
Αντικείμενο της μυθιστορηματικής της μελέτης ο Αιθίοπας βασιλιάς. Ο τραγικός ήρωας του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, ο φριχτός δολοφόνος, ο παράφορος εραστής. Ένας ξένος για τον κόσμο, ένας απ΄εκείνους τους ήρωες που προβάλλουν μες στις σελίδες της ιστορίας και την κατακτούν. Μια σπάνια μορφή μες στο δυτικό θέατρο. Η πράξη του, το δράμα που οι θεοί πλέκουν γύρω του μα και η αριστοτεχνική ψυχογραφία του Σαίξπηρ θα του χαρίσουν την αθανασία. Η Clement δεν πείθεται. Εκείνη γυρεύει όσα τον έπλασαν, τα στοιχεία που τον διαμόρφωσαν, που σχημάτισαν την καρδιά, που ξεκλήρισαν την ψυχή του για να την χαρίσουν στην αιωνιότητα της τέχνης. Με τη μεταφυσική του φύλου της στ΄οξύτατο όριό της, βαδίζοντας ανάμεσα στην αλήθεια, το μύθο και την αίσθηση η Γαλλίδα συγγραφέας γράφει τη βιογραφία αυτού του τραγικού ήρωα. Τον ακολουθεί μες στους έρωτες, παραμένει πιστή σύντροφός του όταν εκείνος ξετυλίγει το τρομερό κουβάρι πλάι σε κάποια Αριάδνη . Ο δικός του ο δρόμος δεν θα τον οδηγήσει στο φως. Η δική του λύτρωση στέκει ασυγχώρητη στο σύνορο του μύθου. Και εκείνη, με τ΄οξυμένο, γαλλικό της αίσθημα, σχεδόν ερωτευμένη ακολουθεί τον εξωτικό Οθέλλο. Η ζωή του, σπαρμένη με φόνους και Δυσδαιμόνες σφύζει από ανθρωπιά και τραγικό μεγαλείο. Η Clement μεταμορφώνεται σε ερωμένη, η ζωή της δανείζει και δανείζεται απ΄το παρελθόν αυτού του άνδρα. Σαν όλες που δόθηκαν σ΄έναν τέτοιον έρωτα βρίσκει το θάνατο, πολύ πέρα απ΄το τέλος του βιβλίου της.
Στην Όπερα, γράφει η ίδια, ξετυλίγονται οι ζωές των πιο μοιραίων γυναικών. Η συντριβή τους, κάτω απ΄το εκτυφλωτικό φως κάποιου μυθικού βασιλιά συμπυκνώνει τ΄αντικείμενό της. Στις περισσότερες απ΄τις πιο διάσημες όπερες οι γυναίκες αυτές είτε δολοφονούνται είτε οδηγούνται στην τρέλα, την αυτοκαταστροφή που συνεπάγεται ένας θυελλώδης έρωτας. Κάρμεν, Ισόλδη, Τόσκα, Δυσδαιμόνα. Ακόμη και αν δεν χάσουν τη ζωή τους μες σ΄αυτούς τους έρωτες ο εαυτός τους θα γίνει παρανάλωμα, οι ελπίδες της ευτυχίας θα σκορπίσουν. Η Clement συνεχίζει. Όλες αυτές οι γυναίκες δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να επιβεβαιώνουν με το θάνατό τους μια ουσιώδη πτυχή του πολιτισμού μας. Ο μύθος της αρσενικής επικυριαρχίας και η θυληκή καταπίεση. Με την ίδια αυτή συνταγή η όπερα συστήνει τους μύθους τους, προσδίδοντας σ΄αυτήν την μοιραία ισορροπία μια δόση γοητείας και συναρπαστικού.
Και όμως, για λίγο μόνο η συγγραφέας θα επικεντρωθεί στην πολιτική διάσταση του μύθου και μεμιάς θα αναλάβει τον ρόλο της Δυσδαιμόνας, φορώντας κάθε της πληγή, βυθισμένη στις σελίδες εκείνου του βιβλίου που σε πείσμα της δικής μας ζωής γράφεται γεννώντας μες στους κόλπους του το μεγάλο και το διαχρονικό. Η Clement θυμίζει τον αφελή και πανίσχυρο Ντόριαν Γκρέι που λίγο λίγο, μες στην ηδυπάθεια γνωρίζει τον όλεθρο της ομορφιάς του. Με τον τεχνουργημένο, τον σχεδόν υφαντό της τρόπο, η Clement αποδέχεται το ρόλο της ερωμένης, υποκλίνεται στ΄ανεπίδεκτο, το απερίγραπτο του καταδικασμένου απ΄τη μοίρα έρωτα. Όλα ζητούν να επαναληφθεί ο θάνατος, να λάμψει ο έρωτας, να συντριβεί η ψυχή εκείνου που υπάρχει δίχως παρελθόν, δίχως άλλη ουσία απ΄την τρομερή της πράξη.
Είναι τ΄αναρίθμητά της ονόματα η σήμανση για ν΄ανακαλύψουμε τους δρόμους που ανοίγει η Clement. Μια πορεία ανάλογη με τη φλέβα της ζωής όταν χτυπά αλόγιστα, ολότελα δαπανημένη σε μια μοίρα που θα την οδηγήσει στην φθορά και την απώλεια. Και όμως, σαν τους παράξενους ποταμούς που βγάζουν σ΄αρχαίες, λατινικές πόλεις, έτσι και η Catherine Clement ανηφορίζει τη μαρτυρική οδό του ήρωά της, προσφέροντάς του αυτή τη φορά, πέρα απ΄την ίδια της τη ζωή, μια προσευχή όμοια με συγχώρεση. Και έτσι μες στο φοβερό μύθο κανείς δεν φεύγει μονάχος. Ελένη, Ουρρακάν, Σοφία, Ταμπίς, πόσα πρόσωπα, πόσες σελίδες πλανεμένες, φορτωμένες με το μεράκι και τον καημό του ανθρώπου κάθε εποχής, κάθε τόπου. Σ΄αυτή την απαράβατη αξία στηρίζονται τα δράματα που ακόμη και σήμερα μας συναρπάζουν. Μια σύνθεση λάθους, δικαίωσης και ηδονής υφαίνουν τους καημούς μας, πλάθουν τα τρυφερότερα απ΄τα τραγούδια μας, τους στίχους της ζωής μας.
Πότε ένας Οθέλλος, βγαλμένος απ΄τ΄άτοπο της ζωγραφιάς του Χουλιάρα, πότε η Βενετσιάνα σαν άλλη γυναίκα της ερήμου. Και ξανά η νεαρή Γαλλίδα απ΄το βορρά της Ευρώπης της ν΄απλώνει τα χέρια, να ενδύεται την πικρή μοίρα της άμοιρης Δυσδαιμόνας, να δίνεται στο μύθο, να υποκύπτει στ΄ανθρώπινα. Στην πιο φημισμένη απ΄τις πόλεις αυτού του κόσμου, μες στα παγωμένα παλάτια και τις πεζογέφυρες με τους σάτιρους και τις καρυάτιδες μορφές, ισορροπώντας πάνω στις σιωπηλές μπρατσέτες των μελετών του Norwich θα γραφτεί ο μύθος του Οθέλλου και της Δυσδαιμόνας. Εκείνος, αλλόθρησκος από μέρη αλλαργινά. Αλέπι, Τεχεράνη, Αλεξάνδρεια, Κύπρος. Εκεί που γεννιέται μια θεά, εκεί υφαίνει η μοίρα τα δίχτυα της.Μια αιώνια Ολυμπία των ζωγράφων και των ερώτων, κούκλες ζαχαρένιες που συνηθίζουν ν΄αφιερώνουν οι Άραβες, νάρκισοι, νερά καταρραμένα.Η πόλη και οι έρωτες της ζωής μας. Μ΄αυτά τα λίγα, τ΄ανεκτίμητα γράφεται ο μύθος του Οθέλλου, μ΄αυτά επιζεί μες στο θέατρο και την καρδιά μας.
Η Catherine Clement δίνει μια άλλη πνοή στο χιλιοπαιγμένο, βενετσιάνικο δράμα. Μ΄απόλυτη επίγνωση της εποχής, αυτό το κορίτσι απ΄το αιώνια, φθινοπωρινό Παρίσι υπόσχεται τον ουρανό και δίχως ντροπή, χωρίς δισταγμό επωμίζεται σαν κάθε γυναίκα, το βάρος ενός έρωτα μαρτυρικού. Το μυθιστόρημά της είναι κάτι εξόχως προσωπικό.